Μία σύγχρονη πρόταση ηθογραφίας από τον Ζαχαρία Στουφή
Η νέα νουβέλα του Ζαχαρία Στουφή, «ο τάφος του διαόλου» (εκδόσεις ΑΩ, 2019) επαναφέρει τη συζήτηση γύρω από τη σχέση της σύγχρονης λογοτεχνίας με τη λαϊκή παράδοση. Η ανάπτυξη των Πολιτισμικών Σπουδών κατέδειξε ότι ο λαϊκός πολιτισμός δεν είναι ένα παθητικό αναχρονιστικό κατάλοιπο, αλλά έχει ένα ενεργό ρόλο στη σύγχρονη δημιουργία, αφού ακόμα εμπνέει τη δημιουργία κειμένων με ηθογραφικό στόχο. Είναι γεγονός ότι μετά τη δεκαετία του ’90 και την επικράτηση της αστυφιλίας, η πεζογραφία δειλά άρχισε να στρέφει ξανά την προσοχή της στην ελληνική ύπαιθρο. Μία σειρά έργων στρέφουν το μυθοπλαστικό ενδιαφέρον στο χωριό, προσπαθώντας να αναβιώσουν τα ήθη, άλλοτε με μια νοσταλγική οπτική για την αθωότητα και άλλες φορές ως ερευνητική εργασία που
ενσωματώνεται σε ένα δημιουργικό έργο. Η ασφυκτική ζωή στην πόλη, η μεταμοντέρνα αναζήτηση νέων θεματικών, που οδήγησε πολλούς συγγραφείς σε παρελθοντικές φόρμες και είδη,και η απειλή της ισοπέδωσης των λαϊκών ηθών από την πολιτισμική παγκοσμιοποίηση έχουν οδηγήσει αρκετούς πεζογράφους στην καταγραφή εθίμων και λαογραφικών στοιχείων του χωριού, είτε στο παρελθόν είτε σήμερα. Το έργο του Στουφή αποτελεί μια σύγχρονη ηθογραφική νουβέλα. Στόχος του είναι ακριβώς να πληροφορήσει τον αναγνώστη για ήθη και λαϊκές παραδόσεις της βόρειας Ζακύνθου.Η νουβέλα αναβιώνει την παράδοση και τους μύθους της περιοχής, ιστορίες λαϊκών ανθρώπων για τη ζωή και τον θάνατο και τις μεταφυσικές αντιλήψεις τους, που συνδέονται άμεσα με την τοπική γεωγραφία, μέσα από μία μυθοπλαστική οπτική. Ο Στουφής υιοθετεί όλα τα βασικά χαρακτηριστικά του ηθογραφικού διηγήματος.Το ηθογραφικό διήγημα ή μυθιστόρημα περιγράφει την ελληνική ύπαιθρο με έναν έντονο λαογραφικό χαρακτήρα. Η λαογραφία εκφράζει την κοσμοθεωρία και τα ιδανικά των λαϊκών ανθρώπων της υπαίθρου αντανακλώντας τη νοοτροπία τους. Ο συγγραφέας παρουσιάζει τη ζωή στο ελληνικό χωριό, τις τοπικές παραδόσεις, τα ήθη και τα έθιμα, καθημερινές συνήθειες, λαϊκούς χαρακτήρες καινοοτροπίες. Επικεντρώνεται στους απλούς ανθρώπους του χωριού.Η αφήγηση λειτουργεί περισσότερο ως απομνημονεύματα παρά ως αυτοβιογραφία. Συνήθως στο ηθογραφικό διήγημα κεντρικό πρόσωπο της αφήγησης είναι ένα πρόσωπο διαφορετικό από τον ίδιο τον συγγραφέα· ο συγγραφέας είναι ο αφηγηματικός μάρτυρας που μεταφέρει πληροφορίες μέσα από μια ορισμένη εστίαση (ατομικό βίωμα ή διήγηση άλλου). Έτσι και στην περίπτωση του Στουφή η εξιστόρηση γίνεται από έναν πρωτοπρόσωπο ενδοδιηγητικό αφηγητή, προσδίδοντας στη νουβέλα έναν απομνημονευματικό χαρακτήρα. Ο συγγραφέας αφήνει στην άκρη τα σύγχρονα αφηγηματικά σχήματα προκειμένου να στήσει με τα υλικά της παραδοσιακής λογοτεχνίας μία ενδιαφέρουσα πλοκή και ακόμα πιο ενδιαφέροντες χαρακτήρες. Ο νεαρός ενδοδιηγητικόςαφηγητής ως μυθιστορηματική περσόνα αποτελεί ένα γοτθικό και φιλοπερίεργο χαρακτήρα, κάτι μου ταιριάζει απόλυτα με την ηλικία του και τα ήθη της υπαίθρου. Μεγαλώνει σε μιαπεριοχή άγονη,φτωχή καιδύσβατη, πλούσια σε ιστορίες γεμάτες διαόλους και θάνατο, που μαστίζεται από τη θρησκοληψία και τις δεισιδαιμονίες. Δείχνει ιδιαίτερη προσοχή στο μεταφυσικό και τον θάνατο (αυτό που ο Στουφής στα προσωπικά του σημειώματα αποκαλεί θανατολογία). Οι άλλοι ήρωες κινούνται μεταξύ στερεοτύπων και λαογραφίας. Η μάνα κατέχει το ρόλο της «Παναγίας». Οι δύο μάνες (του αφηγητή και της κεντρικής ηρωίδας) δεν διαφέρουν μεταξύ τους.Αλληλοσυμπληρώνουν την αρχετυπική εικόνα της μητέρας που νοιάζεται και θυσιάζεται για τα παιδιά της. Η δε κεντρική ηρωίδα υιοθετεί τον παραδοσιακό ρόλο της «Εύας». Δολοπλοκεί, φονεύει και αιμομικτεί. Ο πατέρας της είναι έρμαιο των ενστίκτων του: αιμομίκτης, δολοφόνος και άνθρωπος εκδικητικός για ήσσονος σημασίας ζητήματα. Όλα αυτά όμως τα στερεότυπα υπάγονται στη λαογραφική αφηγηματική παράδοση και αποτελούν τυπική απόδοση των ηρώων και των ηρωίδων των λαϊκών παραμυθιών και των προφορικών ιστοριών. Επιλογικά, ο Ζαχαρίας Στουφήςπαραδίδει ένα σύγχρονο ηθογραφικό έργο, ακολουθώντας τις συνταγές του συγκεκριμένου πεζογραφικού είδους και τα υλικά του λαϊκού παραμυθιού. Η απλή γλώσσα, διανθισμένη ενίοτε με λέξεις της περιοχής, και η γραμμική κίνηση της αφήγησης συνάδουν με το είδος. Καταφέρνουν όμως να διατηρήσουν αμείωτη την αγωνία του κοινού ως το τέλος, γεμίζοντας την ψυχή του αναγνώστη με ιστορίες του τόπου και τις δεισιδαιμονίες.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου