Αριστοτέλης Σαϊνης
Επιμέλεια: Μισέλ Φάις
Το αστυνομικό αφήγημα, στις διάφορες εκδοχές του, συνεχίζει να εξελίσσεται, αντλώντας διαρκώς στοιχεία από άλλες νόρμες. Εναλλάσσοντας τη δοσολογία ανάμεσα στο μυστήριο, τη δράση και την ατμόσφαιρα, άλλοτε στρέφεται στο εσωτερικό του ανθρώπου, άλλοτε ανοίγεται στο κοινωνικό περιβάλλον ή καταβυθίζεται στην Ιστορία. Απενοχοποιημένο κριτικά και αναβαθμισμένο εκδοτικά, γνωρίζει παγκόσμια επιτυχία. Από την πληθωρική νουάρ εκδοτική παραγωγή του δεύτερου εξαμήνου του 2021 επιλέξαμε και παρουσιάζουμε, ομαδοποιημένα, αξιανάγνωστα βιβλία κάθε είδους.
● Ματιές στην εξέλιξη του είδους
Οπως συμβαίνει κάθε χρόνο, νέες εκδόσεις και επανεκδόσεις μάς θυμίζουν βασικές τομές στην εξέλιξη του νεότευκτου είδους που ξεκίνησε με τον ιππότη Ντιπέν του Πόου ο οποίος εγέννησε τον Σέρλοκ Χόλμς, το αρχέτυπο κάθε μετέπειτα θαυμαστού ντετέκτιβ. Τη μεγάλη επίδρασή του στο δυτικό φαντασιακό αποδεικνύουν οι συχνές αναβιώσεις του εθιστικού διδύμου Χολμς-Ουότσον όπως συμβαίνει στον «Δαίμονα με τα πολλά πρόσωπα» (μτφρ. Χ. Μπαρουξής, Ελληνικά Γράμματα) του Σκοτ Κέιβαν.
Ο Αρθουρ Κόναν Ντόιλ φαντάστηκε τον θρυλικό ντετέκτιβ για μια συνεργασία που του είχε ζητηθεί από περιοδικό μεγάλης κυκλοφορίας. Ετσι γεννήθηκε και ο περίφημος αριστοκράτης άσος της αναλυτικής σκέψης και των μεταμφιέσεων Αρσέν Λουπέν, όταν ο εκδότης ενός γαλλικού περιοδικού παρήγγειλε από τον συγγραφέα Μορίς Λεμπλάν (1864-1941) μια σειρά διηγήματα στο ύφος του Σέρλοκ Χολμς. Η πρώτη μεγάλη συλλογή με περιπέτειες του διάσημου διαρρήκτη με τα χίλια πρόσωπα, που εκδόθηκε το 1907, γνώρισε μεγάλη επιτυχία και ακολουθήθηκε από δεκάδες μυθιστορήματα, διηγήματα και θεατρικά έργα («Αρσέν Λουπέν, Τζέντλεμαν και Λωποδύτης», μτφρ. Κλερ Νεβέ, Μίνωας).
Advertisement
Ο ρωμαιοκαθολικός ιερέας-ερασιτέχνης ντετέκτιβ που λάτρευε δικαίως ο Μπόρχες και φαντάστηκε για μας το ιδιότυπο χιούμορ του μεγάλου Αγγλου στιλίστα Γκ. Κ. Τσέστερτον (1874-1936) είναι μια κατηγορία από μόνος του. Η συλλογή «Το μυστικό του πατρός Μπράουν» (Χ. Παπασπύρου- Τανταρούδας, Μάγμα) περιλαμβάνει δέκα αινιγματικές ή φαινομενικά αξεδιάλυτες υποθέσεις κλοπών ή δολοφονίας και τις ισάριθμες ευφυείς λύσεις τους χάρη στην εξαιρετική ικανότητα του πατρός Μπράουν να διεισδύει στον ψυχισμό του δράστη, σχεδόν ταυτιζόμενος μαζί του.
Δέσποσε αναμφισβήτητα στη χρυσή περίοδο, κέρδισε επάξια τον τίτλο της βασίλισσας του μυστηρίου, διαβάστηκε άπληστα και συνεχίζει να στοιχειώνει τα βράδια μας. Η σειρά των βιβλίων της Αγκαθα Κρίστι (1890-1976) από τις εκδόσεις Ψυχογιός εμπλουτίστηκε με νέους τίτλους. Η επιλογή περιλαμβάνει περιβόητους διανοητικούς άθλους του θρυλικού Ηρακλή Πουαρό («Οι ελέφαντες θυμούνται», Α. Δεληγιάννη), μια συνεργασία του με τη συγγραφέα αστυνομικών ιστοριών Αριάδνη Ολιβερ («Πέτρινο φέρετρο», Γ. Αρβανίτη), περίπλοκα λογικά παζλ που καταφέρνει να λύσει η κουτσομπόλα γηραιά Μις Μαρπλ («Οι τελευταίες υποθέσεις της Μις Μαρπλ», Χ. Μπανιά), ενώ το αχτύπητο δίδυμο του Βέλγου μεσιέ και της Αγγλίδας μάνταμ πρωταγωνιστεί και στις χειμωνιάτικες ιστορίες του τόμου «Εγκλήματα στην καρδιά του χειμώνα».
Ωστόσο, η πρώτη γυναίκα που έγραψε ιστορίες μυστηρίου ήταν η Αννα-Κάθριν Γκριν (1846-1935). Το αφηγηματικό ταλέντο της «μητέρας του αστυνομικού αφηγήματος» ξεδιπλώνεται σε ένα σύντομο κείμενο του 1895 όπου ένας τυφλός γιατρός αναλαμβάνει καθυστερημένα την ευθύνη για τον φόνο ενός επιφανή πλούσιου γείτονα, και μια άλυτη υπόθεση ξανανοίγει («Ο γιατρός, η γυναίκα του και το ρολόι», Π. Θάλεια, Οιακιστής).
Κλασικός γρίφος της χρυσής εποχής και από την πένα του Νίκολας Μπλέικ όπως υπέγραφε τα βιβλία του ο Ιρλανδός ποιητής Σεσίλ Ντέι Λιούις (1904-1972), με κεντρικό ήρωα τον τζέντλεμαν ιδιωτικό ντετέκτιβ Νάιτζελ Στρέιντζγουεϊζ. Ενας συγγραφέας αστυνομικών ιστοριών σχεδιάζει να σκοτώσει τον οδηγό που έγινε η αιτία θανάτου του γιου του, αλλά δεν θα προλάβει. Το υποψήφιο θύμα θα βρεθεί νεκρό και ο κύριος ύποπτος θα χρειαστεί βοήθεια για να διαλευκάνει μια σατανικά σχεδιασμένη παγίδα («Το κτήνος πρέπει να πεθάνει», Δ. Αρβανίτης, Αλεξάνδρεια).
Γραμμένο το 1938, υπό την επίδραση του «σκληροτράχηλου» αμερικανικού αστυνομικού αφηγήματος, το «Οχι ορχιδέες για τη Μις Γκλάντις» (Α. Αποστολίδης, Αγρα) αποτελεί ένα αμφιλεγόμενο βιβλίο που, όμως, παραμένει σημαντικό στην ιστορία του είδους. Μια κλοπή που στραβώνει γίνεται απαγωγή και αυτό είναι μόνο η αρχή της καταιγιστικής δράσης στο σκληρό γκανγκστερικό θρίλερ του πολυγραφότατου βιβλιοπώλη Ρενέ Μπράμπαζον Ρέιμοντ που υπέγραφε ως Τζέιμς Χάντλι Τσέιζ (1906-1985).
Ενας γιατρός σε μια επαρχιακή πόλη της Γαλλίας, μετά την καταδίκη του για τον φόνο της ερωμένης του, στέλνει στον ανακριτή μια μακρόσυρτη αυτοβιογραφική επιστολή με την αναλυτική διαδρομή του προς το έγκλημα, σε ένα από τα καλύτερα «σκληρά μυθιστορήματα»/τραγωδίες του Ζορζ Σιμενόν (1903-1989) («Γράμμα στον δικαστή μου», Α. Μακάρωφ, Αγρα).
Ωστόσο, αν ο Βέλγος μετρ προσπάθησε να κατανοήσει την παραβατική συμπεριφορά, η βασίλισσα του σασπένς και δημιουργός του Τομ Ρίπλεϊ ήταν αυτή που βυθίστηκε στον ζοφερό ψυχισμό των παραβατικών αντιηρώων της. Το νέο τεύχος της αστυνομικής επιθεώρησης «Πολάρ» (τεύχ. 9, Δεκέμβριος 2021), που γιορτάζει φέτος τα τρίτα της γενέθλια, περιλαμβάνει, μεταξύ άλλης επίκαιρης και ενδιαφέρουσας ύλης, ένα εξαιρετικό αφιέρωμα Ελλήνων και ξένων μελετητών στον μοναχικό δρόμο της Πατρίσιας Χάισμιθ (1921-1995).
● Δικαστικά θρίλερ, «αδύνατα εγκλήματα» και ποπ κουλτούρα από την Αμερική
Το δικαστικό θρίλερ, που μεταφέρει την αγωνία στη δικαστική αίθουσα, αποτελεί ένα από τα πιο γόνιμα υβρίδια του είδους, και ο σύγχρονος μετρ του, Τζον Γκρίσαμ, μετά την εκδοτική και κινηματογραφική επιτυχία της «Ετυμηγορίας», επιστρέφει. Ο Τζέικ Μπρίγκανς διορίζεται συνήγορος ενός δεκαεξάχρονου που κατηγορείται για τη δολοφονία ενός αστυνομικού στην Πολιτεία του Μισισιπή, θέτοντας σε κίνδυνο την καριέρα και την οικογενειακή του ασφάλεια («Η λύτρωση», Γ. Μπαρουξής, Ελληνικά Γράμματα), ενώ η υπεράσπιση ενός πλούσιου πλεϊμπόι που κατηγορείται για απόπειρα φόνου, εξελίσσεται σε απόλυτο εφιάλτη για τον δικηγόρο Μίκι Χόλερ του Λος Αντζελες στον «Δικηγόρο με τη Λίνκολν» (Ρ. Τραϊκόγλου, Διόπτρα) του Μάικλ Κόνελι, που μεταφέρθηκε στο σινεμά το 2011 («Δικηγόρος σκοτεινών υποθέσεων») με πρωταγωνιστή τον Μάθιου Μακόναχι.
Η μικρή κοινωνία του Λάρτσφιλντ καταρρέει όταν δολοφονείται ένα από τα επιφανή μέλη της, αλλά ο βασικός ύποπτος, σύμφωνα με τις ιατροδικαστικές ενδείξεις, έχει ήδη πεθάνει, στην έβδομη ιστορία του Τζον Βέρντον με πρωταγωνιστή τον συνταξιούχο ντετέκτιβ Ντέιβ Γκάρνεϊ («Ο δολοφόνος είναι νεκρός», Β. Γιαννίσης, Διόπτρα), ενώ στο ντεμπούτο της Λίσας Γκρέι, η πεισματάρα ιδιωτική ντετέκτιβ Τζέσικα Σο λαμβάνει σε ανώνυμο μέιλ τη φωτογραφία ενός κοριτσιού που εξαφανίστηκε από το Λος Αντζελες, για να αναγνωρίσει με κατάπληξη στο πρόσωπό του… τον εαυτό της («Αγνοούμενη», X. Ριζοπούλου, Bell).
Ο πολύτροπος Τζέιμς Πάτερσον, δημιουργός μεταξύ άλλων του Αλεξ Κρος, αναπλάθει την ιστορία της δολοφονίας του Τζον Λένον, εναλλάσσοντας, σε μια παράλληλη βιογραφία θύματος και δολοφόνου, την ντοκουμενταρισμένη αφήγηση με καταβυθίσεις στο μυαλό του δεύτερου, του φανατικού θαυμαστή Μαρκ Ντέιβιντ Τσάπμαν («Οι τελευταίες μέρες του Τζον Λένον», Μ. Βιτεντζάκης, Δίχτυ), ενώ ο πεζογράφος Κουέντιν Ταραντίνο αναδεικνύεται εξίσου ικανός αφηγητής με τον εκκεντρικό κινηματογραφιστή («Κάποτε στο Χόλιγουντ», Β. Γιαννίσης, Ελληνικά Γράμματα). Η μυθιστορηματική εκδοχή της ομότιτλης ταινίας είναι μια αποτύπωση της ταραγμένης και ανήσυχα δημιουργικής δεκαετίας που σφραγίστηκε με τους φόνους της οικογένειας Μάνσον το 1969.
● Μαύρη Γηραιά Αλβιώνα
Εγκαταλείποντας το προσωπείο του Μπέντζαμιν Μπλακ, ο ακούραστος Τζον Μπάνβιλ ξεκίνησε ήδη νέα σειρά. Στην πρώτη υπόθεση του επιθεωρητή Στράφορντ, ένας ιερέας δολοφονείται άγρια στη βιβλιοθήκη μιας επαρχιακής έπαυλης, στην Ιρλανδία του 1957. Η φαινομενικά απλή ιστορία που αναπαράγει κλισέ και νόρμες της κλασικής ιστορίας μυστηρίου, απογειώνεται σταδιακά με λυρικές περιγραφές, έμφαση στην εσωτερικότητα των ηρώων και έναν γόνιμο διάλογο με την ιρλανδική λογοτεχνική παράδοση, καθώς το χιόνι συνεχίζει να πέφτει «πάνω σε ζώντες και νεκρούς» σε όλο σχεδόν το μάκρος του βιβλίου («Το χιόνι», Τ. Κοβαλένκο, Καστανιώτης).
Κλασικά μοτίβα της αστυνομικής ιστορίας εκσυγχρονίζονται και μεταφέρονται σε νέα περιβάλλοντα. Στο θρίλερ της Λούσι Φόλεϊ ο γάμος της χρονιάς δυο διασημοτήτων σ’ ένα μικρό νησί των ιρλανδικών ακτών εξελίσσεται σε εφιάλτη («Η λίστα», Β. Κάντζολα-Σαμπατάκου, Μίνωας), όπως και οι εταιρικές διακοπές μετόχων και στελεχών μιας δημοφιλούς μουσικής εφαρμογής σε ένα πολυτελές χιονοδρομικό θέρετρο στη «Χιονοστιβάδα» (Α. Καλοκύρης, Κλειδάριθμος) της Ρουθ Γουέαρ, η οποία ήδη με τον πρωτότυπο τίτλο της («One Βy One») μας δείχνει προς το «Δεν έμεινε κανένας» της Αγκαθας Κρίστι.
Στο τέταρτο βιβλίο της αστυνομικής σειράς του Ρόμπερτ Γκάλμπρεϊθ (Τζ. Κ. Ρόουλινγκ), ο Κόρμοραν Στράικ έρχεται αντιμέτωπος με γρίφους, αινίγματα, ξεχασμένα εγκλήματα, δολοπλοκίες και εκβιασμούς, παραμονές των Ολυμπιακών Αγώνων του Λονδίνου («Θανάσιμο λευκό», Α. Κορτώ, Ψυχογιός), ενώ άλλη μία ανατριχιαστική υπόθεση απασχολεί τον αρχιφύλακα Ουάσινγκτον Πόου και την ομάδα του, στο τελευταίο «police procedural» του Γ. Μ. Κρέιβεν, με πρωταγωνιστή έναν σίριαλ κίλερ που καταφέρνει να χειραγωγεί ευάλωτους χαρακτήρες («Ο φροντιστής», Β. Γιαννίσης, Bell).
Ο Κεν Φόλετ εγκαταλείπει την Ιστορία και επιστρέφει με ένα επικών διαστάσεων πλανητικό θρίλερ, για την πιθανότητα ενός νέου παγκοσμίου πολέμου. Μια πολυδαίδαλη αφήγηση παρακολουθεί διπλωματικές αψιμαχίες ανάμεσα σε μεγάλες δυνάμεις και μικρότερους παίκτες της παγκόσμιας σκακιέρας, μέχρι που μια φαινομενικά ασήμαντη αφορμή κλιμακώνεται επικίνδυνα… («Ποτέ», B. K. Σαμπατάκου, Bell).
Το τελευταίο μυθιστόρημα της σειράς του Μπέρνι Γκούντερ, που εκδόθηκε μετά τον θάνατο του Φίλιπ Κερ (1956-2018), επιστρέφει στην αφετηρία και στα πρώτα βήματα του νεαρού αστυνομικού στο Βερολίνο του εξπρεσιονισμού και της οικονομικής κρίσης, που τώρα συγκλονίζεται από απανωτές δολοφονίες γυναικών του δρόμου και αναπήρων του Μεγάλου Πολέμου(«Μητρόπολη», Γ. Μαραγκός, Κέδρος).
● Γερμανία
Το τολμηρό και πρωτοποριακό στην εποχή του έργο τoυ Κερ άνοιξε τον δρόμο και σε Γερμανούς συναδέλφους του. Μετά την επιτυχία της τριλογίας «Germania», ο Χάραλντ Γκίλμπερς συνέχισε να παρακολουθεί τη σκοτεινή ιστορία της Γερμανίας. Η πέμπτη περιπέτεια διαδραματίζεται στο ερειπωμένο Βερολίνο του 1947 και ο επιθεωρητής Οπενχάιμερ αντιμετωπίζει παράνομα κυκλώματα φυγάδευσης ναζί προς τη Λατινική Αμερική («Το εξπρές των αρουραίων», Β. Τσαλής, Μεταίχμιο).
Με παρόμοιο τρόπο, στο τρίτο βιβλίο της τριλογίας της Βαϊμάρης του Βόλκερ Κούτσερ, ο αστυνόμος Γκέρεον Ρατ θα βρεθεί στη μέση ενός ακήρυχτου πολέμου συμμοριών στους δρόμους του Βερολίνου («Ενας γκάνγκστερ στο Βερολίνο», Τ. Ψηλογιαννόπουλος, Διόπτρα). Στα βιβλία βασίζεται η δημοφιλής τηλεοπτική σειρά «Babylon Berlin», ενώ ο πρώτος τόμος κυκλοφόρησε και σε γκράφικ νόβελ από το πενάκι του Arne Jysch που αποδίδει εξαιρετικά το ζοφερό κλίμα της εποχής («Το βρεγμένο ψάρι», Διόπτρα).
● Παγωμένα θρίλερ από τον Βορρά
Το Nordic Νoir γνωρίζει από τις αρχές του αιώνα μας τεράστια επιτυχία και στην Ελλάδα, όπως σε όλο τον κόσμο. Ο «Οδηγός για τη σκανδιναβική λογοτεχνία» (Ηρόδοτος) του Νίκου Γεωργιάδη επισκοπεί με εμβρίθεια χαρακτηριστικά και ιδιαιτερότητες του αστυνομικού αφηγήματος στις βόρειες χώρες μέσα από μια ειδολογική προοπτική (προϊστορία, στάδια διαμόρφωσης, σύγχρονες εξελίξεις).
Η επιστροφή του αναμφισβήτητου άρχοντα του σκανδιναβικού νουάρ Γιου Νέσμπε, και μάλιστα με μια συλλογή διηγημάτων (κάποια σε έκταση νουβέλας), ήταν μάλλον έκπληξη. Οι επτά ιστορίες, με έμφαση στην ψυχογραφία και τα παράφορα αισθήματα των μοιραίων ηρώων του, αναδεικνύουν τις αρετές της γραφής του που άλλοτε χάνονταν κάτω από τόνους αποτρόπαιων περιγραφών και εντυπωσιοθηρικές ανατροπές («Ο άρχοντας της ζήλιας», Κ. Γλυνιαδάκη, Μεταίχμιο). Απρόσμενη και η συνεργασία της Καμίλας Λάκμπεργκ με τον διάσημο πνευματιστή Χένρικ Φεξέους που συνυπογράφουν το πρώτο μέρος μιας νέας τριλογίας με ήρωες μια αστυνομικό της Στοκχόλμης και έναν μάγο των ψευδαισθήσεων («Το κουτί», Α. Νάτση, Μεταίχμιο).
Ατμοσφαιρικός συνδυασμός του ψυχολογικού θρίλερ με το whodunit και στο δεύτερο μυθιστόρημα της τετραλογίας του Αντερς ντε λα Μοτ που διαδραματίζεται και πάλι στο Σκόνε («Το έγκλημα του φθινοπώρου», Ξ. Παγκαλιάς, Κέδρος), σασπένς και πινελιές μεταφυσικής στο δεύτερο μυθιστόρημα της πρόωρα χαμένης Σουηδής συγγραφέως Σούζαν Γιάνσον (1972-2019) που εκδόθηκε μετά τον θάνατό της και έχει ως θέμα τις εξαφανίσεις παιδιών σε μια ειδυλλιακή σουηδική επαρχία («Σκοτεινά βάθη», Γ. Κονδύλης, Μεταίχμιο).
Ο Αρνε Νταλ ολοκληρώνει με ξέφρενο ρυθμό την τετραλογία των Σαμ Μπέργερ και Μόλι Μπλουμ, φέρνοντάς τους αντιμέτωπους με έναν διεστραμμένο μαφιόζο κακοποιό («Τέσσερα διά τέσσερα», Γ. Κονδύλης, Μεταίχμιο), ενώ ένας αστυνομικός ερευνητής και μια μπλόγκερ ενώνουν τις δυνάμεις τους για να εντοπίσουν έναν κατά συρροή δολοφόνο που καταδιώκει διασημότητες, στο συνεργατικό θρίλερ των Νορβηγών Χορστ Γιορν Λιρ και Τόμας Ενγκερ («Σημείο Μηδέν», Τ. Γαλατούλα, Διόπτρα).
Ενας ψυχοπαθής τρομοκρατεί την Κοπεγχάγη, υπογράφοντας τον αιματοβαμμένο τόπο εγκλήματος με χειροποίητα κουκλάκια από σπίρτα και κάστανα. «Ο Καστανάνθρωπος» (Β. Γιαννίσης, Διόπτρα) του Δανού σεναριογράφου Σόρεν Σβέιστραπ, δημιουργού της δανικής σειράς «The Κilling» και του κινηματογραφικού «Χιονάνθρωπου» του Νέσμπε, βραβεύτηκε ως το καλύτερο αστυνομικό μυθιστόρημα πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα (Barry Award 2020), έγινε εξαιρετική σειρά στο Νetflix και κυκλοφορεί σε νέα πολυτελή έκδοση.
● Μεσογειακό νουάρ και ιστορικά θρίλερ από την Ιταλία
Η έρευνα για τη δολοφονία του διευθυντή μιας τράπεζας σκοντάφτει σ’ ένα δεύτερο έγκλημα και όλα παίρνουν απρόβλεπτη τροπή στην τελευταία περιπέτεια του επιθεωρητή Μονταλμπάνο. Ο δημιουργός του, Aντρέα Καμιλέρι (1925-2019), μας άφησε πρόσφατα, αλλά η αποχώρηση από την ενεργό δράση του ονειροπαρμένου επιθεωρητή της φανταστικής Βιγκάτας είχε σχεδιαστεί ήδη από το 2005, και το τελευταίο βιβλίο της σειράς περίμενε υπομονετικά στο συρτάρι του εκδότη («Ρικαρντίνο», Φ. Ζερβού, Πατάκης).
Ενοφθαλμίζοντας επιδέξια στον ιστορικό του καμβά στοιχεία της σκληροτράχηλης παράδοσης του αστυνομικού, ο Κάρλο Λουκαρέλι μάς μεταφέρει στην Μπολόνια την εποχή της γερμανικής κατοχής. Στη νέα περιπέτεια, η έρευνα δυο ανθρωποκτονιών αποκτά πολιτικές προεκτάσεις και γίνεται η αιτία εκβιασμού του επιθεωρητή Ντα Λούκα («Θανάσιμο αμάρτημα», Μ. Οικονομίδου, Πατάκης), ενώ στην εντυπωσιακή πρώτη του εμφάνιση ο Φαμπιάνο Μάσιμι ανασυνθέτει μυθοπλαστικά την πραγματική ιστορία της Ανγκελας Ράουμπαλ, ετεροθαλούς ανιψιάς και προστατευόμενης του στοργικού «θείου Αλφ», η οποία βρέθηκε δολοφονημένη κάτω από μυστηριώδεις συνθήκες το 1931, σε διαμέρισμα του Αδόλφου Χίτλερ («Ο άγγελος του Μονάχου», Μ. Οικονομίδου, Πατάκης).
● Διαφθορά, μελαγχολικοί επαναστάτες και δυναμικά ντεμπούτα από τη Λατινική Αμερική
Το «μπουμ» της δεκαετίας του ’60, δηλαδή η μεγάλη έκρηξη της λατινοαμερικανικής λογοτεχνίας, αφορούσε και το είδος του αστυνομικού αφηγήματος, το οποίο αναμορφώθηκε προσδίδοντας λογοτεχνικό βάθος στην ανάγκη κριτικής αποτύπωσης της κοινωνικοπολιτικής κατάστασης μιας ηπείρου που έχει δοκιμαστεί σκληρά από την Ιστορία και συνεχίζει να αναζητά τον βηματισμό της. Το βιβλίο του Ανδρέα Αποστολίδη «Η αστυνομική λογοτεχνία της Λατινικής Αμερικής» (Αγρα) προέκυψε από το ντοκιμαντέρ «Latin Νoir» που μόλις έκανε πρεμιέρα στους κινηματογράφους και αποτελεί συναγωγή αυτόνομων μελετών οι οποίες, στο σύνολό τους, αποτελούν ένα πανόραμα της αστυνομικής λογοτεχνίας της Λατινικής Αμερικής και της εξελικτικής της πορείας από τις μεσοπολεμικές απαρχές της ώς τις μέρες μας.
Χαρακτηριστικός εκπρόσωπος του λάτιν νουάρ είναι και ο Χιλιανός Ραμόν Δίας Ετερόβιτς, δημιουργός του ιδεολόγου και βιβλιόφιλου ντετέκτιβ Ερέδια που αγωνίζεται να παραμείνει πιστός στα ουτοπικά ιδανικά του όταν όλα γύρω του καταρρέουν. Στην τέταρτη περιπέτειά του στα σοκάκια του Σαντιάγο, αμέσως μετά την πτώση του Πινοτσέτ, η αναζήτηση του δολοφόνου μιας φίλης του θα τον φέρει αντιμέτωπο με την πολιτική και κρατική διαφθορά και παράνομα κυκλώματα εμπορίας όπλων («Αγγελοι και ερημίτες», Κ. Ηλιόπουλος, Angelus Novus).
Ανθρωπολογικά πολιτικός παραμένει και ο πυρήνας των αστυνομικών μυθιστορημάτων του Λουίς Σεπούλβεδα (1949-2020). Η νουάρ μυθιστορία του «Η σκιά του εαυτού μας», με την παρέα των εξηντάχρονων που σχεδιάζουν μια παράτολμη επαναστατική πράξη, την οποία είχαμε διαβάσει το 2009, πρόσφατα κυκλοφόρησε σε γκράφικ νόβελ από τον Μπεντίμπ Χαλίλ (Α. Κυριακίδης, Opera).
Πρώτη εμφάνιση της ακτιβίστριας κοινωνιολόγου Μπρέντα Ναβάρο (1982), με ένα βιβλίο για τη μητρότητα και την ενδοοικογενειακή βία, το γυναικείο σώμα και την υποκρισία της κοινωνίας και επίκεντρο την απαγωγή ενός παιδιού («Αδεια σπίτια», Α. Καμπύλη, Carnivora), αλλά και αλλαγή σκηνικού με έρωτες, δράση, φυσικό και υπερφυσικό τρόμο σε μεγάλες δόσεις στο γοτθικά πατιναρισμένο θρίλερ της Μεξικάνας Σίλβιας Μορένο-Γκαρθία (1981) που διαδραματίζεται σε μια αγγλικής ιδιοκτησίας έπαυλη της μεξικανικής επαρχίας («Mexican Gothic», Ε. Τσιρώνη, Κλειδάριθμος).
● Γαλλικά πολάρ και νεοπολάρ
Στις αρχές της δεκαετίας του 1970, το γαλλικό αστυνομικό αφήγημα μεταμορφώνεται. Ο αμερικανικός σκληροτράχηλος ρεαλισμός υπερτονίζεται, το είδος αναβαθμίζεται καλλιτεχνικά και χρωματίζεται πολιτικά με αριστερό πρόσημο. Ο όρος δεν άρεσε στον αρχηγέτη του νεοπολάρ, αλλά το εμβληματικό «Νάδα», (Δ. Κιούση, Αγρα) του ανήσυχου ριζοσπάστη Ζ. Π. Μανσέτ (1942-1995), ένα μυθιστόρημα για την τρομοκρατία με επίκεντρο την απαγωγή του Αμερικανού πρέσβη, βρίσκεται ακριβώς στην αρχή αυτής της μεταμόρφωσης, καθώς εκδίδεται το 1973, δυο χρόνια πριν από την πρώτη εμφάνιση του «τελευταίου μπολσεβίκου» Φρεντερίκ Α. Φαζαρντί (1947-2008), που παρέλαβε επάξια τη σκυτάλη. Φέτος διαβάσαμε την πέμπτη ιστορία του αστυνόμου Παντοβάνι που επιστρέφει στους δρόμους του Παρισιού για να αντιμετωπίσει ένα νέο «βρόμικο χτύπημα στη Δημοκρατία», σε άλλο ένα βίαιο, εξπρεσιονιστικά μεγεθυσμένο μυθιστόρημα για την παράλογα άδικη κοινωνική πραγματικότητα («Βελούδινο γάντι», Δ. Κιούση, Εκδόσεις των Συναδέλφων).
Προσαρμόζοντας στις νέες συνθήκες το ίδιο ενδιαφέρον για την κοινωνική ανάλυση και την πολιτική κριτική, ο Ερβέ λεΚορ επιστρέφει με ένα χαμηλόφωνο μυθιστόρημα, ευαίσθητο στις εσωτερικές φωτοσκιάσεις: η μοίρα μιας κακοποιημένης μητέρας διασταυρώνεται με τον μελαγχολικό αστυνόμο Ζουρντάν που διερευνά με την ομάδα του μια σειρά φόνους γυναικών στους δρόμους του Μπορντό («Διασχίζοντας τη νύχτα», Γ. Καυκιάς, 21ος αιώνας).
Η κλοπή του κινητού ενός διευθυντικού μιντιακού στελέχους από έναν νεαρό κουκουλοφόρο πυροδοτεί έναν φαύλο κύκλο βίας, μετατρέποντας τις ανατολικές συνοικίες του Παρισιού σε πραγματική αρένα, στη συναρπαστική πρώτη μας γνωριμία με τη Γαλλοϊρανή συγγραφέα και κινηματογραφίστρια Νεγκάρ Τζιαβαντί, μια «μαύρη» κριτική του ειδησεογραφικού κόσμου και των κοινωνικών δικτύων («Αρένα», Γ. Καυκιάς, 21ος αιώνας).
Πολιτική διαφθορά, μαφία, πορνεία και παράνομη μετανάστευση δημιουργούν ένα εκρηκτικό μείγμα, όταν ένας διεφθαρμένος μπάτσος σκοτώνεται μία μέρα πριν από τις εκλογές στο «Μασσαλία εμπιστευτικό» (Λ. Σιπητάνου, Οκτάνα) του πρωτομεταφρασμένου στα ελληνικά δημοσιογράφου Φρανσουά Τομαζό (1961), ο οποίος κεντά τον αστυνομικό του γρίφο στον ιστορικό καμβά της μεσοπολεμικής Μασσαλίας.
Ενας νεαρός προγραμματιστής, μετά την αιματηρή καταστολή μιας φοιτητικής διαδήλωσης στο Μεξικό του 2014, βρίσκει καταφύγιο σε έναν Αμερικανό επιχειρηματία, ο οποίος επιδιώκει να παρατείνει τη ζωή των πάμπλουτων φίλων του της Σίλικον Βάλεϊ στην «Ανακάλυψη των σωμάτων» (Δ. Δημακόπουλος, Πόλις) του πρωτομεταφρασμένου στα ελληνικά Πιερ Ντικροζέ (1982), ο οποίος, χρησιμοποιώντας τους κώδικες του θρίλερ, θέτει ερωτήματα για την εξέλιξη της βιοτεχνολογίας και του διαδικτύου στις μέρες μας.
Αυτή τη φορά, ο Καρίλ Φερέ κατευθύνθηκε στις εσχατιές της Σιβηρίας. Η δολοφονία ενός εκτροφέα ταράνδων και η εξαφάνιση ενός νεαρού περιβαλλοντολόγου είναι μόνο η αρχή ενός πολυπρόσωπου και επικού πολιτικού και οικολογικού θρίλερ που διαδραματίζεται στο εξαιρετικά μολυσμένο από την εξόρυξη νικελίου Νορίλσκ και αποκαλύπτει σταδιακά την κρατική διαφθορά, τις συνθήκες ανελευθερίας και την αδιαφορία για την καταστροφή του περιβάλλοντος («Πάγος», Α. Μακάρωφ, Αγρα).
● Από τη Βαρκελώνη στο Τελ Αβίβ
Η μετακίνηση στον χώρο γίνεται ταξίδι στον χρόνο και η αστική περιπλάνηση αντανακλά τις εσωτερικές αναζητήσεις ενός οδηγού ταξί στην πόλη της Βαρκελώνης που θα βρεθεί άθελά του στο επίκεντρο μιας σκοτεινής ιστορίας, στο υπαρξιακό νουάρ «Ταξί» του Κάρλος Θανόν (Δ. Χρήστου, Μεταίχμιο), ενώ το ψυχολογικό θρίλερ του πρωτομεταφρασμένου στα ελληνικά συγγραφέα και καθηγητή θεωρίας της αστυνομικής αφήγησης στο Πανεπιστήμιο του Τελ Αβίβ Ντρορ Μισανί αφηγείται τις ιστορίες τριών γυναικών που τις ενώνει η γνωριμία με τον ίδιο σκοτεινό άνδρα, δικαιώνοντας το προσωνύμιό του ως «Σιμενόν του Ισραήλ» («Τρεις», Χ. Παπαδοπουλου, Κείμενα).
● Ελληνικά και «μαύρα»
Στην εκπνοή του χρόνου κυκλοφόρησε, σε νέα έκδοση, με επίμετρο του Ανδρέα Αποστολίδη, το πιο πολιτικό μυθιστόρημα του Γιάννη Μαρή. «Η εξαφάνιση του Τζον Αυλακιώτη» (Αγρα), γραμμένη μετά τη Μεταπολίτευση και σχεδόν στο τέλος της σταδιοδρομίας του πατριάρχη του ελληνικού αστυνομικού, διαδραματίζεται την εποχή της Δικτατορίας του Μεταξά και της κυριαρχίας του Μανιαδάκη.
Δολοφονίες γιατρών και περίεργες αυτοκτονίες συγκλονίζουν την Αθήνα της πανδημίας στο «Κίνημα της αυτοκτονίας» (Κείμενα) του Πέτρου Μάρκαρη, ο οποίος συνεχίζει, παρέα πάντα με τον αστυνόμο Χαρίτο, να παρακολουθεί εκ του σύνεγγυς την επικαιρότητα. Ενώ στο «Ο Φάνης Κρέμος ανα-λύει και επί-λύει αστυνομικά αινίγματα» (Κύφαντα), ένα «alter ego» του Γιάννη Πανούση διερευνά υποδειγματικά είκοσι αστυνομικές/ εγκληματικές υποθέσεις, με έμφαση στον γρίφο και όχι στην ψυχολογία των δραστών.
Ο Δώρος Αντωνιάδης εγκαταλείπει τον γρίφο και το μυστήριο για την ατμόσφαιρα του νουάρ, σε ένα μαύρο μυθιστόρημα που ξεκινάει ως ιστορία μυστηρίου με το ερωτικό τρίγωνο ενός καταθλιπτικού αφηγητή, μιας μοιραίας γυναίκας και του συντρόφου της («Κεχριμπάρι», Καστανιώτης), ενώ στην πρώτη εμφάνιση του Σπύρου Κακατσάκη με το ψυχολογικό θρίλερ «Δέκα και Δέκα» (Καλειδοσκόπιο), ανώνυμα τηλεφωνήματα και επιστολικά μηνύματα αναστατώνουν την εργένικη ζωή ενός καθηγητή Μαθηματικών στη σύγχρονη Αθήνα.
Η Χρύσα Σπυροπούλου επιστρέφει με δέκα μικρές ιστορίες εγκλήματος και μυστηρίου («Εγκλημα στο Γαλατά και άλλες μαύρες ιστορίες», Λέμβος) και η Κωνσταντίνα Μόσχου με μια τολμηρή και περιπετειώδη μυθιστορία μυστηρίου και εγκλημάτων που διαδραματίζεται στις ενενήντα έξι μέρες του ταξιδιού ενός ιστιοφόρου του 19ου αιώνα που μετέφερε κατάδικους στην Αυστραλία («Γεράκια στο κλουβί», Bell).
Ο Τάσος Θεοφίλου εμπλουτίζει τον αστυνομικό καμβά στο «Εγκλημα και τιμωρία» του Ντοστογιέφσκι, αναζητώντας μιαν άλλη εκδοχή της ενοχής του Ρασκόλνικοφ («Σχετικά με την υπόθεση του αυτόχειρα Αρκάδιου Ιβάνοβιτς Σβιντριγκάιλοφ», Red n’ Noir), στην καταιγιστική «Τσαϊνατάουν» (Τρεις τελείες) του Φώτη Γ. ένας παλιός χούλιγκαν επιστρέφει στα κακόφημα στέκια του αθηναϊκού κέντρου για να βρει τον δολοφόνο του εκκεντρικού καλλιτέχνη αδελφού του, ενώ υποβλητικά, μαύρα και δυστοπικά είναι τα συγχρονικά, ιστορικά και μελλοντολογικά διηγήματα του Ηφαιστίωνα Χριστόπουλου («Οι φάλαινες στο φεγγάρι», Ενύπνιο).
Συνομιλώντας με συμβάσεις του είδους, η συναρπαστική μυθοπλαστικά ντοκουμενταρισμένη αφήγηση της Σοφίας Νικολαΐδου παρακολουθεί μια ρωσόφωνη πολυδαίδαλη εγκληματική οργάνωση που με επίκεντρο τη Θεσσαλονίκη εξακτινώνει τη δράση της σε Μόσχα, Τιφλίδα, Παρίσι, Κάνες και Μονακό («Vor πέρα από τον νόμο», Μεταίχμιο), ο Τάκης Καμπύλης υπογράφει μια σκοτεινή νουβέλα που συνδυάζει καίρια την πανδημική με την οικονομική κρίση, καθώς στην Αθήνα δολοφονείται ο πρώτος Ελληνας εθελοντής στη δοκιμασία των εμβολίων («Γενικά συμπτώματα», Καστανιώτης) και ο Αύγουστος Κορτώ γράφει μια φρικιαστική ιστορία για τον υφέρποντα ρατσισμό και την ενδοοικογενειακή βία, με αφορμή μια πρωτόγνωρη μαζική δολοφονία μαθητών σ’ ένα χωριό του Εβρου («Μισό παιδί», Πατάκης).
Τέλος, στη συλλογική έκδοση «Θεσσαλονίκη Νουάρ» (Αρχέτυπο), δέκα Βορειοελλαδίτες συγγραφείς (Κυριάκος Αθανασιάδης, Μάνος Αποστολίδης, Γιώργος Δάμτσιος, Πάνος Ιωαννίδης, Γιώργος Μαρτινίδης, Αλέξανδρος Μυροφορίδης, Κατερίνα Νικολαΐδου, Γιώργος Οικονόμου, Κική Τσιλιγγερίδου, Μαργαρίτα Χαντζιάρα) συγκεντρώνουν ισάριθμα διηγήματα μυστηρίου και αστυνομικής μυθοπλασίας για τη νουάρ πλευρά της νοτισμένης στην υγρασία συμπρωτεύουσας.
Στο επίμετρο του τόμου, ο Πέτρος Μαρτινίδης αναθυμάται την εποχή που εκδόθηκε η κλασική του μελέτη «Συνηγορία της παραλογοτεχνίας» και συγκρίνει την ισχνή παραγωγή του 1982 με τη σημερινή έκρηξη. Η διαφορά είναι συντριπτική.
Οπως και να ’χει, το προσαρμοστικό και δημοφιλές είδος δεν χρειάζεται, σήμερα, την υπεράσπιση κανενός. Με όλους τους προβολείς στραμμένους πάνω τους, οι συγγραφείς του αγαπημένου είδους, που ολοένα πυκνώνουν τις γραμμές του, κινδυνεύουν μόνο από τον ίδιο τους τον εαυτό. Η άνευ όρων παράδοση στη μόδα, το κυνήγι της πρωτοτυπίας και η άκριτη μίμηση, η βιασύνη και η ευκολία παραμένουν, εξάλλου, πάντα οι πραγματικοί εχθροί κάθε λογοτεχνικής απόπειρας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου