«Δε βρισκόμαστε ποτέ έξω από την σπηλιά, διαρκώς, βγαίνουμε από αυτήν», έγραψε η Σιμόν Βέιλ. Αυτό τον πλατωνικό, ψηλαφιστό βηματισμό ακολουθεί κι η ποίηση της Αραβαντινού. Η Μαντώ Αραβαντινού (1926-1998) εκδίδει το πρώτο της βιβλίο ποίησης το 1962 και παραμένει ενεργή δημιουργός για πάνω από τρεις δεκαετίες. Συνεργάτης του Νάνου Βαλαωρίτη, σταθερή συνομιλήτρια του Δημήτρη Μαρωνίτη, γνώστρια και μεταφράστρια του Τζέιμς Τζόυς και μία από τους πρώτους Έλληνες λογοτέχνες που ενέταξαν την σημειωτική (semiotics) και την ανάλυση της Τζούλια Κρίστεβα σε έργα τους, η Αραβαντινού παραμένει είτε άγνωστη είτε δυσπρόσιτη ως εγκεφαλική και διανοητική συγγραφέας. Πράγματι, ο πειθαρχημένος, γεωμετρικός της λόγος , ανεπτυγμένος με την δομή ενός θεωρήματος, για να θυμηθούμε τον Ρίλκε, «καρδιοχτυπά με το κεφάλι». Σημεία, κύκλοι, ευθείες, παράλληλοι, σχήματα είναι τα μέσα με τα οποία η Αραβαντινού χτίζει το ποιητικό της αρχιτεκτόνημα. Πολύ κατατοπιστική για την ποιητική της Αραβαντινού είναι η εισαγωγή που υπογράφει στη συγκεντρωτική έκδοση των ποιημάτων της, ο Νάνος Βαλαωρίτης. Το βιβλίο αυτό, «Γραφές Α, Β, Γ, Δ, Ε, Ζ» (Εκδ. Μαραθιά 1998), ήταν προφανώς και το πρώτο βήμα στην δική μου αναζήτηση. Με αφορμή την πρόσκληση που δέχθηκα από το «Με τα λόγια [γίνεται]» και τον Παναγιώτη Ιωαννίδη, για να συμμετέχω μαζί με άλλες έντεκα σύγχρονες Ελληνίδες ποιήτριες στην διαδικτυακή εκδήλωση «4Μ» τον Οκτώβρη που μας πέρασε, όπου κληθήκαμε να μιλήσουμε για τις Μέλπω Αξιώτη, Μαρία Πολυδούρη, Μάτση Χατζηλαζάρου και Μαντώ Αραβαντινού συνδυαστικά, επιλέγοντας τουλάχιστον δύο από τις τέσσερις αυτές ποιήτριες, σε μία προσπάθεια αναψηλάφησης του ποιητικού μας κανόνα [1], είχα την ευκαιρία κι έναν ακόμη λόγο να ασχοληθώ με μεγαλύτερη επιμέλεια με το έργο της Αραβαντινού. Όπως αποδείχθηκε, οι περισσότερες συμμετέχουσες στα ποιητικά ζεύγη που δημιουργήσαμε επιλέξαμε την Μαντώ Αραβαντινού. Αυτή η πλειοψηφική προτίμηση θα μπορούσε να ερμηνευτεί και ως ένας δείκτης τάσεων και νέων αναζητήσεων μίας και το έργο της Αραβαντινού δεν είχε τεθεί σε ευρεία συζήτηση και επανεξέταση προσφάτως. Θα θεωρήσω το κείμενο αυτό ένα οφειλόμενο encore της πρώτης μου προσέγγισης στο «4Μ», όπου πλησίασα την Αραβαντινού αντιθετικά αλλά και συμπληρωματικά ως προς την Μάτση Χατζηλαζάρου. Στην σύντομη τοποθέτησή μου στην εκδήλωση, μεταξύ άλλων υποστήριξα πως «αν η Αραβαντινού είναι ο οφθαλμός που συνεχώς παρατηρεί, η Χατζηλαζάρου είναι η φλέβα που πάλλεται. Όπου η Χατζηλαζάρου είναι η αδάμαστη μεταβλητή, η Αραβαντινού είναι η λύση μίας λαμπρής εξίσωσης. Κι όπου η Χατζηλαζάρου γεννά αισθαντικότητα, η Αραβαντινού διατηρεί την αυτοτέλεια των αισθήσεων. Με τις δύο τους μαζί να δημιουργούν μία παράλληλη – αν όχι συμπληρωματική – ποιητική πραγματικότητα που νιώθει και σκέφτεται σε διαφορετικές θερμοκρασίες. Με την παρορμητική Χατζηλαζάρου θερμό σημείο της εκκινούμενης επιθυμίας και την διανοητική Αραβαντινού σημείο ψυχρό μίας επιθυμίας ακυρωμένης, εκφυλισμένης σε μνήμη». Η μνήμη, σκέφτομαι, με όρους καρυωτακικής στιχοποιίας θα μπορούσε να είναι η «βασίλισσα λέξη του [ποιητικού] κόσμου» της Αραβαντινού. Είναι άλλωστε μία έννοια- κλειδί στις αναλύσεις του έργου της. Επιλέγω, όμως, εδώ για το HerStory, κάτι ελαφρώς διαφορετικό. Θα σταθώ στη χωρική διάσταση της μνήμης και τις έμφυλες αποτυπώσεις της. Μία έμφυλη χωρική προσέγγιση σε ένα ακαδημαϊκό πλαίσιο, θα αφορούσε τη σημασία που έχει το φύλο για το σχεδιασμό, τη διαμόρφωση και την οργάνωση του αστικού χώρου, και αντιστρόφως τη σημασία που έχει ο αστικός χώρος για την κατασκευή του φύλου. Η στερεοτυπική αναπαράσταση του έμφυλου χώρου είναι το παράδειγμα των «χωριστών σφαιρών». Της κυρίαρχης ανδρική σφαίρας της παραγωγής (πόλη) και την δευτερεύουσα ιδιωτική και γυναικεία σφαίρα της αναπαραγωγής (σπίτι). Στο έργο του Γάλλου νέο-μαρξιστή φιλοσόφου Henri Lefebvre (1901-1999) διαβάζουμε για το δικαίωμα στην πόλη και τη χωρική δικαιοσύνη στον σχεδιασμό του αστικού χώρου. Για τον Lefebvre, η κοινωνική παραγωγή του χώρου πραγματοποιείται μέσω τριών αλληλεξαρτώμενων διαδικασιών. Την χωρική πρακτική που αφορά τον υλικό ή λειτουργικό χώρο των καθημερινών πρακτικών, δηλαδή το αντιληπτό, τις αναπαραστάσεις του χώρου, όπου ο χώρος λειτουργεί ως κωδικοποιημένη γλώσσα, δηλαδή το σχεδιασμένο και τέλος τον χώρο όπως αναπαρίσταται μέσω της βιωμένης καθημερινής εμπειρίας, αυτό που αποκαλεί βιωμένο. Στην Αραβαντινού εντοπίζω πληθώρα στίχων και αποσπασμάτων ολόκληρων με έντονα στοιχεία έμφυλης χωροθεσίας που θα αντιστοιχίσω ενδεικτικά στις κατηγορίες του χωρητικά αντιληπτού, του σχεδιασμένου και του βιωμένου κατά Lefebvre.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου