του Κώστα Κουτσουρέλη
α΄
Με τους μείζονες ποιητές –που, σε πείσμα της κατάχρησης του όρου, είναι ελάχιστοι– συμβαίνει συχνά: κριτικοί και αναγνώστες τους μπαίνουμε ολοένα στον πειρασμό να τους φέρουμε στα μέτρα μας. Να τους τακτοποιήσουμε σ’ ένα συρτάρι προσιτότερο, να τους περιορίσουμε σε μια και μόνη εκδοχή τους – την πιο συμβατή με τις αρέσκειές μας ή με το τρέχον γούστο εκάστοτε.
Με τον Οδυσσέα Ελύτη, ο πειρασμός αυτός ήταν ανέκαθεν ο κανόνας. Παρά τις ρωγμές που άνοιξαν τα τελευταία του ιδίως βιβλία, η «αισιοδοξία», η «φυσιολατρία» και ο «ελληνοφροσύνη» του εξακολουθούν ώς σήμερα να τον διεκδικούν ζηλότυπα, να ταυτίζονται στη συνείδηση πολλών με την πεμπτουσία του έργου του και να βάζουν στη σκιά ό,τι άλλο δεν χωράει ευχερώς στη βολική προσωπογραφία που του έχουμε φιλοτεχνήσει.
Η σάτιρα είναι μια απ’ αυτές τις υποφωτισμένες, σχεδόν αθέατες όψεις του. Τούτο συμβαίνει ώς έναν βαθμό επειδή ο ίδιος ο όρος σάτιρα είναι παρεξηγημένος και χρησιμοποιείται συνήθως ως συνώνυμο της ευθυμογραφίας και του ανάλαφρου χιούμορ. Έτσι είναι εύλογο να τοποθετείται στους αντίποδες του καθαρόαιμου λυρισμού του Ελύτη. Ωστόσο, πρόκειται για κατηγορία ειδολογική πολύ πλατύτερη αφού πλάι στη διασκεδαστική ή θυμόσοφή της όψη, υπάρχει και η λεγόμενη σοβαρή ή υψηλή σάτιρα. Εκείνη η κατά μέτωπο διακωμώδηση της πραγματικότητας δηλαδή που, με τρόπο υπαρξιακά οδυνηρό για τον αναγνώστη, φέρνει στην επιφάνεια τις νοσηρές της πλευρές.
Η νέα ελληνική λογοτεχνία έχει να επιδείξει σπουδαία τέτοια έργα, αρχής γενομένης από τη σολωμική Γυναίκα της Ζάκυθος, «εφιαλτική σάτιρα», όπως την αποκάλεσε ο Στυλιανός Αλεξίου, που δεν έχει το όμοιό της τον ελληνικό 19ο αιώνα. Η κορύφωση της σοβαρής πολιτικής σατιρογραφίας μας τον 20ο αιώνα είναι δίχως άλλο τα «μαστιγωτικά», όπως χαρακτηρίστηκαν, παλαμικά Σατιρικά γυμνάσματα. Ο Βάρναλης, ο Καρυωτάκης, ο Σεφέρης, ο Αναγνωστάκης του Στόχου, ο Κατσαρός του Κατά Σαδδουκαίων είναι κάποιοι από τους ποιητές μας που καλλιέργησαν επίσης το είδος, λιγότερο ή περισσότερο συστηματικά. Σε όλους, η σάτιρα είναι μέσο έκφρασης πολεμικό: κριτική και καταγγελία μιας αναγνωρίσιμης επικαιρότητας. Την ίδια στιγμή ωστόσο είναι και αντιμέτρηση με τη διαχρονικά σκοτεινή πλευρά των ανθρωπίνων.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου