Κώστας Λάνταβος

Έχω τη δυνατότητα σήμερα να αναρτήσω εδώ την πολύσημη και άκρως τιμητική για την ποίησή μου κριτική του του εξαίρετου Χρίστου Παπαγεωργίου στο τελευταίο τεύχος του περιοδικού (μόνο για την ποίηση) POETIX. Βαθύτατα ευγνώμων στον κ. Παπαγεωργίου για αυτά που έγραψε και για το ότι τόλμησε και έγραψε για όσα τόσοι άλλοι, ζώντες και τεθνεώτες, σε προφορικές συνομιλίες μου έλεγαν, αλλά απέφευγαν συστηματικά να γράψουν. Ευχαριστίες επίσης στον Ντίνο Σιώτη για την δημοσίευση του κειμένου.

Για όσους, που ίσως δεν διαθέτουν χρόνο και υπομονή να διαβάσουν όλο το κείμενο, σταχυολογώ εδώ μερικά αποσπάσματα:

(1) Σαράντα χρόνια ποιητικής δημιουργίας, σαράντα χρόνια πάλης της συνείδησης με την εσωτερικότητα, σαράντα χρόνια μάχης της ανθρώπινης σύστασης με το παραγωγικό βίωμα, σαράντα χρόνια ανείπωτης θλίψης απέναντι στο ίχνος της ολοκλήρωσης, συνιστούν για τον ποιητή Κώστα Λάνταβο, όχι απλώς μια σπουδαία παρακαταθήκη, όχι απλώς ένα παρελθόν το οποίο όσο σημαντικό και αν υπήρξε, πέρασε, όχι απλώς μια προσωπική θέαση στον κόσμο, τον πραγματικό και τον φανταστικό, αλλά πολύ περισσότερο ένα εξαίσιο έργο, το οποίο ξεφεύγει κατά πολύ από το ποιητικό σύμπαν και ακουμπά σε ανθρωπιστικές παραμέτρους, στον χώρο της ψυχολογίας ή της θεολογίας, στην κοινωνιολογία και στην παιδαγωγική, τέλος (πλην της πολιτικής) σε όλους τους τομείς που διέπουν την σύγχρονη βίωση, την καθημερινότητα, την φιλοσοφία ζωής και θανάτου, την απίστευτη θεωρία της επί μέρους τέχνης της ποίησης, ανά τους αιώνες μέχρι και σήμερα και πάνω στην εξέλιξη του ατόμου.

(2) Ένα άλλο θέμα που απασχολεί άμεσα τον ποιητή Λάνταβο είναι ο θάνατος (θα ήταν παράξενο ένας ποιητής αυτού του μεγέθους να μην προβληματίζεται για την μοναδική αλήθεια της ζωής). Ο θάνατος, που είναι παρόν σχεδόν σε ολόκληρο το έργο του ποιητή, παίρνει διάφορες μορφές και διαστάσεις, άλλοτε γίνεται απλός και γήινος, άλλοτε θεωρητικοποιείται και γίνεται φιλοσοφικό στάτους, άλλοτε θεολογικά προσεγγίζει την τακτική και την διάθεση απέναντι στον θεό όπως επιχειρούν οι πιστοί στην ορθοδοξία και άλλοτε εμπλεκόμενος με το όνειρο παίρνει μια εικόνα καθημερινού γίγνεσθαι.

(3) Και ένα τρίτο σημείο στο σύνολο των παντός τύπου ποιημάτων, τα οποία ποιητής μετέρχεται, είναι ο έρωτας. Πράγματι, και πάλι ένας ποιητής του ύψους του Λάνταβου δεν θα μπορούσε να μην μας κάνει γνωστές όλες τους τις αμφιβολίες, όλα του τα θέλω, που δεν έγιναν πράξη, όλα τα σκιρτήματα που δεν βρήκαν ανταπόκριση, όλα του τα εσωτερικά βάθη που δεν βγήκαν στην επιφάνεια αλλά και όλες του τις χαρές που βίωσε.

(4) Το συμπέρασμα άκρως ενθαρρυντικό, πλουσιοπάροχο, εμβληματικό, συγκαταλέγει τον ποιητή σε ότι καλύτερο διαθέτουμε αυτή την στιγμή στον χώρο της ποίησης.

ΙΔΟΥ ΟΛΟ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Χρίστος Παπαγεωργίου

Στον δρόμο της ολοκλήρωσης

Κώστας Λάνταβος: "Η αγρύπνια εντός μου" Ποιήματα 1980-2020 Αθήνα Εκδ. "Αρμός" 2020 σελ. 551

Σαράντα χρόνια ποιητικής δημιουργίας, σαράντα χρόνια πάλης της συνείδησης με την εσωτερικότητα, σαράντα χρόνια μάχης της ανθρώπινης σύστασης με το παραγωγικό βίωμα, σαράντα χρόνια ανείπωτης θλίψης απέναντι στο ίχνος της ολοκλήρωσης, συνιστούν για τον ποιητή Κώστα Λάνταβο, όχι απλώς μια σπουδαία παρακαταθήκη, όχι απλώς ένα παρελθόν το οποίο όσο σημαντικό και αν υπήρξε, πέρασε, όχι απλώς μια προσωπική θέαση στον κόσμο, τον πραγματικό και τον φανταστικό, αλλά πολύ περισσότερο ένα εξαίσιο έργο, το οποίο ξεφεύγει κατά πολύ από το ποιητικό σύμπαν και ακουμπά σε ανθρωπιστικές παραμέτρους, στον χώρο της ψυχολογίας ή της θεολογίας, στην κοινωνιολογία και στην παιδαγωγική, τέλος (πλην της πολιτικής) σε όλους τους τομείς που διέπουν την σύγχρονη βίωση, την καθημερινότητα, την φιλοσοφία ζωής και θανάτου, την απίστευτη θεωρία της επί μέρους τέχνης της ποίησης, ανά τους αιώνες μέχρι και σήμερα και πάνω στην εξέλιξη του ατόμου. Όταν δειλά-δειλά το 1980 ο ποιητής Λάνταβος κατέθετε την πρώτη του ποιητική συλλογή, όταν θέλησε να συναντήσει και άλλους ομοτέχνους αλλά και το ευρύτερο αναγνωστικό κοινό, όταν παρότι πετυχημένος γιατρός, άφησε για λίγο στην μπάντα τις ιατρικές τους ασχολίες, και αφιέρωσε χρόνο στην γραφή, το σίγουρο ήταν πως θα συνέχιζε, πως θα εξέδιδε και άλλα βιβλία, πως δεν θα εγκατέλειπε ποτέ την πραγματική και μεγάλη του αγάπη, πως θα την ασκούσε για χρόνια. Έτσι όχι μόνο δεν έμεινε εκεί αλλά το αντίθετο δημοσίευσε δεκατέσσερα ποιητικά έργα, τα οποία προϊόντος του χρόνου ήταν και πιο ώριμα, πιο δεμένα στην έκφραση και την περιγραφική τους εικόνα, πιο εσωτερικά, πιο σφιχτά και πιο "νυχτερινά". Γιατί, πράγματι, είναι αδύνατον να μην φανταστεί κανείς πως ο ποιητής γράφει άλλη ώρα πλην της νύχτας (ή έστω μετά την δύση του ηλίου), είναι αδύνατο να μην περάσει από το μυαλό μας πως το όνειρο (αυτή η διαδικασία η οποία μας ευχαριστεί ενίοτε και ενίοτε μας πανικοβάλει, αφού ακόμα δεν έχει ερμηνευτεί επαρκώς) είναι το πρώτο και κυριότερο ερέθισμα, ο ποιητής ζει αληθινά για να βρεθεί απέναντι στα λίγα δευτερόλεπτα που διαρκεί, θεωρεί πως είναι η σημαντικότερη λειτουργία τους ανθρώπινου είδους, όταν μέσα στον ύπνο του συμβαίνει αυτό το αλλόκοτο, ανείπωτο και φοβικό γεγονός. Ο δημιουργός βάζει ακόμη και πάνω από τον θάνατο ή την γλύκα της ζωής, ή και τον έρωτα αλλά και όλες τις άλλες απολαύσεις που μπορεί να μην είναι κυρίαρχες, αποτελούν όμως το αλατοπίπερο για μια γήινη σαν την χαίτη του αλόγου, ομορφιά, έτσι ώστε (και υπάρχουν στιγμές που ο ίδιος κατασκευάζει τα όνειρά του, τα φτιάχνει και τα μεταφέρει μπερδεύοντας μας ως προς την αληθοφάνειά τους) το όνειρο να αποτελεί θεσμική προσθήκη σε ένα ποιητικό σύμπαν που συνομιλεί και συνδιαλέγεται με το κάθε τι μικρό ή μεγάλο, σημαντικό ή ασήμαντο. Δείτε τι λέει ο ποιητής στο ποίημα ΣΤ' της συλλογής "Τα ευτελή και τα σπουδαία'' (2013) αλλά και στο ποίημα ΙΒ' της ίδιας συλλογής.

ΣΤ'

Πάνω στο σκοτεινό παράπονο

απόθεσα τον τελευταίο σπόρο

Είναι η ελπίδα μέτωπο ανοιχτό

Και στ' όνειρό μου η αγάπη

πάντοτε κερδίζει.

Είμαι καλά μέσα μου. Έχω τον ευατό μου.

(σελ. 420)

ΙΒ'

Δεν είμαι απ' τους ανθρώπους

που ξέρουν-μόνο-να λένε καληνύχτα

Τα μάτια μου μένουν στ' όνειρο ανοιχτά

για να μην γίνει το σκοτάδι κατοικία

Αφήνω τους άλλους να πετούν

μου αρκεί το πρώτο φως

Στα άσπιλα πηγάδια του να κατοικήσω.

(σελ. 426)

Ένα άλλο θέμα που απασχολεί άμεσα τον ποιητή Λάνταβο είναι ο θάνατος (θα ήταν παράξενο ένας ποιητής αυτού του μεγέθους να μην προβληματίζεται για την μοναδική αλήθεια της ζωής). Ο θάνατος, που είναι παρόν σχεδόν σε ολόκληρο το έργο του ποιητή, παίρνει διάφορες μορφές και διαστάσεις, άλλοτε γίνεται απλός και γήινος, άλλοτε θεωρητικοποιείται και γίνεται φιλοσοφικό στάτους, άλλοτε θεολογικά προσεγγίζει την τακτική και την διάθεση απέναντι στον θεό όπως επιχειρούν οι πιστοί στην ορθοδοξία και άλλοτε εμπλεκόμενος με το όνειρο παίρνει μια εικόνα καθημερινού γίγνεσθαι. Ο Λάνταβος δεν φοβάται τον θάνατο, τον προβληματίζει η διαδικασία, δεν γνωρίζει (όπως όλοι μας) τι γίνεται μετά το κλείσιμο των βλεφάρων, έτσι του δίνει ποιητικές προδιαγραφές, κινείται στα όρια του ρεαλισμού και του υπερρεαλισμού, τον χρησιμοποιεί προκειμένου να δώσει μεγαλύτερη αξία και σημασία στις ηδονές της ζωής, τον φοβερίζει, τον απαξιεί, τον διακωμωδεί, τον επικηρύσσει, τον βγάζει σε λοταρία, άρα επιθυμεί μια δικαιότερη έκβαση όσων αποχωρούν από τα εγκόσμια νωρίτερα από το επιτρεπτό. Έτσι, ο Λάνταβος ορθώνει ένα τείχος απέναντι στον θάνατο (ξέροντας ότι θα πέσει όταν εκείνος το επιθυμίσει) αλλά η μεγαλύτερη συνεισφορά του έγκειται στο γεγονός ότι ακόμη κι έτσι μπορεί (αφού η ποίηση είναι πάνω απ' όλα τραγούδι) να τον αντιμετωπίσει, να προσπαθήσει, να τον ηρεμίσει, να τον κοιτάξει στα μάτια΄. Δείτε το ποίημα 14. με το οποίο κλείνει η ενότητα "Λιτανείες" της συλλογής "Εκ θεού αντιμίσθια" (1997) όπως και το ποίημα 10. της συλλογής "Η τρυφερότητα του φόβου (1999).

14.

Γέφυρα που μας δένει

με τον άλλο κόσμο

όταν δεν "ειν΄ ελαφρόν το ήθος"

των ονείρων

(σελ. 198)

10.

Ενέδρα. Ενώ οι μνήμες φονικές στοχεύουν

τις άθικτες πηγές της μεταμέλειας.

Και η μοναξιά δίνει αντίδωρο

την τρυφερότητα του φόβου.

Δέηση. Καθώς ξεφλούδιζε τη σιωπή

κι ερχόταν από μέσα

ο τρόπος χρήσης του θανάτου.

Ποιος θάνατος μεσολαβητής

θα ελευθερώσει το ανύπαρκτο;

Πότε ο θάνατος γίνεται οριστικός;

Μέ κάθε θάνατο ανασταίνεται

η εύνοια του Θεού

Παρηγηγοριτική.

(σελ. 226)

Και ένα τρίτο σημείο στο σύνολο των παντός τύπου ποιημάτων, τα οποία ποιητής μετέρχεται, είναι ο έρωτας. Πράγματι, και πάλι ένας ποιητής του ύψους του Λάνταβου δεν θα μπορούσε να μην μας κάνει γνωστές όλες τους τις αμφιβολίες, όλα του τα θέλω, που δεν έγιναν πράξη, όλα τα σκιρτήματα που δεν βρήκαν ανταπόκριση, όλα του τα εσωτερικά βάθη που δεν βγήκαν στην επιφάνεια αλλά και όλες του τις χαρές που βίωσε, όταν βρήκε αγάπη απο το άλλο φύλο, όταν απέσπασε στοργή για ότι τον δυσκόλευε να κατονομάσει, όταν (φυσιολογικά) έκανε οικογένεια, απαντώντας σε όλη την την ηθική και ζωντανή απόδειξη στο ερώτημα "γιατί ζούμε;". Παρόλα αυτά ο έρωτας, στα έργο του Λάνταβου μπαίνει στην πραγματολογική του βάση, παρά σε ηλιοβασιλέματα ή φανταστικές συνισταμένες, στηρίζεται περισσότερο στο σώμα, στο κορμί, παρά στην ψυχολογική του διάσταση, και αυτό δίνει μεγαλύτερη χροιά αλλά και χρώμα στο γήινο του ανθρώπου και ποιητή, κάνει πιο προσωπική την ερωτική σχέση από εκείνη των συναισθημάτων (τα οποία και φυσικά δεν λείπουν ιδίως από έναν ποιητή), άρα μπορούμε αβίαστα να συμπεραίνουμε, πως ο θρίαμβος του έρωτα επέρχεται με την ένωση των αντίθετων φύλων, με το σμίξιμό τους, εν γένει, με την απόλυτη ταύτισή τους. Λέει ο ποιητής στο μέρος δ' του ποιήματος "Νύχτες του Αυγούστου" της συλλογής "Νυκτόβιος συλλέκτης" (1989).

δ'

Δεν είναι που λησμόνησα το κορμί σου

δεν είναι που θέλω τις μνήμες μου να φυλακίσω∙

είναι που μου θύμισες νύχτες αλλοτινές

σε ακρογιάλια ερημικά ολοπόρφυρα

με μόνη ανταμοιβή εκείνη τη μαρμαρυγή

που ανασταίνει∙

είναι που γεύτηκα ξανά εξαίσιους καρπούς

κι όμως δεν χαίρομαι γι΄αυτό

αφού λύση στα αινίγματα ποτέ δεν θα 'χω...

(σελ. 95)

Αντιμετωπίσαμε ακροθιγώς τον συγκεντρωτικό τόμο με το σύνολο των ποιημάτων του ποιητή Λάνταβου (όνειρο κάθε δημιουργού, ο οποίος βρίσκεται σε κάποια ηλικία και έχει ικανό έργο) και αυτό έγινε γιατί είναι τέτοιο το εύρος του που θα χρειαζόταν σελίδες επί σελίδων προκειμένου να κριτικαριστεί. Το συμπέρασμα άκρως ενθαρρυντικό, πλουσιοπάροχο, εμβληματικό, συγκαταλέγει τον ποιητή σε ότι καλύτερο διαθέτουμε αυτή την στιγμή στον χώρο της ποίησης. Η κλισέ ευχή "είθε να έχει καλό δρόμο μπροστά του, είθε να βρει πολλούς δέκτες που να εκτιμήσουν την αξία του" σε αυτή την περίπτωση είναι όχι μόνο ουσιαστικά αλλά και ολοφάνερα λογική. Διαβάστε το.