Χρήστος Παπάζογλου, «Παρατονισμένη μουσική- μελέτη για τον Καρυωτάκη», εκδ. κέδρος, 1988

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ

`

Αυτό που μας φαίνεται σημαντικότερο είναι να δειχθεί ότι οι γλωσσικές επιλογές του Καρυωτάκη είναι λειτουργικές και σημαδιακές· να δειχθεί δηλαδή ο προμελετημένος χαρακτήρας ορισμένων γλωσσικών αποκλίσεων και ο τρόπος με τον οποίον δρουν μέσα στη γενικότερη γλωσσική ορθοδοξία που επικρατεί. Τα αποκλίνοντα αιρετικά αυτά στοιχεία, είτε είναι δημοτικά είτε καθαρευουσιάνικα, είτε έχουν, είτε όχι, χρησιμοποιηθεί από άλλους συγγραφείς, στον Καρυωτάκη αποτελούν μέρος ενός ποιητικού σχεδίου. Αποσκοπούν να διαταράξουν με την παρουσία τους μια γενική, επιφανειακή αρμονία. Δεν αποτελούν δείγματα μιας εύκολης στιχουργίας ούτε είναι αποτελέσματα της λεγόμενης «ελληνικής διγλωσσίας»· δεν μπορούμε ούτε καν ως ιδιαίτερα γλωσσικά γνωρίσματα του

Καρυωτάκη να τα θεωρήσουμε. Ό,τι μάλλον προσιδιάζει σ’ αυτόν, είναι το ότι δεν διστάζει να εκμεταλλευθεί συνειδητά όλες τις δυνατότητες της γλώσσας, χωρίς διακρίσεις, προκειμένου να επιτύχει το αισθητικό αποτέλεσμα που επιδιώκει. Θα ήταν επομένως λάθος, αν μελετούσαμε αυτά τα στοιχεία απομονωμένα στα πλαίσια μιας μελέτης καθαρά γλωσσολογικής. Αντ’ αυτού, καλύτερα είναι να θεωρήσουμε τις απομακρύνσεις αυτές από την οποιαδήποτε γραμματική ορθοδοξία ως ποιητικές αποκλίσεις και να εξετάσουμε πώς οι παράταιροι αυτοί ήχοι οργανώνονται και λειτουργούν μέσα στα συμφραζόμενά τους, ποια είναι τα αποτελέσματα και ποια η σημασία τους.

[…]

οι ηχοι μοιάζουν να υπενθυμίζουν συνεχώς ‒ κάτι σαν ξεσπάσματα αγανάκτησης, τρυφερότητας ή σαρκασμού ‒ την ασφυκτική δέσμευση της ευαισθησίας και της προσωπικής άνθησης μέσα σε άδειες λέξεις και ανώφελους γραμματικούς κανόνες, μέσα σε γραφεία άχρηστων υπηρεσιών και σε κούφια κοινωνικά σχήματα. Μοιάζουν να προσπαθούν να αποτρέψουν τη γλωσσική, και κατ’ επέκταση κοινωνική, ισοπέδωση, να ξεφύγουν έξω από τις παγιωμένες γλωσσικές κοινοτυπίες και, κατ’ επέκταση, έξω από τα κοινωνικά καλούπια
.

[…]

ο ιαμβικός κατά σχεδόν απόλυτο κανόνα ρυθμός εγκλωβίζεται συστηματικά σε σύμμετρες ισόστιχες στροφές με ισοσύλλαβους στίχους συμμετρικά επαναλαμβανόμενους και μέσα στην ίδια στροφή και από στροφή σε στροφή. Η
ακαμψία της φόρμας των λιγόστροφων εν γένει ποιημάτων ‒ κι όταν ακόμη δεν πρόκειται για ποιήματα σταθερής μορφής (κυρίως σονέτα) ‒ ενισχύεται από την ανελλιπή και πολλές φορές εξεζητημένη ή και βιασμένη ομοιοκαταληξία και, βέβαια,από την απόλυτη συμμετρία του στροφικού συστήματος, που ως επί το πλείστον οργανώνεται σε άκρως κοινότυπα τετράστιχα

[…]

Στην τελευταία […] συλλογή [Ελεγεία και Σάτιρες] οι παράφωνοι γλωσσικοί ήχοι παύουν προοδευτικά να φαίνονται ξένο σώμα και ενσωματώνονται καθολικά και αξεχώριστα σ’ ό,τι μπορούμε να ονομάσουμε καρυωτακική γλώσσα. […]

[…]

Στις Σάτιρες […], οι παράφωνοι γλωσσικοί ήχοι συμβάλλουν κυρίως στο να υπογραμμιστεί η πικρία της ειρωνείας, το ξέσκισμα του σαρκασμού, η αναγούλα της αηδίας, η συνειδητοποίηση της αυταπάτης.

Εδώ οι γλωσσικές επιλογές γίνονται με κριτήρια τη δραστικότητα του δηλητηρίου, τη δηκτικότητα της κοροϊδίας, το πομπώδες της υποκρισίας, τη διαύγεια της αναλύσεως που μπορεί να εμπεριέχουν από μόνοι τους ή, το πιο συχνά, σε συνάρτηση με τα συμφραζόμενά τους, ένας ήχος, ένας τύπος, μια λέξη, μια φράση. […] Εκείνο που μετράει δεν είναι η λόγια, λαϊκή ή και ξενική προέλευση και μορφή του επιλεγομένου λεξιλογίου, αλλά η επιγραμματική ευγλωττία λέξεων και εκφράσεων που ξαφνιάζουν, επειδή ακριβώς αποκόβονται από τις στερεότυπες χρήσεις, όπου τις έχουμε συνηθίσει και όπου τις περιμένουμε. Λέξεις της μόδας, που ξεχωρίζουν για τη ρηχότητά τους ή τον σνομπισμό τους, γραφειοκρατικές, διοικητικές, κ.λπ. εκφράσεις που έχουν καθιερωθεί σε πάγιες σημασίες και απονεκρωθεί. […]

`

**************************************************************************************

Ζήσαμε χρόνια πολλά μαζί ο Καρυωτάκης και εγώ. Το κείμενο αυτό είναι ο καρπός αυτής μας της αγάπης. Ο λόγος σ’ αυτό είναι για το τι το έργο και η μοίρα του ενός προσκόμισε στη σκέψη και τη ζωή του άλλου. Στην αρχή ήταν ένα κείμενο τρυφερό, παθητικό, συνάμα και φανατικό (1975). Καθώς τα χρόνια πέρναγαν, η σχέση μας χρειάστηκε κάποια ερείσματα, κάπως πιο λογικά, πιο αντικειμενικά θα λέγαμε, μια κάποια προστασία από ένα πλήθος κατηγόριες κι από τη φλόγα της την ίδια.
Και τότε ήρθε ξανά στη μνήμη ξαφνικά αυτή που κάποτε μας ήταν «αίρεσις βίου» κι είχε ύστερα φανεί πως γίνεται ξεφτίδι και κουρέλι στις μπότες και στις τσέπες ανθρώπων δίχως μπέσα. Το κείμενο στηρίχτηκε· μαζί του κι η αγάπη μας. Δεν ήταν πλέον αρκετές οι δωρεάν κακολογίες· χρειάζονταν επιχειρήματα θεμελιωμένα σε δουλειά. Όλα αυτά δεν βγήκαν βέβαια ποτέ πιο έξω. Πάντοτε μεταξύ μας· το μυστικό μας κράταγε γερά. Αρκούσε που ξέραμε οι δυο μας. Οι άλλοι μπορούσαν πάντα να λένε ό, τι θεν (1981). […]
(Από τον πρόλογο της έκδοσης)

`

**********************************************************************

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Αντί προλόγου
Συντομογραφίες
Προκαταρκτικά
ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΟΥΣΕ ΤΗ ΖΩΗ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ
Τα λίγα βιογραφικά
Το έργο: Το περιεχόμενο, Η μορφή, Η γλώσσα, Το μέτρο
ΙΝΤΕΡΜΕΔΙΟ
Δελφική Εορτή
Μικρή ασυμφωνία εις Α μείζον
ΥΣΤΕΡΑ ΘΥΜΟΤΑΝ ΕΝΑ ΧΟΡΟ ΜΕΤΑΜΦΙΕΣΜΕΝΩΝ. ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΟ ΕΝΔΥΜΑ ΟΡΙΣΜΕΝΗΣ ΕΠΟΧΗΣ
ΕΠΙΜΕΤΡΟ
Ευφωνία και ήχοι παράταιροι
Η γραμματική ορθοδοξία και οι ποιητικές αποκλίσεις
Γλωσσικές παραφωνίες
Ο ιαμβικός ρυθμός και στίχος
Το καλούπι του στροφικού συστήματος
Η αρματωσιά της ομοιοκαταληξίας και τα πετάγματα της τομής και του διασκελισμού
Μετρικές συμφωνίες
Συνίζηση – Χασμωδία
Μετρική ατονία
Παρατονισμός και ετερόρρυθμες παρενθέσεις
Η αρτιότητα της φόρμας και η περιττότητα των ρωγμών
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΩΝ ΠΟΙΗΜΑΤΩΝ
ΠΙΝΑΚΑΣ ΟΝΟΜΑΤΩΝ
 http://www.poiein.gr/2018/11/10/%CF%87%CF%81%CE%AE%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%82-%CF%80%CE%B1%CF%80%CE%AC%CE%B6%CE%BF%CE%B3%CE%BB%CE%BF%CF%85-%CF%80%CE%B1%CF%81%CE%B1%CF%84%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CF%83%CE%BC%CE%AD%CE%BD%CE%B7-%CE%BC/?fbclid=IwAR29sMgREHA0P2kDF9VHrB3ImhetetuW0W4BFKNIlPMMoPT6cuHTtam7f-U