Σημειώσεις για την ποίηση της Χλόης Κουτσουμπέλη – γράφει ο Ζαχαρίας Στουφής

Με αφορμή την κυκλοφορία της τελευταίας συλλογής της Το Σημείωμα της Οδού Ντεσπερέ, εκδόσεις Πόλις, Αθήνα 2018.

Από την πρώτη κιόλας ανάγνωση των ποιημάτων της Χλόης Κουτσουμπέλη, βρέθηκα μπροστά σε μία αποκάλυψη που δεν είχα νιώσει μέχρι τότε από την ποίηση. Κανένας ποιητής ή ποιήτρια μέχρι τότε δεν μου είχε προκαλέσει τέτοιο συναίσθημα… Σας μιλώ για ένα συναίσθημα που δεν μπορώ να σας περιγράψω με δόκιμους ή φιλολογικούς όρους και σας μιλώ για ένα συναίσθημα που με έφερε σε μια θέση δύσκολη και με ανάγκασε να ερευνήσω για ακόμα μία φορά τον εαυτό μου και να παραδεχτώ την ανθρώπινη μικρότητά μου.

Θα προσπαθήσω με μια παρομοίωση να σας περιγράψω το πώς ένιωσα όταν για πρώτη φορά μέσα στην ποίηση της Χλόης Κουτσουμπέλη αντίκρισα μια γυναικεία ψυχή εντελώς γυμνή. Τρόμαξα! Και την λέξη «τρόμος» δεν την απευθύνω στις κυρίες, αλλά στους κυρίους, γιατί η ποίηση της Χλόης, δείχνει καθαρά το ψυχικό χάσμα των δυο φύλων. Όμως και η παρομοίωση που σας υποσχέθηκα, πάλι στους κυρίους απευθύνεται. Θυμάστε τα ημερολόγια και τις διαφημιστικές αφίσες με τα ημίγυμνα φωτομοντέλα στα ξυλουργεία και τα σιδηρουργεία των παιδικών μας χρόνων; Θυμάστε όταν ήσασταν 5-7 χρονών, που ερχόσασταν σε επαφή με αυτήν την soft πορνογραφία, το έντονο και πρωτόγνωρο συναίσθημα που σας κυρίευε στην θέα του γυμνού γυναικείου σώματος; Θυμάστε την πρόγευση της ηδονής και πολλές φορές την λανθάνουσα αντίληψη που σας δημιουργούσε για τις πλέον οικίες προς εσάς γυναίκες, όπως η μητέρα ή η αδελφή; Ακριβώς αυτά τα συναισθήματα ένιωσα όταν πρωτοδιάβασα την ποίηση της Χλόης Κουτσουμπέλη (μα και τώρα που την ξαναδιαβάζω τα ίδια συναισθήματα νιώθω). Τρέμω σχεδόν στη θέα της ολόγυμνης γυναικείας ψυχής και δεν ντρέπομαι να το παραδεχτώ, η ποίηση της Χλόης με βοήθησε να αντιλαμβάνομαι αρκετά συχνά τις γυναίκες και πιο σπάνια να τις κατανοώ. Είναι λοιπόν αναγκαία στην καθημερινότητά μας η γυναικεία αντίληψη και αισθητική, απέναντι σε έναν μονόχνοτο αντρικό κόσμο.

Η ποίηση της Χλόης Κουτσουμπέλη είναι απλά η αλήθεια γυμνή, από την ποιήτρια που ζωγράφισε τη γύμνια με μοντέλο την ίδια της τη ψυχή. Μονάχα ο πόνος γυμνός που όμως δεν είναι άσκημος ούτε επικίνδυνος, απλά γίνεται το δέρμα του ήρωα που σαν ποιητής που είναι, δεν θα μπορέσει ποτέ να είναι τραγικός ήρωας ο ίδιος παρά μόνο μέσα στα ποιήματά του. Λέω πως δεν μπορεί να είναι τραγικός ήρωας ο ποιητής επειδή έχει συνείδηση της κατάστασης την οποία βιώνει, ενώ ο τραγικός ήρωας – τουλάχιστον όπως τον όρισαν οι αρχαίοι τραγικοί συγγραφείς- δεν μπορεί να έχει επίγνωση της ίδιας του της τραγικότητας. Η διευκρίνιση αυτή γίνεται επειδή θα επικεντρωθώ στο τραγικό στοιχείο της ποίησης της Χλόης Κουτσουμπέλη και μάλιστα δεν θα εστιάσω πάνω στην συνθετική της ικανότητα την οποία θεωρώ άψογη, αλλά θα προσπαθήσω να αναδείξω τα κλειδιά του τραγικού στοιχείου της ποίησής της όπου κατά την γνώμη μου είναι τα κλειδιά όλου του ποιητικού της έργου.

Τρία είναι τα σταθερά αντικείμενα που χρησιμοποιεί η ποιήτριά μας ως σταθερό συστατικό της ποιητικής ζωής της: ένα κραγιόν, ένα φουστάνι κι ένα μπαλκόνι. Αυτά τα τρία αντικείμενα τελικά μόνο αντικείμενα δεν είναι, πρόκειται για τα πιο δυνατά σύμβολα που μπορούν να εκπροσωπήσουν τη σύγχρονη γυναίκα. Καταρχήν ας δούμε πως τα χρησιμοποιεί. Τα στοιχεία σύμβολα που έχουν αναδειχτεί σε στοιχειά, πρωτοκάνουν την εμφάνισή τους στη συλλογή «Η λίμνη, ο κήπος και η απώλεια» το 2006. Έκτοτε πληθαίνουν οι αναφορές των σταθερών πλέον συμβόλων μέχρι την και την τελευταία της συλλογή. Με ασφάλεια μπορεί ο κάθε κριτικός να της τα χρεώσει…

Κάποιος προσεκτικός αναγνώστης της Χλόης θα μπορούσε να παρατηρήσει πως δεν συμπεριλαμβάνω στα σταθερά σύμβολα της ποίησής της το αντικείμενο «καθρέπτη», που παρουσιάζεται σε ίδιες δόσεις και εξυπηρετεί τους ίδιους σκοπούς. Και απαντώ: μα ο καθρέπτης είναι η συνείδηση που στην περίπτωση της ποίησης δεν είναι παρά η συνείδηση της ίδιας της συνείδησης, εξάλλου το κραγιόν, το φουστάνι και το μπαλκόνι, συνείδηση είναι και αυτά. Ας σταθούμε όμως πάνω στην βαρύτητα την οποία φέρουν.

Το κραγιόν, και συγκεκριμένα το κόκκινο κραγιόν, όπως πληροφορούμαστε από την ιστορία της τέχνης, συμβολίζει το ερεθισμένο αιδοίο. Από τους πανάρχαιους πολιτισμούς, οι γυναίκες χρησιμοποιούν κόκκινες μπογιές για τα χείλη και τις χρησιμοποιούν για να συμβολίσουν την ετοιμότητα τους και τη διαθεσιμότητα τους για αναπαραγωγή. Βέβαια σήμερα οι αποχρώσεις των κραγιόν είναι πολλές και οι επιταγές της μόδας ακόμα περισσότερες, ωστόσο η κάθε γυναίκα ξέρει πολύ καλά ποιο είναι το κραγιόν που ταιριάζει στη δική της προσωπικότητα και που θα την συνοδέψει για μια ζωή. Σε κάθε περίπτωση όμως, είναι ένα εξάρτημα θυσιαστηρίου του έρωτα. Τόσο εύστοχες και εκφραστικές οι αναφορές στην ποίηση της Χλόης Κουτσουμπέλη, που είναι νομίζω ικανές να της χρεώσουν το κόκκινο κραγιόν ως ποιητικό της σύμβολο.

Όσο για το φουστάνι, το άλλο σύμβολο που συνεργάζεται άψογα με το κραγιόν, που εκτός των άλλων δύο χρωμάτων που παρουσιάζεται στην ποίησή της, είναι και κόκκινο. Το κόκκινο του αίματος, το κόκκινο του πάθους, ένα κόκκινο σαν κραγιόν. Τα άλλα δυο χρώματα στα οποία εμφανίζεται το φουστάνι είναι το άσπρο και το μαύρο. Το άσπρο το ονομάζει ανάλογα με την περίσταση, φουστάνι, φόρεμα, νυφικό, ακόμα και νυχτικό. Καμιά φορά γεμάτο λάσπες και αίματα. Το μαύρο το ονομάζει μονάχα φουστάνι και φόρεμα. Το άσπρο συμβολίζει ξεκάθαρα την αγνότητα, την καθαρότητα, ή αν θέλετε, τη στιγμή πριν βαφτούν όλα κόκκινα, όπως το χρώμα που έχει το κραγιόν. Το μαύρο συμβολίζει το πένθος που θα ’ρθει μα και το πένθος που τελειώνει. Όταν γράφει «βάζω το μαύρο φουστάνι» πένθος επέρχεται. Ενώ στο «βγάζω το μαύρο φουστάνι» υπακούει στον αρχέγονο πόνο του σώματος.

Το τρίτο στοιχείο είναι το μπαλκόνι, το μπαλκόνι στις μέρες μας είναι μια εναέρια αυλή για κάθε διαμέρισμα των σύγχρονων πολυκατοικιών, όμως για τις γυναίκες και πολύ πιο μάλλον για τις ποιήτριες, το μπαλκόνι είναι ό,τι ήταν ο φεγγίτης στους μεσαιωνικούς καστρόπυργους. Είναι, δηλαδή, το σημείο από το οποίο η γυναίκα μπορεί να παρατηρεί, οπότε, και να αντιλαμβάνεται τον κόσμο. Η πρώτη επαφή με τον έξω κόσμο, ή αν θέλετε η άμεση επαφή με αυτόν, σε μια εποχή που η γυναίκα είναι στον κόσμο και ως εργαζόμενη, τα κοσμικά της όρια είναι πάλι το μπαλκόνι. Η γυναίκα για να «βγει» πρέπει να ντυθεί, πρέπει να κάνει την τελετουργία της ετοιμασίας πριν τη δημόσια εμφάνιση, ακόμα και αν πρόκειται να πάει στο ψιλικατζίδικο της γωνίας, μια ματιά στον καθρέπτη είναι υποχρεωτική. (Πάντως, συναναστρεφόμενος με γυναίκες, βλέπω πλέον καθαρά ότι το κραγιόν και το φουστάνι δεν συνεργάζονται άψογα όλες τις ώρες με το γυναικείο σώμα).

Η γυναίκα ακόμα και όταν είναι ποιήτρια, υπακούει στην αρχέγονη εντολή του ρόλου της που, μεταξύ άλλων, είναι και η αδιάκοπη περιφρούρηση της εστίας. Όμως το μπαλκόνι της ποιήτριάς μας έχει ακόμα έναν πιο σπουδαίο και πιο ιερό σκοπό. Γίνεται ο βατήρας της αυτοκτονίας της «φοράω το μαύρο φουστάνι και πηδάω στο κενό». Το σάλτο για μια γυναίκα από το μπαλκόνι του σπιτιού είναι ίσως ο πιο ηθικός τρόπος αυτοκτονίας, αφού κατά την μετάβασή της στον θάνατο, δεν εγκαταλείπει την εστία της, ούτε για μια στιγμή.

Είναι σίγουρο ότι αυτά τα τρία στοιχεία-σύμβολα που προσέγγισα στην ποίηση της Χλόης Κουτσουμπέλη θα σήκωναν και άλλη ανάλυση σε κοινωνιολογικό, ψυχολογικό και φιλολογικό επίπεδο, μιας και τα τρία έχουν μια αξιοσέβαστη σημειολογία στην παγκόσμια λογοτεχνία. Όμως θα σταματήσω εδώ την ανάλυση για να επιστρέψω κλείνοντας –μα όχι συμπερασματικά- στην αρχική κουβέντα που έχει να κάνει με την ποίηση που γράφεται από γυναίκες και την ποίηση που γράφεται από ά-ντρες.

Είδαμε πώς λειτουργεί στον ψυχισμό της γυναίκας ποιήτριας το κραγιόν, το φουστάνι και το μπαλκόνι. Στους άντρες αλήθεια, πώς λειτουργούν αυτά τα τρία αντικείμενα; Οι άντρες δεν είναι «άμεσοι» χρήστες αυτών των συμβολικών αντικειμένων, είναι όμως έμμεση η χρήση που τους κάνουν. Για παράδειγμα οι άντρες δεν φοράνε κραγιόν, φυλάνε όμως τις γυναίκες και τρώνε το κραγιόν τους. Οι άντρες δεν φοράνε φουστάνια, όμως είναι αυτοί που βλέπουν τις γυναίκες ερωτικά μέσα στο φουστάνι τους (άσε δε που πρέπει να είναι και εκπαιδευμένοι να βοηθάνε στο κούμπωμά του ή και στο ξεκούμπωμά του αν χρειαστεί, χωρίς να το καταστρέφουν). Όσο για το μπαλκόνι που για τις γυναίκες είναι το παράθυρο στον κόσμο, για τους άντρες δεν είναι παρά μια μικρή προέκταση του καθιστικού κατά τους θερινούς μήνες.

Με αφορμή αυτά τα τρία αντικείμενα, καλό θα ήταν να σκεφτούμε ότι σχεδόν όλα τα αντικείμενα, έχουν μια διαφορετική χρηστότητα και λειτουργία για τις γυναίκες και για αυτόν τον λόγο, οι άντρες θα πρέπει να διαβάζουν την ποίηση που γράφεται από γυναίκες με ιδιαίτερη προσοχή, γιατί μια κατάσταση ή ένα αντικείμενο που για τους άντρες μπορεί να συνδέεται με τη χαρά και την απόλαυση, για τη γυναίκα μπορεί να αποτελεί βασανισμό, ακόμα και πηγή δυστυχίας.

Θα ήθελα λοιπόν, να προτρέψω τους άντρες να διαβάσουν την γυναικεία ψυχογραφία έτσι όπως τη δίνουν οι ποιήτριές μας και εκεί να δουν τις μανάδες τους, τις γυναίκες τους, τις αδελφές τους και τις κόρες τους. Δεν θα ζητούσα από κανέναν να καταλάβει τη γυναικεία ψυχή, αυτό που ζητώ είναι να τη δείτε και να τη δείτε καταρχήν γυμνή και μετά αρχίζετε την όποια εξερεύνηση. Η ποίηση που γράφεται από γυναίκες δεν ξέρω αν είναι πάντα η σωστή αρχή για αυτήν τη διαδικασία, είναι όμως μια αναμφισβήτητα έξυπνη αρχή. Προσωπικά εγώ, ξεκίνησα με την ποίηση της Χλόης Κουτσουμπέλη, γι’ αυτό και σας την συστήνω ανεπιφύλακτα.

[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ.  Δείτε τα περιεχόμενα της έντυπης έκδοσης εδώ.]

 http://frear.gr/?p=23067&fbclid=IwAR375-UTSnfMHJFXVOGFKnfjRA4TvFpD85hoaCRf7cdogK2EEdDSYDyHR04