Ένα διήγημα ή μυθιστόρημα δεν ξεχωρίζει μόνο από το θέμα του, αλλά κυρίως από τον τρόπο της αφήγησής του. Δηλαδή, από το στιλ που ο συγγραφέας του επιλέγει να μιλήσει για τους ήρωές του. Το θέμα πάντα είναι συγκεκριμένο κι οι ήρωες συγκεκριμένοι, αλλά το πώς τους χειρίζεται ο δημιουργός τους είναι εκείνο το χαρακτηριστικό που μπορεί να τέρψει τον αναγνώστη. Ασφαλώς, η ιστορία γίνεται ενδιαφέρουσα ή όχι χάρη και στην πλοκή, αλλά είναι το συγγραφικό στιλ που την κάνει απολαυστική.
Το σπονδυλωτό μυθιστόρημα Η ζωή και οι θάνατοι της Αλεξάνδρας Δελλή της Ελένης Κατσαμά (Αθήνα,1973), η οποία έχει τιμηθεί με το Κρατικό Βραβείο Νεανικού Βιβλίου (2011, 2014), επίσης με το βραβείο του περιοδικού Διαβάζω 2011) και του Αναγνώστη (2014) αλλά και το βραβείο της ΙΒΒΥ (2014), γοητεύει ακριβώς εξαιτίας του στιλ του. Δεν είναι μόνο το ότι περιέχει στοιχεία μαγικού ρεαλισμού (παραπέμπει μεταξύ άλλων και στο Εκατό χρόνια μοναξιά του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες), όπου το φυσικό συνυπάρχει με το υπερφυσικό, είναι και η διάχυτη ποιητική διάθεση της συγγραφέως. Ιδού το ξεκίνημα της αφήγησης: «Αυτή ήταν η αρχή του κόσμου και η Αλεξάνδρα Δελλή ήταν όμορφη όπως η φλόγα και όπως οι μίσχοι απ’ τα λουλούδια». Και παρακάτω: «Όταν το σκοτάδι κατάπινε αχόρταγα τον κόσμο κι η Αλεξάνδρα δεν έβλεπε μπροστά […] τότε μόνο γύριζε σπίτι, κρατώντας σφιχτά στις χούφτες της λίγο από το σκοτάδι αυτό».
Το μυθιστόρημα είναι γραμμένο με τον παραδοσιακό τρόπο: αρχή, μέση, τέλος. Στην αρχή μαθαίνουμε για την τετραμελή οικογένεια της Αλεξάνδρας: τη Πέτρα, τη μητέρα της, τον Μανιό, τον πατέρα της, και τον Τσίκο, τον αδελφό της. Ζουν στην Ερημιά, ένα απομονωμένο ορεινό χωριό (πολύ αργότερα μαθαίνουμε πως αυτό βρίσκεται στην Κρήτη, νησί που δεν κατονομάζεται), τη δεκαετία του 1950. Εκεί, η Αλεξάνδρα «υφαίνει το πεπρωμένο της». Η ιστορία ξεκινάει σαν παραμύθι (τη μέρα που έφθανε στο σπίτι ο θάνατος, που εδώ ονομάζεται Ταξιδευτής, η ηρωίδα «περπάτησε αργά, σαν πριγκίπισσα που πλησίαζε στο θρόνο της»), και ολοκληρώνεται σαν όνειρο («Τρέχει κι ανεβαίνει στα κάγκελα της κουπαστής, ισορροπεί για λίγο και βουτάει στον ουρανό»).
Η Αλεξάνδρα μεγαλώνει τη μετεμφυλιακή εποχή, σ’ ένα φτωχικό σπίτι όπου μπαίνει το κρύο, με ξεφτισμένες κουβέρτες, ψωμί φτιαγμένο στον σπιτικό φούρνο, ενώ αρχίζει η ανοικοδόμηση της Ελλάδας –εργάτες σκάβουν το χώμα για να μπουν οι κολώνες μεταφοράς του ηλεκτρικού ρεύματος. Με μια αναδρομή στο παρελθόν, μαθαίνουμε πως η γιαγιά της Αλεξάνδρας, η Χρυσώ, μητέρα της Πέτρας, πέθανε λέγοντας «Πέτρα, φεύγω, αγάπη μου». Υπάρχουν κι άλλοι ήρωες, ο Κεντράν, γιος του παπά, η Γαριφαλιά, κι ο Γάτος, παντρεμένος γείτονας, ο οποίος την αφήνει έγκυο, οπότε ο πατέρας της τη διώχνει από το σπίτι. Κι έπειτα σε μια καλύβα γεννάει τον Ανθέμη, τον «τέλειο μπάσταρδο», τον οποίο περιθάλπει η οικογένειά μετά τον θάνατο της μητέρας του, ενώ ο Τσίκο δημιουργεί ερωτική σχέση με μια μεγαλύτερή του γυναίκα, την Περσεφόνη.
Κάποια στιγμή οι γονείς της Αλεξάνδρας δέχονται την επίσκεψη ενός άντρα, ο οποίος προξενεύει τον Ακιόση, έναν μεγαλύτερό της άντρα, βοσκό με κοπάδι προβάτων. Έτσι, την παντρεύουν, ενώ αυτή ονειρεύεται να κάνει δύο μωρά, δύο κορίτσια –προτού συμβεί αυτό, τσακώνεται με τη μητέρα της, η οποία τη διώχνει από το σπίτι κι αυτός είναι –διαβάζουμε–, ο πρώτος θάνατος της ηρωίδας.
Η ιστορία της Αλεξάνδρας διαρκεί αρκετά χρόνια. Η συγγραφέας μας μεταφέρει στην ελληνική επαρχία, και μας μυεί στα ήθη και τα έθιμα του χωριού, χωρίς ωστόσο να γράφει ηθογραφία ή τουλάχιστον χωρίς το μυθιστόρημά της να εντάσσεται στις ηθογραφίες που ξέρουμε. Σχέσεις των κατοίκων του χωριού, δουλειές στα χωράφια, τρύγος, θερισμός. Ο γάμος της ηρωίδας γίνεται τον Αύγουστο του 1969 και λίγο μετά το ζευγάρι επιβιβάζεται σ’ ένα καράβι και εγκαταλείπει το νησί με προορισμό τη μεγάλη πόλη. Στο μεταξύ η Ελλάδα έχει αλλάξει, η χούντα των συνταγματαρχών έχει καταλάβει την εξουσία κι η Αλεξάνδρα που συμβιώνει μ’ έναν δύσκολο σύζυγο βιώνει τη ζωή σε πολυκατοικία, όπου μεγαλώνει τις κόρες της, την Ερμίνα και τη Μανουέλα –«την πρώτη ευτυχία της ζωής της».
Μολονότι τα βραβευμένα βιβλία της Ελένης Κατσαμά ανήκουν στην εφηβική-νεανική λογοτεχνία –έχει εκδώσει κι ένα μυθιστόρημα για ενηλίκους–, το παρόν δεν είναι εύκολο να καταταγεί στο συγκεκριμένο είδος. Ορισμένα επεισόδια είναι αινιγματικά –υπάρχει σε αυτό ένας δράκος που συμβουλεύει την Αλεξάνδρα–, και απαιτούν την προσήλωσή μας. Υποψιαζόμαστε πως τα πρόσωπα και τα γεγονότα του βιβλίου είναι πραγματικά, απλώς έχουν αλλαχτεί τα ονόματα των ηρώων και των ηρωίδων. Σε κάθε περίπτωση, η συγγραφέας έγραψε ένα τρυφερό μυθιστόρημα με μια αξιαγάπητη πεισματάρα ηρωίδα, φροντίζοντας να δείξει τα στάδια της ενηλικίωσής της με ζωηρά χρώματα που χαρίζουν αναγνωστική απόλαυση.
Ελένη Κατσαμά, Η ζωή και οι θάνατοι της Αλεξάνδρας Δελλή,Εκδόσεις Πατάκη
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου