Ντόρις Λέσινγκ «Αναμνήσεις ενός επιζώντος», μετάφραση: Μαίρη Κιτσικοπούλου, εκδόσεις Καστανιώτη, 1996
Η Ντόρις Λέσινγκ είναι μία από τις πλέον σημαντικές μεταπολεμικές συγγραφείς της αγγλικής λογοτεχνίας. Τα μυθιστορήματά της, τα διηγήματα και τα δοκίμιά της έχουν εστιάσει πάνω σε ένα ευρύ φάσμα θεμάτων του 21ου αιώνα. Το 2007 τιμήθηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας γιατί μελέτησε και εξέτασε την ανθρωπότητα στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα όσο κανείς άλλος συγγραφέας και επειδή μοιράζεται την τρέλα της κοινωνίας και τις αυτοκαταστροφικές της τάσεις.
Η Ντόρις Λέσινγκ γεννήθηκε στην Περσία στην πόλη Κερμνάνσα (και νυν Ιράν) από Βρετανούς γονείς το 1919. Όταν μετά τον πόλεμο ο πατέρας της ζήτησε από την τράπεζα στην οποία εργαζόταν να μετατεθεί, βρέθηκε στην Περσία με ένα μεγάλο και ευρύχωρο σπίτι με κήπους και άλογα. Το 1924 η οικογένεια επέστρεψε στην Αγγλία για να βρεθούν αργότερα στη νότια Ροδεσία (νυν Ζιμπάμπουε) ακολουθώντας ένα κύμα μεταναστεύσεων που υπόσχονταν μεγάλες ευκαιρίες. Ο πατέρας της έλπιζε ότι θα έβγαζε χρυσό και ασήμι κι εκείνη άκουγε από μικρή ιστορίες, ειδικά των Αφρικανών, αλλά τότε δεν της επιτρεπόταν ως ένα λευκό παιδί να συγχρωτίζεται μαζί τους. H μητέρα της παράγγελνε συνεχώς βιβλία από την Αγγλία και έτσι η μικρή της κόρη διάβαζε ασταμάτητα.
Σε αντιπαράθεση με θέματα ταμπού
Το 1950 εξέδωσε το πρώτο της μυθιστόρημα «Τραγουδάει το χορτάρι», στο οποίο διερευνά τη ρηχότητα του πνεύματος και τον εφησυχασμό της λευκής αποικίας στην Νότια Αφρική. Καθιερώθηκε ως μία νέα ταλαντούχα μυθιστοριογράφος ίσως η πρώτη που παρουσίασε με τόσο ειλικρινή τρόπο τις βιαιότητες του απαρτχάιντ και την υποκρισία του. Με την έκδοση του μυθιστορήματoς «Το χρυσό σημειωματάριο» (1962), η Λέσινγκ ταυτίστηκε απόλυτα με τον φεμινιστικό κίνημα συμβάλλοντας στις αλλαγές των αρχών της δεκαετίας του ’60 και τις πολιτικές αβεβαιότητες. Το δημοφιλές μυθιστόρημα μεταφράστηκε σε είκοσι γλώσσες και έχει πουλήσει πάνω από ένα εκατομμύριο αντίτυπα, στα αγγλικά και μόνον.
Όμως και στα υπόλοιπα μυθιστορήματά της η Λέσινγκ συνέχισε να έρχεται σε αντιπαράθεση με θέματα ταμπού και να προκαλεί, σε βαθμό να εγείρουν τα βιβλία της πολλές και αλληλοσυγκρουόμενες κριτικές απόψεις. Οι παρατηρήσεις της δεν είναι πάντοτε ευχάριστες στα αυτιά και ίσως αυτή είναι η αιτία που είχε πολλές διαφωνίες με τον λογοτεχνικό και πολιτικό κόσμο – ήταν μια συγγραφέας που δεν φοβήθηκε να μιλήσει δημόσια. Μόνον αυτή μπόρεσε να γράψει για τα αφρικανικά τοπία, για εξωγήινους τόπους, για τον Σουφισμό, για το πυρηνικό ολοκαύτωμα, για τη φτώχεια στην επαρχιακή Ισπανία, για οικογένειες στα πλούσια προάστια του Λονδίνου, υπέροχες ιστορίες με γάτες και σκύλους.
Για τον πολιτικό της ακτιβισμό ήταν υπό παρακολούθηση από τη δεκαετία του πενήντα και για είκοσι χρόνια από τις μυστικές υπηρεσίες MI5 όπως αποκαλύφθηκε πρόσφατα. Το έργο της Ντόρις Λέσινγκ είναι μεγάλο και πολύμορφο: Εικοσιοκτώ μυθιστορήματα, δέκα επτά συλλογές διηγημάτων, τέσσερις τόμοι αυτοβιογραφίας, οκτώ τόμοι δοκιμίων, θεατρικά, ποίηση, λιμπρέτα. Πέθανε τον Νοέμβριο του 2013.
Ένας πολιτισμός σε αποσύνθεση
Στις «Αναμνήσεις ενός επιζώντος» («The memoirs of a survivor», 1975), σε έναν συντετριμμένο μετα-αποκαλυπτικό κόσμο, έχουμε μια γυναίκα που παρατηρεί με απρόσωπη έκφραση και ουδέτερα συναισθήματα τη δοκιμαζόμενη κοινωνία έξω από το παράθυρό της. Η πολιτεία θα μπορούσε να ήταν μια μεγαλούπολη του σύγχρονου κόσμου. Μπροστά στα μάτια της, σε εκείνο το πεζοδρόμιο, θα παρακολουθεί, σαν να διαβάζει κάποιο βιβλίο ή σαν να παρατηρεί πειράματα σε εργαστήριο, τη γένεση, την ανάπτυξη και την άνθιση μια νέας κοινωνικής ομάδας.
«Μήπως δεν υπήρξε μια εποχή στη χώρα μας όπου η άρχουσα τάξη ζούσε μέσα στα γυάλινο κλουβί της ευυποληψίας και της υλικής ευημερίας, κλείνοντας τα μάτια της στα όσα συνέβαιναν πιο έξω;»
Υπάρχει μια κυβέρνηση ασταθής που διατηρεί ένα μη-αποδοτικό σύστημα δικαιοσύνης, μια ξεπερασμένη γραφειοκρατία, έναν πολιτισμό σε αποσύνθεση. Μολυσμένος αέρας, συμμορίες στους δρόμους, βία χωρίς νόημα, έκπτωση και παραποίηση της καθομιλουμένης γλώσσας. Η αφήγηση γίνεται αποστασιοποιημένα, διακριτικά, με απλή γλώσσα, όπως είναι οι καλές αφηγήσεις και χωρίς επεξηγήσεις.
Κάποια στιγμή φέρνουν μέσα στο σπίτι της για προστασία την Έμιλυ, ένα κορίτσι στα δώδεκα, ένα ευγενικό παιδί χωρίς ιστορία που αγαπάει τον Ούγκο, τον σκύλο που θυμίζει γάτα. Η παρουσία της είναι αστεία και αισθαντική. Κορίτσι έξυπνο, μεγαλώνει σαν μια μικρή Λολίτα, πλάσμα της εποχής της. Ανακατεύεται με τα παιδιά στους δρόμους αλλά μόνον ο έρωτας, στα δεκάξι της, με τον Τζέραλντ θα την κλονίσει. Ο Τζέραλντ είναι αρχηγός μιας συμμορίας που καταλαμβάνει εγκαταλειμμένα σπίτια για να βάλει μέσα άστεγα παιδιά. Μαζί με την Έμιλυ καταφέρνουν να δημιουργήσουν έναν
δημοκρατικό, κοινωνικό πυρήνα μέσα στο χάος της πόλης, αλλά αυτή η προσπάθειά τους είναι εξοντωτική και ανασφαλής. Ανά πάσα στιγμή τα παιδιά μπορούν να γίνουν κλέφτες και να εμπλακούν σε κάθε είδους παρανομίες. Κάποια στιγμή ο Τζέραλντ δέχεται να στεγάσει μια συμμορία πολύ εξαγριωμένων παιδιών, όμως εκείνος πιστεύει ότι μπορεί να τους κάνει καλό και να τα βγάλει πέρα μαζί τους.
Να αναλαμβάνουμε ευθύνες, να διατηρούμε ό,τι απέμεινε
Οι χαρακτήρες της Ντόρις Λέσινγκ συχνά αποκτούν αυτογνωσία και επίγνωση προστατεύοντας, γιατρεύοντας ή επιτηρώντας τους άλλους. Η αφηγήτρια στις Αναμνήσεις ενός επιζώντος αποκαλεί τον εαυτό της «φύλακα της Έμιλυ», πλένει, σιδερώνει, σχεδιάζει το μέλλον του κοριτσιού και στεναχωριέται, όπως κάθε μητέρα. Αλλά και η Έμιλυ, μέσα στο άγχος και στην απελπισία της, φροντίζει ένα άρρωστο παιδί, την Τζουν Ράιαν.
Η Τζουν, όμως, που ανήκει σε μια άλλη γενιά και ανατροφή, ακολουθεί μια ομάδα γυναικών που μετακινούνται διαρκώς. Το μήνυμα της Λέσινγκ, όπως και στις παλιότερες δουλειές της, είναι επίμονο. Πρέπει να νοιαζόμαστε. Να αναλαμβάνουμε ευθύνες, να διατηρούμε ό,τι απέμεινε. Ακόμη κι αν απογοητευτούμε, κι αν ηττηθούμε, πρέπει. Το βιβλίο εκδόθηκε το 1975 σε μια εποχή η Θάτσερ ονειρευόταν την κατάλυση της έννοιας της κοινωνίας. Η γραφή της Λέσινγκ σε ένα φανταστικό, δυστοπικό αλλά απόλυτα πιστευτό πλαίσιο, έδειχνε το δρόμο για κοινωνίες που θα νοιάζονταν μεταξύ τους, ενώ στο έργο της υποβόσκει μια κρυμμένη ελπίδα, μια εσωτερική ενόραση. To μυθιστόρημα μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο το 1981 από τον Ντέιβιντ Γκλάντγουελ με πρωταγωνίστρια την Τζούλι Κρίστι κερδίζοντας πολλά βραβεία σε φεστιβάλ του φανταστικού κινηματογράφου.
Το έργο της Λέσινγκ είναι εξουθενωτικό, καταθλιπτικό, τολμηρό, ανοιχτό σε διάλογο, ενάντια σε κάθε μορφή εξουσίας. Μέσα από τη μοναδική της ευαισθησία και την εμπειρία της πολύπλευρης ζωής της εκπροσωπεί ταυτόχρονα πολλές φωνές και συνειδήσεις. Αποτελεί υπόδειγμα πώς ένας απλός άνθρωπος, με αγώνα, παιδεία και διαρκή αφύπνιση μπορεί να αναδειχθεί σε ένα παγκόσμιο συγγραφέα γιατί μπορεί να τον αφουγκράζεται. Ίσως και αυτό να είναι το μεγάλο της χάρισμα που την ανέδειξε.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου