Νταβίντ Γκρόσμαν

Τάσος Γουδέλης

Για «το τοπίο μετά τη μάχη» στις αρχές της πανδημίας είχε βεβαιότητες ένας από τους κυριότερους εκπροσώπους της σύγχρονης ισραηλινής λογοτεχνίας, «μαθητής» σε ιδέες και γραφή του Άμος Οζ, ο Νταβίντ Γκρόσμαν (1954), πολύ γνωστός και στην Ελλάδα.

Έγραφε, λοιπόν, σε άρθρο του στο οποίο έχω κάνει και άλλη αναφορά: ''Είναι ισχυρότερη από εμάς η επιδημία, γεγονός που μάλλον δεν μπορούμε ακόμα να συλλάβουμε. Είναι πιο δυνατή από κάθε εχθρό με σάρκα και οστά που έχουμε αντιμετωπίσει μέχρι σήμερα, από κάθε απειλή που έχουμε φανταστεί. Μερικές φορές μια τρομακτική σκέψη μάς πανικοβάλλει: ότι πιθανόν από αυτόν τον πόλεμο θα βγούμε ηττημένοι σε παγκόσμιο επίπεδο. Αμέσως, όμως, επανερχόμαστε. Βρισκόμαστε στον 21ο αιώνα! Είμαστε εκλεπτυσμένοι, διαδικτυομένοι, εξοπλισμένοι με σωρεία όπλων, εμβολιασμένοι, προστατευμένοι από τα αντιβιοτικά. […] Υπάρχει κάτι το απειλητικό στην έλλειψη προσώπου αυτής της επιδημίας: δεχόμαστε επίθεση από μια αόρατη δύναμη. Έτοιμη να μας απομυζήσει ολότελα. […] «Αφού η μάστιγα δεν έχει ανθρώπινο μέγεθος», γράφει ο Αλμπέρ Καμί στην «Πανούκλα», «σκεφτόμαστε ότι είναι ανύπαρκτη, απλά ένα άσχημο όνειρο που θα περάσει. Αντίθετα η μάστιγα δεν εξαφανίζεται πάντα και από το ένα άσχημο όνειρο στο άλλο, εξαφανίζονται οι άνθρωποι. […] Νόμιζαν ότι γι’ αυτούς όλα ήσαν δυνατά, πράγμα που παρέβλεπε τις δυνατότητες της επιδημίας. Συνέχιζαν να εργάζονται, προγραμμάτιζαν ταξίδια και είχαν απόψεις. Πώς μπορούσαν έτσι όμως να σκεφτούν την πανούκλα που ακυρώνει το μέλλον; [...]

Ξαφνικά εκτυλίσσεται στις ζωές μας ένα δράμα βιβλικών διαστάσεων. «Και ο Κύριος έστειλε μια συμφορά στο λαό» (Έξοδος 32,35). Και την έστειλε σε όλον τον κόσμο. Καθένας από εμάς είναι μέρος αυτού του δράματος. Κανείς δεν απαλλάσσεται. Όλοι συμμετέχουμε στο δράμα εξίσου. Από τη μία πλευρά, εξαιτίας της φύσης της εκατόμβης, οι νεκροί τους οποίους δεν γνωρίζουμε είναι απλά ένας αριθμός, ανώνυμα άτομα, χωρίς πρόσωπο. Από την άλλη, παρατηρώντας τους αγαπημένους μας, συνειδητοποιούμε πόσο κάθε ανθρώπινο ον εγκλείει μέσα του έναν ολόκληρο, αναντικατάστατο πολιτισμό».

Ο Γκρόσμαν, εντελώς ουτοπικά, φαντάζεται έναν κόσμο διαφορετικό μετά από την εφιαλτική αυτή εμπειρία: κάτι που και οι περισσότεροι πιστεύαμε. Τώρα, όμως, που βρισκόμαστε κοντά στο φινάλε της πανδημίας, μπορεί να διαπιστώσει κανείς κάποια διαφορά στις συλλογικές συμπεριφορές και σκέψεις εν σχέσει προς το παρελθόν; Δυστυχώς ο ιδιαίτερος αυτός συγγραφέας δεν απεδείχθη προφήτης:

«Όταν θα εξασθενίσει, ο κόσμος θα μπορέσει επιτέλους να βγει από το σπίτι μετά από μια μακρόχρονη καραντίνα και να ανακαλύψει νέες και εκπληκτικές δυνατότητες, προερχόμενες ίσως από την επαφή με την ίδια τη βάση της ύπαρξης μας. Ίσως η πιθανότητα του θανάτου και το θαύμα της σωτηρίας να συγκλονίσουν άνδρες και γυναίκες. Πολλοί θα χάσουν αγαπημένα τους πρόσωπα, τη δουλειά τους, την πηγή κέρδους, την αξιοπρέπεια. Αλλά όταν τελειώσει η επιδημία, δεν πρέπει να αποκλείσουμε ότι κάποιοι δεν θα θελήσουν να επιστρέψουν στην πρότερη ζωή τους. Κάποιοι, εάν μπορούν, θα αφήσουν τη δουλειά η οποία επί χρόνια τους καταπίεζε και τους έπνιγε. Άλλοι θα αποφασίσουν να εγκαταλείψουν την οικογένεια, θα αποχαιρετίσουν σύζυγο ή σύντροφο. Θα φέρουν στον κόσμο ένα παιδί ή δεν θα θελήσουν παιδιά. Θα αποκαλυφθούν. Μερικοί θα αρχίσουν να πιστεύουν στο Θεό και άλλοι θα σταματήσουν να πιστεύουν. Η συνειδητοποίηση του πόσο εύθραυστη και επισφαλής είναι η ζωή θα ωθήσει άνδρες και γυναίκες στο να θέσουν νέες προοπτικές. Να διακρίνουν καλύτερα ανάμεσα στο τί είναι σημαντικό και τί ανώφελο. Να καταλάβουν ότι ο χρόνος -και όχι το χρήμα- είναι το ακριβότερο αγαθό. Κάποιοι, για πρώτη φορά, θα αναρωτηθούν για τις επιλογές τους, τις παραιτήσεις τους, τους συμβιβασμούς τους. Τους έρωτες που δεν τόλμησαν να αγαπήσουν. Τη ζωή που δεν τόλμησαν να ζήσουν. Άνδρες και γυναίκες θα αναρωτηθούν -για λίγο, πιθανώς, αλλά θα το σκεφτούν– γιατί σπαταλάνε την ύπαρξη τους σε σχέσεις που τους προκαλούν πικρία. Μερικοί ίσως ξανασκεφτούν τις πολιτικές. Η προσφυγή στη φαντασία στο παρόν βάραθρο απόγνωσης και φόβου έχει μια δική της δυναμική. Μας επιτρέπει να βλέπουμε όχι μόνον καταστροφικά σενάρια αλλά να διατηρήσουμε κάποια πνευματική ελευθερία. Σε καιρούς εύκολους για παράλυση είναι ένα είδος άγκυρας την οποία, από το βάραθρο της απόγνωσης όπου βρισκόμαστε, ρίχνουμε προς το μέλλον, παρασυρόμενοι στη συνέχεια προς αυτήν. Η δυνατότητα φαντασίωσης για καλύτερους καιρούς σημαίνει ότι δεν έχουμε ακόμα αφήσει την επιδημία να μας καταβάλει. [...]" (Μτφρ. Φανή Μουρίκη)