Αριστοτέλης Σαΐνης
Επιμέλεια: Μισέλ Φάις
Ο γνωστός ως τόπος εξορίας του Ναπολέοντα ηφαιστειακός βράχος της Αγίας Ελένης δεσπόζει απομακρυσμένος στο κέντρο του Ατλαντικού. Εκεί κατευθύνεται και το ποστάλι του τίτλου, το τελευταίο επιβατηγό που ναυπηγήθηκε στη Βρετανία, σ’ ένα από τα τελευταία δρομολόγιά του από το Κέιπ Τάουν, λίγο πριν από τη δημιουργία του αεροδρομίου στο νησί.
Ανάμεσα στους επιβάτες και ο «Ναύαρχος» Αντώνης Μάρκελλος. Ολυμπιονίκης, τιμημένος από την Ελληνική Προεδρία και τη Γαλλική Δημοκρατία, χορηγός πολιτισμού, καλός εργοδότης, ευεργέτης σωματείων, θύμα απαγωγής, χρεοκοπημένος πλέον τσιμεντοβιομήχανος. Στο τώρα της αφήγησης, «πρόσφυγας» με «εισιτήριο χωρίς επιστροφή» και εμφανώς καταβεβλημένος, ετοιμάζεται να «διαπλεύσει τον Αχέροντα» με τον ίδιο προορισμό. Στις αποσκευές του, με σκοπό τη διόρθωσή του, το Χρονικό της εταιρείας στο τιμόνι της οποίας βρέθηκε απρόσμενα το 1967, εγκαταλείποντας πολλά υποσχόμενη καριέρα ναυτικού.
Στις πέντε μέρες του ταξιδιού (14-19 Φεβρουαρίου του 2017), ο Μάρκελλος ταυτίζει μισοσυνειδητά πολλούς απ’ τους συνεπιβάτες του με πρόσωπα του παρελθόντος του και εξιστορεί παράλληλους βίους ανθρώπων που συνδέθηκαν με τις τύχες της ναυαγισμένης εταιρείας του. Ο εμμονικός από μικρός με τον Αυτοκράτορα Ναύαρχος (πορεύτηκε με μότο τη ναπολεόντεια «ψυχρότητα») διαστίζει την εξομολογητική αφήγησή του με αυτοκρατορικές ρήσεις ή δικά του φλεγματικά αποφθέγματα («Οι πόλεμοι ένωναν τους Ελληνες, η ειρήνη τους δίχασε» / «Τις πιο ακραίες σοσιαλιστικές πολιτικές να τις περιμένεις από τους φανατικούς φιλελεύθερους και… τούμπαλιν») και αποδεικνύεται ταυτόχρονα μακιαβελικός, αυτοκριτικός και βαθιά ανθρώπινος.
Η αφήγηση ανήκει στη Λουκία Μπαλτατζή, μέλος της ομάδας συγγραφής του Σι Τζι της Marenco, η οποία τον συνοδεύει στο ταξίδι. Οπως το σχεδιαζόμενο Χρονικό, έτσι και το ανά χείρας μυθιστόρημα έχει τη μορφή του αρχαίου κινεζικού προτύπου του: μια αλυσιδωτή συμπλοκή μικροσκοπικών βιογραφιών μελών της οικογένειας, υπαλλήλων, αλλά και ανθρώπων που συνδέθηκαν με την κορυφαία ελληνική βιομηχανία και άφησαν έντονο αποτύπωμα στην ιστορία μιας μικρής αυτοκρατορίας.
Οι προσωπικές μικροϊστορίες καθρεφτίζουν με απολαυστικό τρόπο τη μεγάλη Ιστορία: τους κλυδωνισμούς της οικονομίας, τα σκαμπανεβάσματα της πολιτικής, τα τραγικά αλλεπάλληλα ναυάγια μιας χώρας, τον ταραγμένο Μεσοπόλεμο, την Κατοχή και τον Εμφύλιο, την υποτίμηση του 1953, αλλά και την ανοικοδόμηση της χώρας, τα σκάνδαλα της δικτατορίας και τη Μεταπολίτευση, την Αλλαγή, αλλά και τις μιλημένες επιδοτήσεις της ΕΟΚ, τη φούσκα του χρηματιστηρίου και τη μετεξέλιξη των οικογενειακών επιχειρήσεων σε απρόσωπες πολυεθνικές εταιρείες, το «ραπορτάρισμα» στην τρόικα και, τέλος, την ατέλειωτη κρίση των ημερών μας. Και ο Ταμβακάκης δεν χαρίζεται σε κανέναν.
Αν η Planyt των Νύττη έπεσε θύμα των «μεταπολιτευτικών εκκαθαρίσεων», η Marenco των Μάρκελλων, που άντεξε πολέμους, δικτατορίες, πτωχεύσεις κρατών και επαναστάσεις, διατηρώντας πάντα «λειτουργικές σχέσεις με την εξουσία», δεν άντεξε την παγκόσμια κατάρρευση του 2008. Η αποτυχία της συγχώνευσης των μεγαλύτερων βιομηχανιών τσιμέντου της χώρας, που θα άλλαζε την ιστορία της Ελλάδας, σκόνταψε στις τράπεζες, που το κράτος «είχε σώσει ακριβώς για να μην κλείσουν τις επιχειρήσεις».
Πίσω από τις δύο μεγάλες ανταγωνιστικές εταιρείες προβάλλει ανάγλυφη η ιστορία της ελληνικής τσιμεντοβιομηχανίας, όπως πίσω από τη συντηρητική εκδότρια Ιρμα Θλάσα ή τον διευθυντή Σεραφείμ Σπένδο κρύβονται πρόσωπα της ιστορίας του ελληνικού Τύπου. Η παιγνιώδης ονοματοδοσία περιγράφει συχνά χαρακτηριστικά κάθε μυθιστορηματικού ήρωα. Ο ξάδελφος Ντένης Ζηλούντας εποφθαλμιά τη διοίκηση, ο σώφρων παλιός τραπεζίτης ονομάζεται Νικήτας Φρονιμήτης και ο νεότερος Φόρος Υποτελής, ένας χρυσοχόος Γαβριήλ Φώσφορος, ο ράφτης Θάνος Αχώρητος και ίσως ο νεαρός Πέλων να μην αποτελεί παρά περσόνα του ίδιου του συγγραφέα.
Οι δεκάδες βιογραφούμενοι, που συγκεντρώνουν χαρακτηριστικά από πραγματικά πρόσωπα, πρωταγωνιστούν σε μια σειρά ανεκδοτολογικές ιστορίες, συνήθως απότομης ανόδου και κατακόρυφης πτώσης, πραγματικές (όπως η ιστορία του Γιάννη Ντεσσέ από την Αλεξάνδρεια που μεσουράνησε στο Παρίσι), φανταστικές, ευτράπελες ή δραματικές, γεμάτες οικονομικούς θριάμβους, ερωτικές κατακτήσεις και προσωπικά Βατερλό, «βουκολικά ειδύλλια» και «αστικές τραγωδίες».
Δεν λείπουν οι αναμενόμενες αναφορές στον ναυτικό Μινχάουζεν Τρίσταν Τζόουνς, τον θαλασσοπόρο Σάββα Γεωργίου (εδώ με αφορμή τον πιανίστα αδελφό του) και, φυσικά, η μορφή του Τζον Φόουλς (1926-2005) στην αφήγηση της χρυσής εποχής της Υδρας των Αυστραλών Τζορτζ Τζόνστον και Τσάρμιαν Κλιφτ, αλλά και του Καναδού τροβαδούρου Λέναρντ Κοέν. Ο Ταμβακάκης, μεταφραστής (Εστία, 1997) του θρυλικού Μάγου (1966), απολαμβάνει το μυθοπλαστικό παιχνίδι και την ευκαιρία για λογοτεχνικό στοχασμό, αντλώντας ελεύθερα από τη βιογραφία, τα ημερολόγια και τα δοκίμια του συγγραφέα (Σκουληκότρυπες, Εστία 2004) με τρόπο που θυμίζει το διήγημα «Η επιστροφή του Μάγου» (Γεύμα μ’ έναν ήρωα, Πατάκης). Ο καθηγητής Ρόμπερτ Μαγκπάι είναι ένα μυθοπλαστικό υβρίδιο του Νίκολας Ερφ και του δημιουργού του.
Οπως στο εξαιρετικό διήγημα «Η σκιά του σκότους» (Αδεια ξενοδοχεία, Εστία, 2005), όπου το εξωτικό ταξίδι δεν αργεί να γίνει οδυσσειακή κατάβασις, έτσι και το αρχικά αγκιστρωμένο στην πραγματικότητα (με επαληθεύσιμες χρονοτοπικές συντεταγμένες) μυθιστόρημα γρήγορα απογειώνεται με βιβλικές ή μυθολογικές αναφορές και καλειδοσκοπικούς αντικατοπτρισμούς. Εδώ ένας Μεφιστοφελής, αλλού ένας Μυστικός Δείπνος, παρακάτω μια Πηνελόπη, κάπου η Κλίμακα του Ιακώβ και το Τζέιμσταουν, «μια χαραμάδα στον απειλητικό βράχο», ως είσοδος στον Αδη. Τέλος, παντού ναυτικές μεταφορές: η εταιρεία ως ωκεανός, η οικονομική κρίση ως βραδύς διάπλους, η ζωή ως τρικυμισμένη θάλασσα, το ανθρώπινο μοναχικό ταξίδι αυτογνωσίας αέναο και κυκλικό.
Ο Αντώνης Μάρκελλος, με τη μακρινή ευγενική ιταλική καταγωγή του, αποτελεί άλλη μία οδυσσεϊκή μορφή δίπλα στους στιβαρούς ναυτικούς και ονειροπλόους θαλασσινούς δονκιχώτες, τους σμιλεμένους στη συντροφικότητα της θάλασσας, τους οποίους ζωγραφίζει χρόνια τώρα ο χρηματιστής στο επάγγελμα αλλά δεινός ιστιοπλόος και έμπειρος θαλασσοπόρος στο αρχιπέλαγος της γραφής Ταμβακάκης.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου