Μαρία Δαλαμήτρου*
Σε μία προκλητική διάλεξή της, η νικήτρια του βραβείου Booker για το 2019, Μπερναντίν Εβαρίστο, η πρώτη έγχρωμη συγγραφέας που της απονέμεται αυτό το βραβείο, μίλησε για «προκατάληψη υπέρ του λευκού χρώματος και του αρσενικού φύλου στη λογοτεχνία». Ούσα ακαδημαϊκός η ίδια, δεν δίστασε να μιλήσει για ακαδημαϊκούς που δεν ενδιαφέρονται για άλλες αφηγήσεις ή βιβλία γραμμένα από γυναίκες ή έγχρωμους πληθυσμούς. Γενίκευσε το πρόβλημα στην εκπαίδευση υποστηρίζοντας πως δεν μπορείς να έχεις μια συμπεριληπτική εκπαίδευση όταν διδάσκεις βιβλία μόνο από τον κανόνα της λογοτεχνίας, όπως αυτός διαμορφώθηκε παραδοσιακά, από άνδρες που σπούδασαν σε προνομιούχα
κολέγια αρρένων, στα οποία διδάσκονταν βιβλία γραμμένα από λευκούς άνδρες, με πρωταγωνιστές επίσης λευκούς άνδρες. Μια ανδροκρατούμενη λευκοκρατούμενη λογοτεχνία – αυτός ήταν και είναι ο κανόνας της λογοτεχνίας, και θέλει αναθεώρηση. Οταν το 1846 οι αδελφές Μπροντέ εξέδωσαν τα ποιήματά τους με αντρικά ψευδώνυμα, δικαιολογήθηκαν πως «είχαμε την αμυδρή εντύπωση πως οι γυναίκες συγγραφείς αντιμετωπίζονταν με προκατάληψη». Μεγαλωμένες σε μία τυπική, βικτωριανή οικογένεια, όπου το μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματος έπρεπε να δοθεί για την εκπαίδευση του αρσενικού παιδιού, η Σάρλοτ, η Εμιλι και η Αν βρήκαν καταφύγιο σε ένα δικό τους δωμάτιο, όπως θα έλεγε η Βιρτζίνια Γουλφ το 1929: «Μια γυναίκα πρέπει να έχει λεφτά και ένα δωμάτιο δικό της, αν θέλει να γράψει λογοτεχνία». Τα τρία κορίτσια δούλεψαν σκληρά γι’ αυτό. Το «δωμάτιο» της Εμιλι Μπροντέ ήταν η φαντασία. Γνωστή ευρέως για το μυθιστόρημα «Ανεμοδαρμένα ύψη», η Εμιλι έγραψε και ποιήματα, στα οποία ξεχωρίζουν δύο μεγάλες θεματικές: η φαντασία και ο θάνατος. Ενας μεγάλος ποιητής και θεωρητικός της εποχής, άνδρας βεβαίως αυτός, ο Σάμιουελ Τέιλορ Κόλεριτζ, είχε ήδη διδάξει τη σημασία της φαντασίας στην ποίηση, και δη τη διαφορά μεταξύ fancy και imagination. «Μα η Φαντασία, είναι φορές που ακόμη το νομίζει / Αληθινό ό,τι πεθύμησε», γράφει η Εμιλι. Η φαντασία αναιρεί μία απουσία. Ο θάνατος, από την άλλη, επικυρώνει την απουσία. Η Εμιλι στα ποιήματά της επικαλείται τη φαντασία ως μεγάλη «παρηγορήτρα», ερχόμενη να συναντήσει ένα σύγχρονο ρεύμα εξελικτικής θεώρησης της λογοτεχνίας σήμερα που μιλάει γι’ αυτόν τον οικουμενικό τρόπο και τόπο να συνυπάρχουμε οι άνθρωποι, τον τόπο της γραφής και της ανάγνωσης, εκεί που το τραύμα γίνεται σύμβολο, και το σύμβολο παρηγορεί, παραμυθιάζει, θεραπεύει. Χτίζει αληθοφανή σενάρια επιβίωσης – χτίζει παρουσίες. Γι’ αυτό και έχει προστιθέμενη αξία ο τρόπος που η μεταφράστρια των ποιημάτων της Εμιλι Μπροντέ στα ελληνικά, η Βασιλική Σιαφάκα, μια σύγχρονη γυναίκα με δικό της «δωμάτιο» στη λογοτεχνία, έσκυψε εξίσου βιωματικά στη μετάφραση των πρωτότυπων ποιημάτων. Τι άλλο μοιραζόμαστε οι άνθρωποι, πέρα από αυτό που έχουμε χάσει; Οι δυο τους, ποιήτρια και μεταφράστρια, ξόρκισαν όλων τα φαντάσματα: «There is not room for Death / Nor atom that his might could render void: / Thou – THOU art Being and Breath, / And what THOU art may never be destroyed». Δεν έχει τόπο ο Θάνατος / Ούτε έναν κόκκο ύλης η δύναμή του απαξιώνει: / Εσύ – ΕΣΥ είσαι η Υπαρξη και η Πνοή / Και ό,τι είσαι ΕΣΥ ποτέ του δεν μπορεί ν’ αφανιστεί. Είμαστε στην εποχή του Ρομαντισμού, όπου όλα διαθλώνται μέσα από τον μεγεθυντικό φακό του υποκειμένου κι η φύση οργιάζει. Σε πολλά της ποιήματα η Εμιλι Μπροντέ δείχνει, σύμφωνα με τη μεταφράστριά της, «και το πάθος της για τους χερσότοπους του Γιορκσάιρ, που αποτελούσε καθαρή φυσιολατρία». Ευχάριστη σύμπτωση το κορυφαίο φυσιολατρικό ποίημα της Εμιλι Μπροντέ με τίτλο High Waving Heather («Ψηλά ανεμίζει τ’ άγριο ρείκι») να μεταφραστεί από τη Σιαφάκα με τον ίδιο οργασμικό τρόπο στα ελληνικά, όπου ρήματα και μετοχές ομοιοκαταληκτούν και ριγούν στο τέλος της πρότασης. Τα εύσημα, στην τελευταία, για όλη τη φιλολογική μελέτη και σπουδή γύρω από τη ζωή και το έργο της Μπροντέ. Η αφοσιωμένη ματιά της στο κάλλος και τη σημασία κάθε λέξης διαπνέει τη μετάφραση και των 41 ποιημάτων. Η έκδοση, δίγλωσση, είναι εικονογραφημένη από την ίδια τη μεταφράστρια, επιμελημένη άρτια στα ελληνικά από τη Διώνη Δημητριάδου και άρτια φροντισμένη από τις ΑΩ Εκδόσεις. Ενα δώρο, στον κανόνα της λογοτεχνίας, από το δεύτερο φύλο.*Η Μαρία Δαλαμήτρου είναι εκπαιδευτικός και διδάκτωρ Λογοτεχνίας του Essex University
https://www.efsyn.gr/tehnes/ekdoseis-biblia/298467_ki-ela-se-mena-konta-moy-meine
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου