Μια κόλαση στον παράδεισο

Τζ.Γκ. Μπάλαρντ «Super-Cannes», μετάφραση: Άρης Σφακιανάκης, Ηρώ Σκάρου, εκδόσεις Κέδρος, 2021

 

Στο μυθιστόρημά του High-Rise (μτφ. Αποστόλης Πρίτσας, εκδ. Κέδρος, 2017), γραμμένο το 1975, ο Μπάλαρντ περιέγραφε τον κλειστό κόσμο ενός πολυτελούς συγκροτήματος κτιρίων, με 2000 κατοίκους, που σιγά σιγά κυλάει στο χάος και στην αγριότητα. Είκοσι πέντε χρόνια μετά, το 2000, μεταφέρει κάποια στοιχεία αυτού του προβληματισμού του σε έναν άλλο κλειστό και αυτοκτονικό κόσμο, που δεν ορθώνεται όμως εις ύψος αλλά απλώνεται σε έκταση: η Εδέμ-Ολυμπία είναι ένα επιχειρηματικό πάρκο στους λόφους πάνω από τις Κάννες («Οι

Σούπερ-Κάννες είναι ένας πολυτελής οικιστικός θύλακας στα υψίπεδα πάνω από την Κρουαζέτ, αν και ο όρος μπορεί να χρησιμοποιηθεί επίσης για ολόκληρη την περιοχή με τα επιστημονικά πάρκα και τους αυτοκινητόδρομους πάνω από την κοιλάδα της Βαρ»). Σε αυτή την πρωτοποριακή «ζώνη ανάπτυξης» λειτουργούν «δεκάδες πολυεθνικές εταιρείες», που απασχολούν περίπου δέκα χιλιάδες ανθρώπους, ενώ «τα ανώτερα στελέχη αποτελούσαν την κάστα των πιο υψηλά αμειβόμενων στην Ευρώπη, μια νέα ελίτ πρωτοπόρων διοικητικών στελεχών, επιχειρηματιών και επιστημόνων».

Σ’ αυτό το συγκρότημα υπάρχουν και κτίρια κατοικιών για τους εργαζόμενους αλλά και πανάκριβες βίλες, μικρά παλάτια, με κήπους και κάμερες ασφαλείας. Το βασικό χαρακτηριστικό όμως είναι ότι αυτό το συγκρότημα λειτουργεί ως μια κλειστή, αυτάρκης, «έξυπνη» πόλη: «πρόκειται για ένα πείραμα τεράστιας κλίμακας, τη δημιουργία ενός θερμοκηπίου για το μέλλον». Έχει δικό της τηλεοπτικό σταθμό, δική της αστυνομία. Η Εδέμ-Ολυμπία δεν είναι απλώς ένας επιχειρηματικός ή οικιστικός θύλακος, ένα «προάστιο του παραδείσου»: είναι «ένα εργαστήρι ιδεών για τη νέα χιλιετία»… Έτσι κι αλλιώς, παντού ολόγυρα ο τόπος γεμίζει με κτίρια «με εμμονή στην ασφάλεια», με εκτεταμένα και πολύπλοκα συστήματα παρακολούθησης με κάμερες («πώς λειτουργεί το σύστημα; Κρατάει τους κλέφτες έξω ή εσάς μέσα;»).

Εκεί λοιπόν, στην ιδιωτική κλινική του επιχειρηματικού πάρκου, πηγαίνει να δουλέψει για ένα εξάμηνο (νομίζει…) η γιατρός Τζέιν Σίνκλερ, μαζί με τον σύζυγό της, τον Πολ, πρώην πιλότο που τώρα εκδίδει βιβλία περί αεροπλοΐας. Θα αντικαταστήσει τον προηγούμενο γιατρό, στον οποίο συνέβη κάτι αδιανόητο (και ανεξήγητο;) για τον παράδεισο αυτόν: έπαθε αμόκ, σκότωσε δέκα άτομα (επτά ανώτερα στελέχη και τρεις ομήρους του!) και μετά αυτοκτόνησε.

 

Ο ακήρυχτος πόλεμος της αριστοκρατίας

 

Ο Πολ είναι ο αφηγητής του βιβλίου: σύντομα αρχίζει να συνειδητοποιεί πως έχει βρεθεί σε έναν κόσμο που κατρακυλάει σε μια «κατάσταση ακήρυχτου πολέμου», σε έναν παράδεισο που μπορεί να προορίζεται για την «εμπροσθοφυλακή μιας νέας παγκόσμιας αριστοκρατίας», αλλά εκεί πλέον «η αντιπροσωπευτική δημοκρατία είχε αντικατασταθεί από κάμερες ασφαλείας και ιδιωτική αστυνόμευση». Και ψάχνοντας και σκαλίζοντας, καθώς αναζητά απαντήσεις στα ερωτήματά του (γιατί το βιβλίο έχει ταυτόχρονα και μια αστυνομική πλοκή, είναι ένα ιδιότυπο whodunit: έκανε όντως ο προηγούμενος γιατρός τους φόνους, και αν ναι, γιατί), ο Πολ φτάνει λίγο λίγο στην κρυμμένη αλήθεια: σε αυτόν τον κλειστό κόσμο όπου κάποιοι «θεωρούν ότι είναι οι δεσπότες του κάστρου, ελεύθεροι να ποδοπατούν τους χωρικούς για το γούστο τους και μόνο», σ’ αυτόν τον κήπο του παραδείσου, ανθίζουν όλα τα σαρκοβόρα άνθη: από παιδικό πορνό έως φασιστικές ιδέες, από δολοφονίες έως ρατσιστική βία (παρόλο που στην Εδέμ-Ολυμπία δεν υπάρχουν «ρατσιστικές προκαταλήψεις»: «προσλαμβάνουμε έναν μεγάλο αριθμό Βορειοαφρικανών ως κηπουρούς και οδοκαθαριστές»…). Μια «φωτισμένη κοινότητα» σαν «αποσπάσματα των Ες Ες».

Καθώς οι μεγαλοσχήμονες βυθίζονται σε έναν παράδεισο γεμάτο δουλειά και ανία, κάποιοι αναζητούν μια «θεραπεία» που θα εξισορροπεί τις «εκκεντρικότητες» και το στρες τους. Έτσι κι αλλιώς είναι άνθρωποι που πάντα «πιστεύουν ότι μπορούν να τη σκαπουλάρουν ό,τι κι αν κάνουν». Και ενώ το «πετυχημένο» πείραμα επεκτείνεται (ήδη ετοιμάζεται η Εδέμ-2, διπλάσια σε μέγεθος από την προηγούμενη, η οποία θα απασχολεί είκοσι χιλιάδες ανθρώπους), γίνεται όλο και πιο φανερό πως πρόκειται για ένα πείραμα που τελικά μετατρέπει όσους και όσες συμμετέχουν σε «ναζιστικά ινδικά χοιρίδια».

 

Οι δυστοπικοί κόσμοι του Μπάλαρντ

 

Πολλά βιβλία του Τζ.Γκ. Μπάλαρντ τοποθετούνται στο λεγόμενο Νέο Κύμα της επιστημονικής φαντασίας. Οι βίαιοι δυστοπικοί κόσμοι του αποτυπώνουν μια κοινωνία που μοιάζει να έχει επιλέξει από μόνη της να πάρει τον δρόμο για την αυτοκαταστροφή της, ενώ ο συγγραφέας πολλές φορές στέκεται ιδιαίτερα στις ψυχολογικές και υπαρξιακές διαδρομές των ανθρώπων που κινούνται σ’ αυτούς τους κόσμους που μπορούν εύκολα να τους ρουφήξουν, κόσμους που βρίσκονται κρυμμένοι πίσω από το προσκήνιο, όπως στις Νύχτες κοκαΐνης (μτφ. Αγορίτσα Μπακοδήμου, εκδ. Καστανιώτη, 1997).

Σε ένα σύμπαν όπως η Εδέμ-Ολυμπία και ο κόσμος γύρω της, το ταξικό στοιχείο είναι πανταχού παρόν, και πάντα ασφυκτικό. Δεν είναι απλώς ότι σε ένα τέτοιο σύμπαν ο παράδεισος του ενός είναι η κόλαση του άλλου, αλλά ότι για να φτιάξει ο ένας τον παράδεισό του «οφείλει» να δημιουργήσει μια κόλαση για τον άλλο, καθώς οι διαχωριστικές γραμμές βαθαίνουν κάθε στιγμή και σαρώνει τα πάντα η αγριότητα. Και επιπλέον, πολλές δικλίδες σωτηρίας δεν υπάρχουν: «εξάλλου, πολλοί είναι αυτοί που κρυφά επιδοκιμάζουν όσα γίνονται», και επιπλέον «οι φόροι που πληρώνει η Εδέμ-Ολυμπία αντιστοιχούν σε δισεκατομμύρια φράγκα».

Με διεισδυτική ματιά, με χιούμορ πολλές φορές σαρκαστικό, ο Μπάλαρντ έχει γράψει βιβλία που τότε, στο παρελθόν, ανήκαν σε μια επιστημονική φαντασία (προφητική, έλεγαν κάποτε) που σήμερα μοιάζει σχεδόν με ρεπορτάζ του παρόντος. Πέρα πάντως από την αλληγορική, συμβολική πλευρά, ο Μπάλαρντ λέει και τα πράγματα με το όνομά τους: όπως γράφει, όλη αυτή η νοσηρή δυστοπική μικροκοινωνία «είναι ήδη εδώ. Λέγεται καταναλωτικός καπιταλισμός».

Βέβαια, αυτή η καταστροφική και αυτοκαταστροφική νέα κοινωνία δεν μπορεί να κυριαρχήσει εύκολα. Ρωγμές φωτός, αντίστασης, εξέγερσης υπάρχουν. Χαραμάδες ανοίγουν. Ωστόσο, το δύσκολο ερώτημα τίθεται, πώς μπορεί να γίνει αλλιώς: άραγε όταν κανείς καταβυθιστεί σ’ αυτή τη νοσηρή αγριότητα, έστω και με πρόθεση να αντιδράσει, πώς μπορεί να αποφύγει να γίνει ίδιος με το τέρας;