Ποίηση στιβαρη και περιεκτικη,υψηλων προδιαγραφων και τόνων, που απαιτει να κατέχεις πολλες και πλατιες γνώσεις, ακόμη και γνώσεις εξειδικευμένες, για να τη διαβάσεις και να την κατανοήσεις πλήρως, είναι στο μεγαλύτερο μέρος-της η ποίηση του Αλέκου Φλωράκη. Και αυτο γιατι ο δημιουργος-της, που είναι άτομο που διακρίνεται για την πολυμέρεια των ενδιαφερόντων-του και τη βαθεια παιδεία-του, διοχέτευσε και στην ποίησή-του, συνειδητα ή όχι, όλο αυτο τον πλούτο της γερης και λαμπρης αρματωσιας που τον περιβάλλει!
Επομένως, είναι μία ποίηση που λυγάει απο πληροφορίες, χωρις αυτες όμως να υποσκάπτουν την ποιητικη ουσία και τον άδολο λυρισμο που περιέχει αλλα και χωρις να σκιάζουν το άπλετο φως που εκπέμπει και όπου, τώρα, οι αναγνώστες έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν και ν’ αποτιμήσουν σφαιρικα αυτη την ποίηση μέσα απο τον συγκεντρωτικο τόμο που περιλαμβάνει (ως είδος Απάντων) όλες τις μέχρι σήμερα εκδομένες ποιητικες συλλογες-του,και ο οποίος κυκλοφόρησε στην αγορα τον Ιανουάριο του 2020, απο τις εκδόσεις Γαβριηλίδης, στην Αθήνα.
Συγκεκριμένα, ο τόμος αυτος, που εντυπωσιάζει με την καλαισθησία-του και την τυπογραφικη αρτιότητά-του, τιτλοφορείται Τα ορατα και τα αόρατα-Ποιήματα 1968-2018, και περιλαμβάνει τις εξης 10 ποιητικες συλλογες του Αλέκου Φλωράκη:
- Φεγγάρια και προσωπίδες (1968), 2. Προφητικος (1969), 3. Ο λύχνος του σώματος (1973), 4. Η προϊστορία του νερου (1990), 5. Δέκα και μία νότες μουσικης δωματίου (1996), 6. Στους αντίποδες ή περιαντιστροφης (2002), 7. Ανατομία ενος τοίχου (2009), 8. Εγκύκλιες σπουδες (2011), 9. Τα δέντρα εισβάλλουν απο το παράθυρο (2017), 10. Ο αλαφροΐσκιωτος και το πηγάδι (2018).
Αξίζει ν’ αναφέρω πως ο συγκεντρωτικος αυτος τόμος αποτελείται απο 250 σελίδες, εκ των οποίων οι 26 περιέχουν επεξηγηματικες σημειώσεις απο μέρους του ποιητη, πάντοτε γύρω απο διάφορα δύσβατα, κατα την άποψή-του, σημεία της ποίησής-του που ίσως δυσκολεύουν τους αναγνώστες στην ακριβη πρόσληψή-της, γεγονος που αποκαλύπτεια πο μόνο-του, την πολυμάθεια του δημιουργου, αλλα και την πυκνότητα και το φορτίο που μεταφέρει η ποίησή-του.
Πέραν απο τα όσα ανάφερα μέχρι τώρα, στην ποίηση του Αλ. Φλωράκη υπάρχουν βέβαια και άλλα ιδιαίτερα χαρακτηριστικα, αδρα και ευδιάκριτα, που της δίνουν ομορφια και χάρη, αλλα και την κάνουν ελκυστικη, νόστιμη και διαβαστερη, άρα ενδιαφέρουσα απο πολλες όψεις. Αναφέρομαι, εν πρώτοις, στη σάτιρα, το χιούμορ, την ειρωνεία, τονσαρκασμο και τοναυτοσαρκασμο που εκδηλώνει ο Αλ. Φλωράκης μέσα απο την ποίησή-του, που μερικες φορες είναι τόσο αιχμηρα, καυστικα και δραστικα αυτα τα στοιχεία που τσακκίζουν πραγματικα κόκκολα! Δηλαδη, όταν και όπου ο ποιητης αποφασίσει να εκτοξεύσει τ’ ανελέητα πυρα των στίχων-του, αυτα επιφέρουν μεγάλη ζημια εκει που θα πέσουν, ακριβως όπως ένας κεραυνοςπου καταστρέφει τα πάντα γύρω-του με την ηλεκτρικη ενέργεια που εκκενώνεται πάνω-τους!
Ας μην παραξενευόμαστε, λοιπον, που ο ποιητης, κάποιες φορες, προβάλλει, μέσα απο τις συλλογες-του, σαν ένας οργισμένος αρχάγγελος που κρατάει φραγγέλιο ή πολυβόλο στα χέρια-του, και κτυπάει ή σφυροκοπάει αδιάκοπα την ανεξήγητη μανία και απληστία κάποιων συνανθρώπων-μας που θέλουν πάση θυσία, και σε σύντομο χρονικο διάστημα, να αποκτήσουν μπόλικα και προπάντων άκοπα χρήματα. Με άλλα λόγια, βαράει αδιάκριτα αυτους τους παράλογους ανθρώπους που θεοποίησαν το χρήμα, με αποτέλεσμα να μην μπορουνν΄αντιληφθουν τη τεράστια ζημια που επιφέρει στις ψυχες-τους, γιατι έχουν τη ψευδαίσθηση ό,τι απέχτησαν ταυτόχρονα και την απόλυτη δύναμη ή εξουσία,νομίζοντας πως μπορουν να εξαγοράσουν τα πάντα με τα χρήματά-τους, ακόμη και τον ανοιχτομάτη, με την αβυσσαλέα ματια, τετραπέρατο διάβολο!
Επιπλέον, ο ποιητης, μέσα απο τη σύνολη ποίησή-του, παρουσιάζεται και σαν ένας τεράστιος συσσωρευτης ηλιακης ενέργειας και φωτος, προσπαθώντας να αξιοποιήσει στο έπακρον αυτα τα δύοφυσικα στοιχεία και στην ποίησή-του. Πιο πολυ όμως αξιοποιει τη δύναμη και την καθαρότητα του ηλιακου φωτος που καταυγάζει το Αιγαίο, με απώτερο στόχο να συμβάλει στο ν’ αναληφθει και ν’ αναδειχθει μπροστα στα μάτια των αναγνωστων-του όλη η απέριττη ομορφια-του και,ξεχωριστα και καταμόνας, το άφθαρτο, αλλα μονίμως απειλούμενο, κάλλος του κάθε ελληνικου νησιου που βρίσκεται ριζωμένο εδω και αιώνες σ’ αυτο τον θαλάσσιο χώρο!
Έντονα αισθητη είναι,απο μέρους του ποιητη, και η προσπάθειά-του, στο να εκμεταλλευθει την Ελληνικη Παράδοση, αξιοποιώντας πρώτιστα την ανεκτίμητη παρακαταθήκη του ΔημοτικουΤραγουδιου,εκταμιεύοντας συνεχως απο εδω αξίες διαχρονικες, με στόχο πάντοτε την ενίσχυση και τον εμπλουτισμο τηςδικης-του ποιητικης παραγωγης, στοιχεία τα οποία εύκολα μπορει ν’ ανιχνεύσει ο αναγνώστης και στο εκδομένο έργο-του. Χωρις δεύτερη σκέψη, θα έλεγα πως το μεγαλύτερο μέρος του ποιητικου έργου του Αλ. Φλωράκη είναι θεμελιωμένο και ορθωμένο πάνω στην Ελληνικη Παράδοση, με έμφαση, όπως είπα, στο Δημοτικο Τραγούδι, τη Λαογραφία,τα ήθη και τα έθιμα, τους θρύλους και τις λαϊκες δοξασίες.
Πιο εμφανης όμως, είναι η τεράστια προσπάθεια που καταβάλλει ο εν λόγω ποιητης στο να εντοπίσει, να συλλέξει, να διασώσει, και κυρίως να επαναμαγεύσει και να επαναλειτουργήσει αποτελεσματικα μέσα στον κορμο της ελληνικης γλώσσας παλιες και ξεχασμένες λέξεις, της Δημοτικης, της Καθαρεύσας αλλα και απο το ιδίωμα της Τήνου, τόπος καταγωγης του ποιητη, καθωςκαι αποδιάφορα άλλα τοπικα ιδιώματα∙τεράστια προσπάθεια η οποία εύκολα μπορει ν’ αναγνωριστει και να εκτιμηθει απο τους αναγνώστες-του! Αναφέρομαι,δηλαδη, σε λέξεις που τις αδρανοποίησε και τις σκέπασε η σκόνη του χρόνου ή τις βούλιαξε η αστοργία των ανθρώπων, όπου τώρα ο Αλ. Φλωράκης τις επανεντάσσει αρμονικα στην ποίησή-του, επαναφέροντάς-τις με αυτο τον τρόπο και πάλι στο προσκήνιο.
Για την ώρα, θα αφήσω κατα μέρους τα γενικα συμπεράσματα για να δούμε και να εξετάσουμε, εν συντομία, μία μία τις 10 συλλογες-του, αναδεικνύοντας, όσο είναι δυνατον και όσο μού επιτρέπουν οι δυνάμεις-μου, ορισμένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικα σημεία-τους.
- Ο Αλέκος Φλωράκης, όπως πληροφορούμαστε, ξεκίνησε την ποιητικη πορεία-του το 1968, όταν τον δύσκολο αυτο χρόνο βρίσκονταν, δια της βίας των όπλων, στην εξουσία οι παρανοϊκοι στρατοκράτες που λυμαίνονταν για επτα ολόκληρα χρόνια την Ελλάδα, και συγκεκριμένα όταν αποφάσισε να εκδώσει την πρώτη ποιητικησυλλογη-του που τιτλοφορείται Φεγγάρια και προσωπίδες, τίτλος συμβολικος και αρκετα ικανος για ν’αποκαλύψει την φθορα, την αποξένωση και την απαισιοδοξία που προκάλεσε η απανθρωπια των ελεεινων δικτατόρων στις ψυχες των Ελλήνων. Δηλαδη, εδω, η μάσκα λειτουργει ως ένα ισχυρο σύμβολο που υποδηλώνει τη διάσταση που υπάρχει ανάμεσα στο πρόσωπο που την φοράει και την γύρω πραγματικότητα αλλα και την ασφάλεια ή κάλυψη που του προσφέρει.
Επρόκειτο για μία πολυεπίπεδη και πολυδύναμη συλλογη, με ποίηση δοσμένη με παραβολικο και συμβολικο τρόπο, που τράβηξε αμέσως την προσοχη και το ενδιαφέρον των εραστων της ποίησης γύρω απο το στέρεο περιεχόμενο και την ποιότητά-της,καθως και την ώριμη σκέψη που εκδήλωνε ο ποιητης που τη δημιούργησε, γεγονος αξιοσημείωτο για νέο άτομο, και που δεν άφησε, όπως είπα, αδιάφορο το αναγνωστικο κοινο και την κριτικη. Έμοιαζε, πραγματικα, αυτη η ανθεκτικη συλλογη-του με τον θεμέλιο λίθο πάνω στον οποίο βάλθηκε ο Αλ. Φλωράκης να στηρίξει και ν’ αναπτύξει, με μεγάλη μάλιστα επιτυχία, όλες τις υπόλοιπες συλλογες-του και γενικα το μετέπειτα ποιητικο έργο-του.
Με δύο λόγια, η συλλογη Φεγγάρια και προσωπίδες, μετέφερεμέσα-της το δράμα του σύγχρονου πάσχοντα ανθρώπου και κυρίως του Έλληνα, έχοντας εδω ο ποιητης σαν πρότυπό-του την τραγωδία Προμηθέας δεσμώτης, του Αισχύλου, πάνω στην δομη της οποίας βασίσθηκε για να ξεδιπλώσει τονστοχασμο και τις σκέψεις-του. Η ποιητικηφωνη του Αλ. Φλωράκη, όπως βγαίνει μέσα απο αυτη τη συλλογη, ακούγεται στεντόρεια αλλα και σπαρακτικη–κοφτερη κραυγη διαμαρτυρίας ενάντια στον πόλεμο και τους πολεμοκάπηλους που τον προκαλουν, με τον αναγνώστη να εισπράττει και κάποιους απόηχους απο την ποίηση του Γ. Σεφέρη. Ενδεικτικη της ατμόσφαιρας που επικρατούσε τη συγκεκριμένη εποχηαλλα και της όλης ψυχολογικης φόρτισης που διακατείχε τον ποιητη, όταν αποτύπωνε αυτη την ποίηση στο χαρτι, είναι κάποιοι στίχοι απο το ποίημα «Η νύχτα»:
«Σβήστηκαν τα κελαηδητα των αηδονιων
στη βουη των αεροπλάνων
και οι βόμβες μάδησαν τις ανεμώνες.
Οι μαργαρίτες δεν φυλλομετρουν πια την αγάπη∙
τα φύλλα-τους δεν φτάνουν για τους θανάτους.
Φέρνει ο αγέρας τον αχο της αχορταγιας
κι οι παπαρούνες κοκκίνισαν απ’ την ντροπη-τους.
Σελ. 24
Δεν είναι τυχαίο, λοιπον, που η χαρα, τα όνειρα και το ερωτικο τραγούδι του ποιητη, ειδικα αυτη τη σκληρα και άγρια δοκιμαζόμενη εποχη, αλλα και ο λυρισμος-του, καθως και το γαλάζιο τ’ ουρανου, βρίσκονται πνιγμένα απο τις «ανάσες των κοιμισμένων», που οι πνοες-τους είναι σαν «καυτες αλυσίδες», όπως χαρακτηριστικα γράφει. Και με αυτο εννοούσε, υποθέτω, τις βαριεςανάσες των βασανισμένων και εξοντωμένων, ψυχικα και σωματικα, συνανθρώπων-του, που έλιωναν σαν κεριαστα υγρα μπουντρούμια των κλειστωνφυλακων. Θα γράψει, ανάμεσα σε άλλα, στο ποίημα «Πέντε διαμαρτυρίες» και συγκεκριμένα στην πρώτη διαμαρτυρία που τιτλοφορείται «Ο πύργος»:
«Έως που θ΄απλώσει ο πύργος
το ερειπωμένο κορμι-του;
Στα σκαλοπάτια-του βοουνκραυγες.
Στους διαδρόμους φλογισμένα μάτια.
Κι εμεις δεμένοι στ’ αλώνι της συμφορας-μας.
Βαριες αλυσίδες, πέτρινα υπόγεια.
Όλα πέτρινα εδω∙
οι τοίχοι, τα μάτια, οι καρδιες…
Δεν έμεινε μια γωνια,
λίγο φεγγαρόφωτο ν’ αλείψουμε τις πληγες-μας»
Σελ. 11
Έτσι, τα ποιήματα της εν λόγω συλλογης, στην πλειοψηφία-τους είναι πολύστιχα, με ύφος δικαίως επαναστατημένο και διαμαρτυρόμενο,σαφως διαφοροποιημένο απο το μονότονα καταγγελτικο ύφος των περισσότερων μελων της Γενιας του 1970, στην οποία οργανικα ανήκει ο ποιητης. Επομένως, δεν θα διστάσω να σημειώσω πως αυτα τα ποιήματα ήταν εν πολλοις ο προάγγελος ή, καλύτερα, το πρόπλασμα των άλλων συνθετικων ποιημάτων που έδωσε, λίγο αργότερα στο ελληνικο αναγνωστικο κοινο, ο Αλ. Φλωράκης.
- Η συλλογη Προφητικος (1969), που ακολούθησε, επιβεβαιώνει, κατα τρόπο τεκμηριωμένο και πειστικο, την πρόθεση του Αλ. Φλωράκη (αλλα και την επισήμανσή-μου) να γράψει συνθετικο ποίημα. Πρόκειται για μία μικρη συλλογη που αποτελείται απο εννέα άτιτλα μέρη, αριθμημένα με λατινικους αριθμους, δοσμένα τα περισσότερα με δημοτικότροπη γραφη και τ’ οποία απηχουν την προγονολατρεία και φυσιολατρεία του ποιητη. Στοιχεία, βέβαια, που τον βοηθουν να γνωρίσει καλύτερα τον σύγχρονο κόσμο και ειδικα αυτον της υπαίθρου, τον πολυβασανισμένο και ολόχρονα αδικημένο, αφήνοντάς-μας να κατανοήσουμε πως ο ποιητης ταξικα είναι τοποθετημένος κοντα στον εργάτη και γενικα τον άνθρωπο του μόχθου, τον οποίο σέβεται και θαυμάζει και για τον οποίο συνέθεσε αυτη την υπέροχη συλλογη, που στην ουσία καταλήγει να είναι ένας ύμνος δοξαστικος προς τον άνθρωπο και τις απόλυτες αξίες-του. Παραθέτω κάποιους στίχους απο το τρίτο μέρος της συλλογης:
«Στο πρώτο-μας τραγούδι
βγάζουνε φύλλα οι σκαλωσιες
στο δεύτερο
ο ασβέστης μπουμπουκιάζει.
Καιρος να οικοδομήσουμε τον κόσμο-μας.
Τον εαυτο-μας».
Σελ. 38-39
- Μέσα απο τα ποιήματα της τρίτης εκδομένης συλλογης-του, που φέρει τον τίτλο Ο λύχνος του σώματος, και κυκλοφόρησε το 1973, βασισμένη και αυτη στη δομη της Αρχαίας Τραγωδίας, αναδύεται ολόκληρο και ατόφιο το ελληνικο θαλασσινο τοπίο, κυρίως το Αιγαιοπελαγίτικο. Θέλω να επισημάνω, πως εδω, η απέραντη καταγάλανη θάλασσα, με τους ανοιχτους ορίζοντές-της και το άπλετο φως που τα στεφανώνει, είναι τα βασικα στοιχεία της ποίησης που περιέχει η συγκεκριμένη συλλογη, τα οποία στην πορεία θα τα συναντήσουμε και σε άλλες συλλογες-του και μάλιστα σε μεγαλύτερες δόσεις. Γράφει στο ποίημα «Δεύτερο επεισόδιο»:
«Και στο νησι η δύση σε πληγώνει.
Γι’ αυτο αταίριαστο δε θα’ ταν να μιλήσουμε
για περιβόλια και για θάλασσες,
σ’ αυτους τους θόλους
που ακροβατει το φως
και σ’ αυτους ακόμα
που ο Γαρμπης παιανίζει.
Και για κείνη την ακρογιαλια
με τις πατημασιες του Αυγούστου
και τους άλλους περιστεριώνες
και τις ευφρόσυνες κόρες
με τ’ ανθισμένα στήθη…».
Σελ. 31
Εδω ο ποιητης καταφέρνει να μιλήσει με λέξεις ονειροφόρες στην αγαπημένη-του, τόσο με τη γλώσσα των ερωτευμένων όσο και με τη γλώσσα των φυτων και των πουλιων, με την έμπνευσή-του να είναι εδραιωμένη, ειδικα τις δυνατες και με εντυπωσιακη πλαστικότητα εικόνες-του, πάνω σε θρησκευτικα και εκκλησιαστικα εδάφια.
- Η τέταρτη συλλογη του Αλ. Φλωράκη, που τιτλοφορείται Η προϊστορία του νερου, (1990), είναι εξολοκλήρου αφιερωμένη στον αδελφο-του Μαθιο και αποτελείται απο λίγα ποιήματα, (συγκεκριμένα πέντε), με τα περισσότερα να είναι πολύστιχα, τα οποία όμως υποδιαιρούνται σε πολλα μέρη, αριθμημένα και αυτα με λατινικουςαριθμους. Πρόκειται για τα ποιήματα: «Μεταμορφώσεις», χωρισμένο σε 12 μέρη και με δύοΙντερμέδια ενδιάμεσα, «Δωμάτιο τρεις εκδοχες», «Ροδη», «Ο φαροφύλακας», και το ολιγόστιχο «Προϊστορία του νερου», που έδωσε και τον τίτλο της συλλογης.
Κυρίαρχα στοιχεία και σε αυτη τη συλλογη είναι το αστραφτερο και καθαρο φως που καταλάμπει το Αιγαιοπελαγίτικο τοπίο και, ταυτόχρονα,αυτο το θαυματουργο φως αναδεικνύει και την απερίγραπτη ομορφια των νησιων-του, με αποτέλεσμα όλη η συλλογη να μοιάζει μ’ ένα θαυμάσιο θρησκευτικο μεγαλυνάρι γι’ αυτη την απέραντη ασπρογάλαζη και αψεγάδιαστη ομορφια που χάρισε ο Θεος στον ελληνικολαο!
Σε αρκετους στίχους της συλλογης,επικρατειέντονα το καυστικο, το σαρκαστικο και το ειρωνικο στοιχείο. Συγκεκριμένα, ο ποιητηςσαρκάζει τη μανία των περισσότερων ανθρώπων για τον εύκολο πλουτισμο, εννοωτην αποταμίευση μπόλικων χρημάτων στις Εμπορικες Τράπεζες, χωρις ν’ αντιλαμβάνονται πως το ανεξέλεγκτα και το εύκολα αποκτημένο χρήμα αλλοιώνει τα πάντα, απο την ευγένεια και την ομορφια των ανθρώπινων ψυχων μέχρι τη γαλήνη και την ωραιότητα του φυσικου τοπίου, το οποίο θυσιάζουν στο βωμο της απρογραμμάτιστης οικοδομικης και τουριστικης ανάπτυξης. Γράφει στο ποίημα «Μεταμορφώσεις»:
«Κάποτε η θάλασσα έφτανε ως εδω.
Τώρα η επιχωμάτωση χωριςαιδω
την εκτοπιζει.
Άλλο αν εσυ
έχεις ματώσει το γιαλο
– η καρδια-σου καρύδι στα βράχια –
άλλο αν εδω γνώρισες το φεγγάρι
– και με τι αντάλλαγμα!
Προέχει βέβαια ο τουρισμος.
Σ’ εκείνη την αιμάτινη κηλίδα
τώρα κηλίδες λάδι μηχανης
κι αύριο μια αβρη κυρία θα εκτίθεται
στις πολυθρόνες της παραλίας»
Σελ. 69
Επίσης, σε αρκετους στίχους της υποαναφορας συλλογης, συναντας εντος-τους εγκιβωτισμένηκαι τη μαγεία του ΔημοτικουΤραγουδιου, απόηχοι του οποίου εύκολα μπορούν οι αναγνώστες να τους αφουγκραστουν, τουλάχιστον όπως αυτοι ξεχύνονται μέσα απο τους στίχους του ποιήματος που τιτλοφορείται «Ροδη».
- Ολιγοσέλιδη είναι και η συλλογηΔέκα και μία νότες μουσικης δωματίου (1996), η οποία αφιερώνεται σ’ εκείνη που είναι, όπως γράφει, «δέκα χρόνια πλάϊ-μου». Πρόκειται για 11 μικρα ποιήματα μέσα απο τα οποία εκπηγάζει και διαχέεται στο σύμπαν μία ουράνιαμουσικη, τουλάχιστον όπως ο ποιητης αφουγκράστηκε και συνέλαβε αυτη τη ιδιότυπη μουσικη μέσα απο διάφορα πράγματα και καταστάσεις που βίωσε και την οποία, στη συνέχεια, μπόρεσε να ενσταλάξει (και εδω φανερώνεται η μεγάλη μαστορια-του) και μέσα στους στίχους-του! Και βέβαια μόνο ένας δημιουργος που είναι έμπλεος απο τον θείο έρωτα μπορει να οδηγήσει τα πράγματα σε τέτοια θαυμαστα αποτελέσματα. Ενδεικτικο αυτης της ψυχικης ευφορίας του Αλ. Φλωράκη είναι το ποίημα «Σηκουάνας της θύμησης», το οποίο και παραθέτω:
Καθως το δειλινο κατεβαίνει στα νερα,
παντου περιπλανιέται η μορφη-σου,
σιωπηλη, αινιγματικη παραμονεύει
σε κάθε όχθη, σε κάθε γέφυρα,
διαπερνώντας με το πορφυρο-της ξίφος
τις ώρες-μου που πέφτουν σα σκιες.
Σελ. 93
[….]
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου