Αναμέτρηση με έναν θρύλο (του Σπύρου Κακουριώτη)

«Ποια θεωρείς τη σημαντικότερη εξέλιξη στον χώρο του θεάτρου κατά τη δεκαετία του 1980;» Η ερώτηση απευθυνόταν στον Γιώργο Σαρηγιάννη, κατά κοινή ομολογία έναν από τους εγκυρότερους καλλιτεχνικούς συντάκτες, που οι συνάδελφοί του τον αποκαλούν συχνά «πρύτανη του πολιτιστικού ρεπορτάζ». Το σκέφτηκε ελάχιστα, και μετά απάντησε χωρίς δισταγμό: «Η δημιουργία της Σκηνής»… Στα τέλη της δεκαετίας του 1970 το ελληνικό θέατρο βρισκόταν, για άλλη μια φορά, σε παρατεταμένη κρίση. Οι νεανικές πρωτοποριακές θεατρικές ομάδες που είχαν εμφανιστεί γύρω στο 1970 είχαν κλείσει τον κύκλο τους και είχαν διαλυθεί ή βρίσκονταν σε βαθιά κρίση
προσανατολισμού. Η ανακοίνωση, τον Δεκέμβριο του 1981, της σύστασης της Εταιρείας Θεάτρου «Η Σκηνή», από επτά ηθοποιούς (Λευτέρης Βογιατζής, Δημήτρης Καταλειφός, Άννα Κοκκίνου, Τάσος Μπαντής, Ράνια Οικονομίδου, Βασίλης Παπαβασιλείου, Σμαράγδα Σμυρναίου) που δεν βρίσκονταν ούτε στα πρώτα βήματα της καριέρας τους ούτε ανήκαν στην «πρωτοπορία» (όπως μας πληροφορούν τα ρεπορτάζ της εποχής), με έδρα της το Θέατρο της Οδού Κυκλάδων, δεν προοιωνιζόταν την κομβική σημασία που θα είχε αυτή η κίνηση για την ιστορία του ελληνικού θεάτρου· αλλά ούτε και προεικόνιζε όσα επρόκειτο να ακολουθήσουν. Κουρασμένοι από μια πολιτικοποίηση που είχε μεταβληθεί σε πολιτικολογία, επέλεξαν «να διεκδικήσουν τη θεατρική γλώσσα». Κι ο καλύτερος τρόπος γι’ αυτό, έλεγε τότε ο Λευτέρης Βογιατζής, «είναι να προσπαθήσεις με τα μεγάλα κείμενα». Βάζοντας, λοιπόν, στο επίκεντρο τον ηθοποιό και τα εργαλεία της τέχνης του, ρίχτηκαν στην περιπέτεια της αναζήτησης. Μια περιπέτεια που, έπειτα από εντάσεις, διαφωνίες και ρήξεις, θα διακλαδωθεί σε ξεχωριστές διαδρομές. Κοιτώντας αναδρομικά αυτήν την πορεία, μπορεί να πει κανείς ότι όλοι τους κατάφεραν να κατακτήσουν τη θεατρική γλώσσα ‒ο Λευτέρης Βογιατζής, με όχημα τη «Νέα Σκηνή» πλέον, εξερευνούσε τους δικούς του κώδικες, με τρόπο επίμονο και, τις πιο πολλές φορές, επίπονο. Με ορμητήριό του το Θέατρο της Οδού Κυκλάδων, κατάφερε να διαμορφώσει τα δικά του εργαλεία και να κυριαρχήσει πάνω σε αυτά. Μέσα από τις θρυλικά μακρόσυρτες πρόβες, ο ηθοποιός και σκηνοθέτης δημιουργούσε κάθε φορά και έναν καινούργιο κόσμο, χωρίς όμως ποτέ να απομακρυνθεί από τον διάλογό του με τα κείμενα, χωρίς ποτέ να υποκύψει στις μεταμοντέρνες ευκολίες ‒όπως και σε καμία άλλη ευκολία, άλλωστε. Αυτή η δημιουργική πορεία διακόπηκε με τόπο επώδυνο στις 2 Μαΐου του 2013. Μαζί με τον Λευτέρη Βογιατζή δεν χάθηκε μια «τάση», μια «άποψη», ένας «τρόπος δουλειάς». Χάθηκε ένας καταλύτης που με τη δράση του μπορούσε να πυροδοτεί ολόκληρο το ελληνικό θέατρο… Με αφορμή τη συμπλήρωση τεσσάρων χρόνων από τον θάνατό του, τον Μάιο του 2017, το Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών διοργάνωσε διημερίδα στο θέατρο όπου δημιούργησε και που πλέον έχει πάρει το όνομά του, τα πρακτικά της οποίας κυκλοφόρησαν με επιμέλεια των καθηγητριών Άννας Ταμπάκη και Αλεξίας Αλτουβά. Στον τόμο αυτόν, περιλαμβάνονται μελέτες θεατρολόγων ερευνητών για τις διάφορες πτυχές του έργου του Λευτέρη Βογιατζή, από τη διαδικασία των προβών και της παράστασης, τις διαδρομές του στο ρεπερτόριο του παγκόσμιου θεάτρου, του νεοελληνικού έργου και του αρχαίου δράματος, την αντιμετώπιση της μετάφρασης ως σκηνοθεσίας, τη σχέση του με τον χώρο κ.λπ. Παράλληλα, συνάδελφοι, συνεργάτες και φίλοι καταθέτουν, συχνά ανεπεξέργαστα, τη μαρτυρία τους για τη συμπόρευσή τους με τον Λευτέρη Βογιατζή, συμπληρώνοντας έτσι, με τρόπο περισσότερο βιωματικό, τις μελέτες για το έργο του. Χρωστάμε χάριτες στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του ΕΚΠΑ για την προσφορά αυτού του μοναδικού, μέχρι σήμερα, τόμου αφιερωμένου στο έργο του. Με την έκδοσή του μας υπενθυμίζει πόσο αναντίστοιχο με την προσφορά του Λευτέρη Βογιατζή στο νεοελληνικό θέατρο είναι το γεγονός ότι ακόμη δεν έχουμε πολύ περισσότερες μελέτες αφιερωμένες στο έργο του και στην καλλιτεχνική του διαδρομή, με πλήρη παραστασιογραφία κ.λπ. Ας μην λησμονούμε πως ο Λευτέρης Βογιατζής δεν βγήκε πάνοπλος σαν την Αθηνά από το κεφάλι του Δία. Διαμορφώθηκε μέσα από μια πορεία που ξεκινά γύρω στα 1970, στο «Ανοιχτό Θέατρο» του Γιώργου Μιχαηλίδη (αναφέρεται ακροθιγώς σε αυτό η Αλεξάνδρα Παντελάκη στον ανά χείρας τόμο), και μέσα από ποικίλες διαδρομές καταλήγει στη δημιουργία της «Σκηνής». Αν δεν μελετηθούν αυτές οι διαδρομές που προηγήθηκαν, δύσκολα μπορεί να αποτιμηθεί ορθά η στροφή που σηματοδοτεί η κίνηση αυτή για το ελληνικό θέατρο τη δεκαετία του 1980… 
 info Άννα Ταμπάκη – Αλεξία Αλτουβά (επιμ.) Ο σκηνοθέτης, ο ηθοποιός Λευτέρης Βογιατζής Μελέτες και μαρτυρίες για το έργο του Κάπα Εκδοτική, 2020 σελ. 384
https://www.oanagnostis.gr/anametrisi-me-enan-thrylo-toy-spyroy-kakoyrioti/?fbclid=IwAR3XRDjTWfinxyQQcRI9wXoyDYMPl2mzaT8jupmEib-ahh-ohfugdz9ZNmw