Διαλογικότητα, διχασμός και πολυφωνία από τον αγώνα του 1821 έως τον σημερινό Ελληνισμό Συνέντευξη στον Διονύση Σκλήρη
[Η ζωή και το έργο του Γιάννη Κιουρτσάκη μπορεί να περιγραφεί ως μια διαρκής αποδημία από την Ελλάδα στην Εσπερία και ως μια παλιννόστηση ή, μάλλον, ως ένας «αδύνατος νόστος» σε διαφορετικές εκδοχές της Ελλάδας, που δεν θα είναι οι ίδιες με αυτές που άφηνε πίσω του. Γεννημένος το 1941, θα σπουδάσει νομικά στο Παρίσι και έκτοτε ως επίγονος μιας γενιάς του 1930, που δεν μπορεί να επαναληφθεί, θα προσπαθήσει να συνταιριάξει τις αναζητήσεις της ευρωπαϊκής ύστερης
νεωτερικότητας με την αναδίφηση του λαϊκού πολιτισμού. Το έργο του, που αριθμεί δεκαπέντε βιβλία, μπορεί να διακριθεί σε τρεις τουλάχιστον φάσεις. Η πρώτη περιλαμβάνει μελέτες για το καρναβάλι, τον Καραγκιόζη και άλλες πτυχές του λαϊκού πολιτισμού, καθώς και για τον Γιώργο Σεφέρη. Η δεύτερη περιέχει μία μυθιστορηματική τριλογία με αυτοβιογραφικά στοιχεία, η οποία προσπαθεί να αναβιώσει με τη γραφή τις μνήμες από το χαμένο παρελθόν του συγγραφέα και όλα αυτά που το σημάδεψαν με κυριότερο την αυτοκτονία του μεγαλύτερου αδελφού του, Χάρη, στο Βέλγιο. Στη δεύτερη αυτή ομάδα επανέρχονται, ωστόσο, στοιχεία από τις ανθρωπολογικές μελέτες με πιο χαρακτηριστική τη μορφή του «δίκωλου», δηλαδή ενός δυαδικού χαρακτήρα, στην οποία ο συγγραφέας βλέπει τη συνύπαρξή του με τον όχι πλέον νεκρό, αλλά διά της γραφής ζωντανό αδερφό του. Μία τρίτη ομάδα έργων μετά το 2010 θεματοποιούν την ελληνική κρίση και πάλι ως ένα «δίκωλο», όπου η Ελλάδα συνυπάρχει με τη Δύση, ενώ πιο πρόσφατα έργα του επανέρχονται σε παραδοσιακά θέματα, όπως ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης και ο Καραγκιόζης. Ακολουθώντας την καρναβαλική «διπλή φιγούρα» του δίκωλου, θα λέγαμε ότι ο Γιάννης Κιουρτσάκης κουβαλά ταυτοχρόνως τον εαυτό και τον άλλο, την ατομική και τη συλλογική μοίρα, την πατρίδα και τη νομαδικότητα, τον αστικό φιλελευθερισμό και τη λαϊκότητα, τη βιωματική αυτοβιογραφία που είναι «σαν μυθιστόρημα» κατά τον τίτλο του σημαντικότερου έργου του (1995), χωρίς να αποτελεί μια ολοκληρωμένη μυθοπλασία. Πιο πρόσφατη μέριμνα του Κιουρτσάκη είναι ο πνευματικός εντοπισμός της χώρας μας στην κατά την έκφρασή του «παγκόσμια επαρχία» χωρίς μητρόπολη, που έχει καταστεί ο διεθνοποιημένος κόσμος μας. Οι δύο σειρές συναντήσεών μας με τον Γιάννη Κιουρτσάκη πραγματοποιήθηκαν στο σπίτι του κοντά στην Πλατεία Βαρνάβα, στο Παγκράτι, κατά τις δύο οξύτερες κρίσεις της πρόσφατης ιστορίας της χώρας μας, ήτοι αφενός στον απόηχο της κρίσης του 2015 και αφετέρου κατά την υγειονομική κρίση της πανδημίας του κορονοϊού που ζούμε ακόμη το 2021. Οι συζητήσεις μας ήταν αναπόφευκτα διαποτισμένες από την κρισιμότητα των στιγμών για τη χώρα μας, αλλά με αφορμή την επέτειο των διακοσίων ετών από το 1821 διανοιγήκαμε και σε έναν αναστοχασμό για την εξέλιξη του Νέου Ελληνισμού στα 200 χρόνια που μεσολάβησαν από την αρχή του Αγώνα. Αφορμή είναι το πρόσφατο έργο του Γιάννη Κιουρτσάκη Το θαύμα και η τραγωδία. Το Εικοσιένα από τον κόσμο του Ομήρου στην παγκόσμια επαρχία (Πατάκης, Αθήνα 2020) που μιλάει για τη συνέχεια του Ελληνισμού, εντοπιζόμενη κυρίως στο γλωσσικό ήθος και την τοπιακή μορφολογία. Αλλά και για τα μεγάλα ζητήματα της διαλογικότητας και πολυφωνικότητας των Ελλήνων, κατά τους όρους του προσφιλούς στον Κιουρτσάκη Μιχαήλ Μπαχτίν, που συχνά, όμως, τρέπονται σε διχασμό και εμφύλια στάση. Ο Κιουρτσάκης ασχολείται με την αμφισημία ανάμεσα στην παραδοσιακή κοινοτική δημοκρατία των Ελλήνων και τη νεωτερική αντιπροσωπευτική. Στο έργο του, που είναι ένα αυτοβιογραφικό βιωματικό δοκίμιο διαλεγόμενο με τους μεγάλους ανα-στοχαστές του Νέου Ελληνισμού, περιδιαβαίνει συχνά ως ατθιδογράφος φλανέρ την άσχημη πόλη μας, με την οποία έχουμε τόσο συμφιλιωθεί, για να αφουγκραστεί τις φωνές και να ενοπτρισθεί τις εικόνες των παλαιών και νέων γενεών, χωρίς μια βιάση για εύκολα συμπεράσματα. Στον διάλογό μας με αφορμή το βιβλίο, συζητήσαμε για το τι θα έλεγε ο Μπαχτίν για την επανάσταση του 1821 και τον Νέο Ελληνισμό, για τις παλινωδίες μας ανάμεσα στις τραγωδίες, τα θαύματα και πάλι τις τραγωδίες, για το αν η ιστορία επαναλαμβάνεται, ώστε να διδασκόμαστε από αυτήν ή αν, αντιθέτως, βρισκόμαστε ενώπιον πρωτόγνωρων συνθηκών όπου η σοφία της ιστορικής αναδίφησης δεν αρκεί για να τις αντιμετωπίσουμε και για το τι σημαίνει η μεταμοντέρνα συνθήκη ως μια παγκοσμιοποιημένη περιφέρεια με χαμένο το κέντρο κατά μία αναπάντεχη τροπή της γνωστής έκφρασης του Ζήσιμου Λορεντζάτου – Δ.Σ.]
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου