Γράφει η Άννα Γρίβα
Νίκος Μαρκέας, “Περίπατοι σε ήχο πλάγιο”, Εκδόσεις Μελάνι, 2020
Διαβάζοντας την τελευταία συλλογή διηγημάτων του Νίκου Μαρκέα, μου ήρθε στο μυαλό η νουβέλα του Λέοντος Τολστόι «Η σονάτα του Κρόιτσερ». Στο έργο αυτό του Ρώσου συγγραφέα, το ομώνυμο μουσικό έργο του Μπετόβεν παίζει έναν καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη της δράσης, αφού πυροδοτεί το τραγικό ξέσπασμα των παθών του κεντρικού ήρωα, που τον οδηγούν στο έγκλημα. Στα διηγήματα του Μαρκέα οι αναφορές σε διάφορα μουσικά έργα έχουν επίσης έναν κομβικό ρόλο: όχι μόνο συνοδεύουν τη δράση, αλλά υπονοούν, προοικονομούν ή κάποτε βοηθούν στη διερμήνευση των ενεργειών των ηρώων. Αυτός ο ιδιότυπος ρόλος της μουσικής δεν λειτουργεί ως ένα τέχνασμα, ως μια εύκολη προσπάθεια απόδοσης ενότητας στο βιβλίο, αλλά συνέχει με έναν βαθύ τρόπο τους κοινούς προβληματισμούς των διηγημάτων, που μπορούν να συνοψισθούν σε δύο θεμελιώδη ζητήματα: την ανατομία της ανθρώπινης φύσης, έτσι όπως αναφαίνεται συχνά μέσα από την οριακή κατάσταση λογικής και «τρέλας», και τη δυνατότητα απάλυνσης μιας πληγής, η οποία ορίζει τον βίο και το μέλλον μιας ανθρώπινης ύπαρξης.
Μέσα σε αυτό το ιδιαίτερο θεματικό δίπτυχο αρθρώνονται σκηνικά, χαρακτήρες και ανατροπές. Έτσι, στο διήγημα «Οικογενειακή σύναξη» ο διανοητικά διαταραγμένος πρωταγωνιστής «διαπερνά» την ιστορία μιας οικογένειας αλλά και μιας γειτονιάς και επισφραγίζει με το δικό του πνευματικό μεταίχμιο το μεταίχμιο μεταξύ ζωής και θανάτου, τη στιγμή που μονολογεί μπροστά στο φέρετρο της μητέρας του. Αντιστοίχως στο διήγημα «Μέρες του Νοέμβρη» ένα μοναχός ταλαντεύεται στο όριο λογικής και τρέλας, εκεί που η εξωτερική γαλήνη αντιπαλεύει μιαν εσωτερική δίνη. Σε άλλες περιπτώσεις ο παρορμητισμός μιας στιγμής σπάζει τη σύμβαση μιας συγκέντρωσης ανθρώπων και λυτρώνει εσωτερικά τον ήρωα («Γερμανικό Ρέκβιεμ»), ενώ σε πολλά σημεία ανιχνεύεται η σχέση του ανθρώπου με τη ζωική του κατάσταση, όπως στο διήγημα «Το όρθιο μπουλντόγκ».
Ιδιαίτερη μνεία αξίζει στο διήγημα «Ο κλόουν», στο οποίο το βλέμμα του αφηγητή παρακολουθεί την τραγική περιπέτεια ενός παιδιού από τη στιγμή ενός φρικτού ατυχήματος μέχρι την προσπάθειά του να βρει μια εσωτερική ισορροπία στη νέα πραγματικότητα της αναπηρίας. Ο κόσμος των παιδιών και ο τρόπος τους να αντισταθούν στις τραγικές δυνάμεις της ζωής επανέρχεται και στο διήγημα «Το χάδι», όπου ο θάνατος του παππού συνυπάρχει με το ξύπνημα του ερωτισμού του εγγονού, σε μια αριστοτεχνική συνύπαρξη των λεπτών καταστάσεων που ορίζουν τη σύνθετη φύση του ζην. Μέσα από αυτή τη σύντομη ανίχνευση των πυρήνων που συνθέτουν το βιβλίο του Μαρκέα, επιχείρησα να αναδείξω έναν ενδιαφέροντα τρόπο με τον οποίο η μικρή φόρμα μπορεί να αποτελέσει το πεδίο εντός του οποίου μπορούν να αναφανούν σύνθετοι χαρακτήρες και πολλαπλές νοηματοδοτήσεις των ανθρώπινων πράξεων. Ας σημειώσουμε ότι το βιβλίο κλείνει με τρεις μονολόγους, «σπαράγματα ψυχής», όπως τα ονομάζει ο συγγραφέας: σε αυτά τα καταληκτικά κείμενα η αμεσότητα ενός λόγου ιδιαιτέρως φορτισμένου και τρικυμιώδους μοιάζει με το κρεσέντο ενός μουσικού έργου, για να μιλήσουμε με τον τρόπο της μουσικής που αξιοποιεί εύστοχα το βιβλίο στο σύνολό του.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου