`
Έτσι βρέθηκε ένα πανωφόρι με ψέματα,
λες και ο καιρός ήταν άσκημος
στον κόσμο της σεξουαλικότητας.
Φρόιντ
λες και ο καιρός ήταν άσκημος
στον κόσμο της σεξουαλικότητας.
Φρόιντ
Ο Γεώργιος Βιζυηνός δεν ανήκει σε λογοτεχνικές σχολές ή ομάδες με κοινά χαρακτηριστικά έκφρασης, γραφής, στόχων, επιδιώξεων. Δεν είναι ο τυπικός εκπρόσωπος της Φαναριώτικης Σχολής, αν και στα πρώτα έργα διακρίνουμε επιδράσεις. Δεν αποτελεί τυπικό εκπρόσωπο του Ρομαντισμού και της Παλιάς Αθηναϊκής Σχολής. Δεν είναι ο τυπικός ηθογράφος και λαογράφος, ούτε ο υπερασπιστής μιας ακραιφνούς καθαρεύουσας. Στο έργο του συμφύρονται το παλιό και νέο μπολιασμένο με τον ιδιαίτερο προσωπικό τρόπο, έτσι ώστε να κερδίζει επάξια το τίτλο του πρωτοπόρου.
Ο Βιζυηνός κινείται στο μεταίχμιο. Είναι ο συγγραφέας του μεταξύ, της διάζευξης και σύζευξης ταυτόχρονα. Μεταξύ του ή και του και. Εκπρόσωπος του ενδιάμεσου, του ενδεχομένως, του ρευστού. Και υπό αυτούς τους χαρακτηρισμούς το έργο του αφήνει πολλά περιθώρια ερμηνείας. Εξάλλου η ανάγνωση ενός έργου δεν είναι μια ευθύγραμμη κίνηση, δεν είναι απλώς μια συσσωρευτική διαδικασία αλλά δυναμική, μια σύνθετη κίνηση μέσα στο χρόνο. Η ρευστότητα είναι μέρος του χαρακτήρα του ίδιου του έργου, καθώς η ερμηνεία του εξαρτάται από τις εξωτερικές συνθήκες, διαμορφώνεται και περιορίζεται από την ιστορική σχετικότητα. Κάθε ερμηνεία ενός έργου του παρελθόντος συνίσταται σε ένα διάλογο μεταξύ του παρελθόντος και του παρόντος.
Ο Βιζυηνός κινείται στο μεταίχμιο. Είναι ο συγγραφέας του μεταξύ, της διάζευξης και σύζευξης ταυτόχρονα. Μεταξύ του ή και του και. Εκπρόσωπος του ενδιάμεσου, του ενδεχομένως, του ρευστού. Και υπό αυτούς τους χαρακτηρισμούς το έργο του αφήνει πολλά περιθώρια ερμηνείας. Εξάλλου η ανάγνωση ενός έργου δεν είναι μια ευθύγραμμη κίνηση, δεν είναι απλώς μια συσσωρευτική διαδικασία αλλά δυναμική, μια σύνθετη κίνηση μέσα στο χρόνο. Η ρευστότητα είναι μέρος του χαρακτήρα του ίδιου του έργου, καθώς η ερμηνεία του εξαρτάται από τις εξωτερικές συνθήκες, διαμορφώνεται και περιορίζεται από την ιστορική σχετικότητα. Κάθε ερμηνεία ενός έργου του παρελθόντος συνίσταται σε ένα διάλογο μεταξύ του παρελθόντος και του παρόντος.
`
Και η παρούσα προσέγγιση εντάσσεται στο αντίστοιχο επικοινωνιακό, πολιτικό και ιστορικό συγκείμενο, προσπαθώντας να διερευνήσει τις συνθήκες και εκφορές, δηλώσεις και συνυποδηλώσεις της κοινωνικής κατασκευής, συγκρότησης και αποσταθεροποίησης σε μια προοπτική ενδεχομενικότητας της έμφυλης ταυτότητας και του τρόπου βίωσης της από τα υποκείμενα αλλά και του τρόπου που αυτός καθορίζει και εκβάλλει στις πράξεις, συμπεριφορές, σκέψεις των ηρώων. Στο έργο του Βιζυηνού μετασχηματίζεται το στατικό ενιαίο και δεδομένο των ιστορικών, πολιτισμικών, κοινωνικών και πολιτικών σημασιοδοτήσεων υποκείμενο σε ασαφές και αβέβαιο . Κι εδώ ο Βιζυηνός διαφοροποιείται, δημιουργώντας ρήγματα στις κάθε είδους κανονικότητες και κανονιστικότητες.
Οι ρηγματώσεις αυτές συνδέονται άμεσα με το ιστορικό, κοινωνικό, λογοτεχνικό πλαίσιο το οποίο επηρέασε την ιδιαιτερότητα γραφής του Βιζυηνού και διαμόρφωσε το λογοτεχνικό του σύμπαν. Ο Βιζυηνός έδρασε και έγραψε σε μια εποχή έντονων αλλαγών πολιτικών, οικονομικών, ιδεολογικών, πνευματικών, γεγονός που αντανακλάται και στο έργο του. Εξάλλου η κατανόηση της λογοτεχνίας προϋποθέτει την κατανόηση της συνολικής κοινωνικής διαδικασίας, της οποίας αποτελεί μέρος δηλαδή τη διερεύνηση της πνευματικής του στρωματογραφίας, όπως την ονομάζει ο Μουλλάς.
Σε όλα τα διηγήματά του το σώμα είναι ο τόπος πάνω στον οποίο καταγράφεται ένα σύνολο ποικίλων και αντιφατικών μεταξύ τους πρακτικών και θεωρήσεων: είναι γνώριμο και ταυτόχρονα ξένο• είναι «φυσικά δοσμένο» και ταυτόχρονα προσλαμβάνεται μόνο σε συνάρτηση με πολιτισμικά και κοινωνικά δεδομένα• νομίζουμε ότι μας ανήκει, αλλά ξέρουμε ότι ελέγχεται και ρυθμίζεται από μια πληθώρα κοινωνικών απαιτήσεων, πολιτισμικών πρακτικών, επιστημονικών λόγων και κατανομών ρόλων• το νιώθουμε ως ολότητα, αλλά βλέπουμε την ολότητά του να θρυμματίζεται σε διακριτά μέρη και μεμονωμένες λειτουργίες• επενδύουμε σε αυτό για να εξασφαλίσουμε μιαν αποδεκτή εικόνα του εαυτού προς τα έξω, αλλά ταυτόχρονα το χρησιμοποιούμε για να δηλώσουμε την αντίθεσή μας στα καθιερωμένα• γνωρίζουμε τα όριά του, αλλά ανακαλύπτουμε ότι αυτά ανατρέπονται σε μια διαδρομή διαρκών προσωπικών αναδιατάξεων• νομίζουμε ότι το ελέγχουμε, αλλά ταυτόχρονα γνωρίζουμε ότι προδίδει τις προσωπικές μας ιστορίες και εμπειρίες.
`
Οι ρηγματώσεις αυτές συνδέονται άμεσα με το ιστορικό, κοινωνικό, λογοτεχνικό πλαίσιο το οποίο επηρέασε την ιδιαιτερότητα γραφής του Βιζυηνού και διαμόρφωσε το λογοτεχνικό του σύμπαν. Ο Βιζυηνός έδρασε και έγραψε σε μια εποχή έντονων αλλαγών πολιτικών, οικονομικών, ιδεολογικών, πνευματικών, γεγονός που αντανακλάται και στο έργο του. Εξάλλου η κατανόηση της λογοτεχνίας προϋποθέτει την κατανόηση της συνολικής κοινωνικής διαδικασίας, της οποίας αποτελεί μέρος δηλαδή τη διερεύνηση της πνευματικής του στρωματογραφίας, όπως την ονομάζει ο Μουλλάς.
Σε όλα τα διηγήματά του το σώμα είναι ο τόπος πάνω στον οποίο καταγράφεται ένα σύνολο ποικίλων και αντιφατικών μεταξύ τους πρακτικών και θεωρήσεων: είναι γνώριμο και ταυτόχρονα ξένο• είναι «φυσικά δοσμένο» και ταυτόχρονα προσλαμβάνεται μόνο σε συνάρτηση με πολιτισμικά και κοινωνικά δεδομένα• νομίζουμε ότι μας ανήκει, αλλά ξέρουμε ότι ελέγχεται και ρυθμίζεται από μια πληθώρα κοινωνικών απαιτήσεων, πολιτισμικών πρακτικών, επιστημονικών λόγων και κατανομών ρόλων• το νιώθουμε ως ολότητα, αλλά βλέπουμε την ολότητά του να θρυμματίζεται σε διακριτά μέρη και μεμονωμένες λειτουργίες• επενδύουμε σε αυτό για να εξασφαλίσουμε μιαν αποδεκτή εικόνα του εαυτού προς τα έξω, αλλά ταυτόχρονα το χρησιμοποιούμε για να δηλώσουμε την αντίθεσή μας στα καθιερωμένα• γνωρίζουμε τα όριά του, αλλά ανακαλύπτουμε ότι αυτά ανατρέπονται σε μια διαδρομή διαρκών προσωπικών αναδιατάξεων• νομίζουμε ότι το ελέγχουμε, αλλά ταυτόχρονα γνωρίζουμε ότι προδίδει τις προσωπικές μας ιστορίες και εμπειρίες.
`
Τα σημεία αυτού του προβληματισμού περί των ορίων του σώματος θεματοποιούνται με περίσσια ενάργεια στο σύνολο του βιζυήνιου έργου. Το σώμα στις αντιφατικές του διαστάσεις, όχι στατικό, ενιαίο και δεδομένο, αλλά αντίθετα μεταβαλλόμενο και ενδεχομενικό. Σώματα με ασαφή και αβέβαιη διάσταση, σημασιοδοτημένα ιστορικά, κοινωνικά και πολιτισμικά, τοποθετημένα κοινωνικά, αξιολογημένα και ιεραρχημένα, αλλά ταυτόχρονα και εναντιωνόμενα στις κοινωνικές επιταγές, συγκρουσιακά και αποσταθεροποιητικά των προσδοκιών πειθάρχησής τους, των αναμενόμενων γιʼ αυτά κανονικοτήτων. Αν και όλα συντείνουν στην ύπαρξη και προσπάθεια περιφρούρησης του κυρίαρχου λόγου και κατʼ επέκταση στην διασφάλιση της έμφυλης ασυμμετρίας και ως ένα μέγιστο βαθμό αυτό επιτυγχάνεται, εντούτοις, έστω και έμμεσα υπάρχει πίσω από το εμφανές μια υπόγεια και στο περιθώριο δράση των υποκειμένων που την ανατρέπει.
Ο Βιζυηνός διεμβολίζει και αποσταθεροποιεί την έμφυλη ενσώματη, ταυτοτική σταθερότητα δημιουργώντας περιθώρια κριτικής και αμφισβήτησης ουσιοκρατικών προσλήψεων της συγκρότησης των υποκειμένων.
Στο έργο του παρελαύνουν σώματα ασχημάτιστα, (π.χ Μάσιγγα στο διήγημα μεταξύ Πειραιώς και Νεαπόλεως) απροσδιόριστα μη ανήκοντα ακριβώς στη μια ή την άλλη πλευρά, σώματα πάσχοντα με όλους τους δυνατούς τρόπους γυναίκες φαλλικές (π.χ μάνα, γιαγιά,) άνδρες θηλυπρεπείς (παππούς, Μοσκώβ) αντιστροφές ρόλων. Σε όλο το έργο του Β., το υποκείμενο πάσχει είτε από την ανάγκη απόκτησης, επανεφεύρεσης ενός σταθερού αφηγήματος εαυτού είτε από την απώλειά του. Διαρκώς μετεωρίζεται μεταξύ των πόλων μεταξύ υποκειμένου κι αποκειμένου, ώσπου στο τέλος υπό το βάρος μιας έμφυλης δυναστευτικής υποκειμενικότητας συντρίβεται. Καταφέρνει κατ΄ αυτό τον τρόπο να σπάσει κρατούσες αντιλήψεις, να δημιουργήσει ένα καινούργιο χώρο, ενδιάμεσο ρευστό και κει να τοποθετήσει τους ήρωές του. Κι όλα αυτά στα τέλη του 19ου αι., όταν οι όποιες προσπάθειες ερμηνείας τίθενται υπό το πρίσμα ακραιφνούς αντικειμενικής φυσικότητας και βιολογικού ντετερμινισμού.
Το παρόν κείμενο υιοθετώντας την ερμηνευτική προσέγγιση ενός αναγνωστικού και ερμηνευτικού συνεχούς δεν κλείνει με τελεία. Αφήνει το κείμενο ανοιχτό για αναθεωρήσεις, διαφορετικές προσεγγίσεις και επανανοηματοδοτήσεις. Γι αυτό ενδεχομένως δεν κλείνει και καθόλου…
Ο Βιζυηνός διεμβολίζει και αποσταθεροποιεί την έμφυλη ενσώματη, ταυτοτική σταθερότητα δημιουργώντας περιθώρια κριτικής και αμφισβήτησης ουσιοκρατικών προσλήψεων της συγκρότησης των υποκειμένων.
Στο έργο του παρελαύνουν σώματα ασχημάτιστα, (π.χ Μάσιγγα στο διήγημα μεταξύ Πειραιώς και Νεαπόλεως) απροσδιόριστα μη ανήκοντα ακριβώς στη μια ή την άλλη πλευρά, σώματα πάσχοντα με όλους τους δυνατούς τρόπους γυναίκες φαλλικές (π.χ μάνα, γιαγιά,) άνδρες θηλυπρεπείς (παππούς, Μοσκώβ) αντιστροφές ρόλων. Σε όλο το έργο του Β., το υποκείμενο πάσχει είτε από την ανάγκη απόκτησης, επανεφεύρεσης ενός σταθερού αφηγήματος εαυτού είτε από την απώλειά του. Διαρκώς μετεωρίζεται μεταξύ των πόλων μεταξύ υποκειμένου κι αποκειμένου, ώσπου στο τέλος υπό το βάρος μιας έμφυλης δυναστευτικής υποκειμενικότητας συντρίβεται. Καταφέρνει κατ΄ αυτό τον τρόπο να σπάσει κρατούσες αντιλήψεις, να δημιουργήσει ένα καινούργιο χώρο, ενδιάμεσο ρευστό και κει να τοποθετήσει τους ήρωές του. Κι όλα αυτά στα τέλη του 19ου αι., όταν οι όποιες προσπάθειες ερμηνείας τίθενται υπό το πρίσμα ακραιφνούς αντικειμενικής φυσικότητας και βιολογικού ντετερμινισμού.
Το παρόν κείμενο υιοθετώντας την ερμηνευτική προσέγγιση ενός αναγνωστικού και ερμηνευτικού συνεχούς δεν κλείνει με τελεία. Αφήνει το κείμενο ανοιχτό για αναθεωρήσεις, διαφορετικές προσεγγίσεις και επανανοηματοδοτήσεις. Γι αυτό ενδεχομένως δεν κλείνει και καθόλου…
`
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
*Δανεισμένο από το εσώφυλλο του Θανασέκου Λουκά, Η γυναίκα χωρίς φύλο, Ροές, 1999
** Βλέπε το «διάλογο» των μελετητών του έργου του Βιζυηνού, όπως π.χ., Μουλλά, Χρυσανθόπουλου, Αθανασόπουλου, Μικέ, Τζούλη. Η κατηγορία του φύλου διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην όποια προσπάθεια ερμηνείας των έργων του. Ο πρώτος όπως και οι υπόλοιποι μελετητές εστιάζουν στο χαρακτηριστικό των διαρκών αντιθέσεων και στη διάσταση μεταξύ φύλου και γένους όπως την ονομάζει ο Αθανασόπουλος, ενώ ο Χρυσανθόπουλος αναγνωρίζει πως ένας από τους θεματικούς άξονες στο έργο του Βιζυηνού είναι η αναζήτηση του άρρενος και του θήλεος ή αλλιώς αρρενωπότητας και θηλυκότητας. Η Μικέ διαπραγματεύεται τη σχέση ρούχου – μεταμφίεσης ως προς την απόκρυψη ή υιοθέτηση μιας νέας ταυτότητας και ο Τζούλης προβαίνει αντίστοιχα σε μια ψυχαναλυτική ερμηνεία ως προς την διαμόρφωση της. Κοινός τόπος αφόρμησης όλων των παραπάνω μελετητών η προβληματοποίηση της συγκρότησης μιας σταθερής και αμετάκλητης έμφυλης, εθνικής, πολιτισμικής ταυτότητας.
*** Ήγκλετον Τέρι, Ο μαρξισμός και η λογοτεχνική κριτική, Ύψιλον, Αθήνα, 1983, σ.26
**** Μουλλάς Π., Γ.Μ. Βιζυηνός, Νεοελληνικά Διηγήματα, Εστία, Αθήνα, 1994, σ.νβ΄
*** Ήγκλετον Τέρι, Ο μαρξισμός και η λογοτεχνική κριτική, Ύψιλον, Αθήνα, 1983, σ.26
**** Μουλλάς Π., Γ.Μ. Βιζυηνός, Νεοελληνικά Διηγήματα, Εστία, Αθήνα, 1994, σ.νβ΄
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου