της Μαρίζας Ντεκάστρο.
Ο Τζάννι Ροντάρι (1920-1980) ήταν δάσκαλος, δημοσιογράφος και στρατευμένος στην αριστερά μέχρι το τέλος της ζωής του. Κεφάλαιο των ιταλικών και των παγκόσμιων γραμμάτων, βραβευμένος με το βραβείο Άντερσεν (1970, έγραψε ιστορίες για παιδιά, θαυμάσια παραμύθια, έργα για ενηλίκους και μελετήθηκε στα πανεπιστήμια για την ανατρεπτική μεταμοντέρνα γραφή του. Το έργο του Γραμματική της φαντασίας: Εισαγωγή στην τέχνη να επινοείς ιστορίες (Μεταίχμιο, 2003), θεωρείται κορυφαίο γιατί επηρέασε συγγραφείς για το πώς να γράψουν και εκπαιδευτικούς πώς να δουλέψουν τη λογοτεχνία με τους μαθητές τους.
Ανάμεσα στα έργα του, ένα διαφορετικό: η Θαυμαστή ιστορία του ανθρώπου από την αρχή, ένα βιβλίο που συνοψίζει την πορεία και τα επιτεύγματα των ανθρώπων από την προϊστορία μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του’50 οπότε και κυκλοφόρησε. Ο Ροντάρι αφηγείται την παγκόσμια ιστορία με μια ζωντάνια ανάλογη των καλύτερων παραμυθιών του, ιδιαίτερα στα εισαγωγικά κομμάτια των κεφαλαίων του βιβλίου. Το κείμενο είναι πνευματώδες και η ανάγνωσή του συναρπαστική!
Θα μπορούσε να είναι το καλύτερο βιβλίο ιστορίας για παιδιά, ανεξάρτητα από το γεγονός ότι δεν το έγραψε επαγγελματίας ιστορικός. Άλλωστε, πολλοί συγγραφείς, και ανάμεσα σ’ αυτούς και ο Ροντάρι, έγραψαν βιβλία ιστορίας βασισμένα σε προσωπικά διαβάσματα και μελέτη.
Ο Ροντάρι, έγραψε ένα βιβλίο ιστορίας με εντονότατο ιδεολογικό προσανατολισμό. Η πολιτική του τοποθέτηση αποτυπώνεται καθαρά στο τελευταίο κεφάλαιο με τίτλο Η ελευθερία του ανθρώπου. Είναι γνωστό ότι ‘αντικειμενική’ ιστορία δεν υπάρχει και ίσως ο Ροντάρι το έγραψε ως αντίβαρο σ’ αυτά που διάβαζαν και διδάσκονταν τα παιδιά στην πατρίδα του, την Ιταλία. Όπως και να ’χει, ο τόσο έντονος ιδεολογικός προσανατολισμός, όταν πρόκειται για παιδικό/νεανικό βιβλίο αποτελεί ζήτημα.
Η Θαυμαστή ιστορία του ανθρώπου από την αρχή, εκδόθηκε το 1958 εν μέσω του ψυχρού πολέμου και εποχή έντονων ιδεολογικοπολιτικών συγκρούσεων. Στο τελευταίο κεφάλαιο και ιδιαίτερα στα σημεία που αναφέρεται στο σοσιαλισμό, η αφήγηση του Ροντάρι, ο οποίος όταν έγραφε το βιβλίο του δεν μπορούσε να γνωρίζει τις συγκλονιστικές ανατροπές του τέλους του 20ου αι., μοιάζει με παρωχημένη κατήχηση. Όταν αναφέρεται στη Σοβιετική Ένωση και στα επιτεύγματα των σοβιετικών ανθρώπων, στη μετατροπή της αγροτικής Ρωσίας σε σύμβολο της εκβιομηχάνισης, στο τέλος των ταξικών διακρίσεων, ή στις εκτιμήσεις του για την αποτυχία των ιμπεριαλιστών και της μεγάλης μπουρζουαζίας να εξαφανίσουν τον σοσιαλισμό μετά το τέλος του ΒΠ πολέμου και ότι ‘ανέτειλε στην Ευρώπη και στην Ασία μια νέα σειρά σοσιαλιστικών κρατών’ (σελ. 188-196), δεν κάνει καμιά νύξη για το πώς επιτεύχθηκαν όλα αυτά. Τότε μπορεί να μην ήταν ευρέως γνωστά και αποδεκτά. Σήμερα όμως;
Σε μια υποσημείωση δυο αράδων αναφορικά με ‘…τα λάθη που έγιναν κατά τη διάρκεια αυτού του γιγάντιου έργου μοιάζουν ίσως πιο σημαντικά από όσο ήταν στην πραγματικότητα…’ (σελ. 190), ο Ιταλός επιμελητής δίνει τη σημερινή άποψη για αυτά που ο Ροντάρι ονομάζει ‘λάθη’ και σημειώνει ‘…τα αληθινά εγκλήματα: την καταστολή της διαφωνίας, τις σταλινικές εκκαθαρίσεις, τις πολιτικές δίκες’.
Αλλά δεν αρκεί. Σήμερα γνωρίζουμε περισσότερα πράγματα για αυτήν την περίοδο, έχουμε καταλάβει περισσότερα για το πώς σκέφτονταν οι άνθρωποι τότε, πώς έβλεπαν τα πράγματα οι στρατευμένοι, όπως ο Ροντάρι, και πώς όσοι και όσες δεν ασπάζονταν τις θέσεις τους. Η απουσία τοποθέτησης του έργου του Ροντάρι μέσα στο πλαίσιο στο οποίο δημιουργήθηκε το αποϊστορικοποιεί, εμποδίζοντας τους νεαρούς αναγνώστες να αντιληφθούν το διαφορετικό τρόπο σκέψης που διακρίνει τους ανθρώπους στις διάφορες εποχές.
Στο προλογικό του σημείωμα, ο Ιταλός εκδότης επισημαίνει ότι ‘ Ο Τζάννι θα έκανε σίγουρα την κριτική του, αλλά η στάση του θα παρέμενε η ίδια’. Η βεβαιότητα ότι ο συγγραφέας δε θα άλλαζε τίποτα, εκτός του ότι είναι υπερβολική διότι μπορεί να εγείρει στους αναγνώστες το ερώτημα «γιατί», το οποίο όμως δεν μπορεί να απαντηθεί με τρόπο ιστορικό, αναδεικνύει την αμηχανία του σχετικά με την ιδεολογική τοποθέτηση του βιβλίου.
Στην ελληνική έκδοση κρίθηκε απαραίτητο ένα παράρτημα βυζαντινής ιστορίας Ο Ι. Χ. Δημητρούκας, ο οποίος ανέλαβε το δύσκολο αυτό έργο, δεν έχει το λογοτεχνικό και το παιδαγωγικό χάρισμα του Ροντάρι. Έτσι διαβάζουμε ένα εξαιρετικά πυκνό κείμενο για αναγνώστες μεγαλύτερης ηλικίας, που ενδεχομένως γνωρίζουν αρκετά για τη βυζαντινή ιστορία. Τα παιδιά, για παράδειγμα, δεν θα αναγνωρίσουν στα συστήματα (σελ. 204), τις επαγγελματικές συντεχνίες της Κωνσταντινούπολης η λειτουργία των οποίων οριζόταν από τις διατάξεις του Επαρχικού βιβλίου. Ή, παρακάτω, πώς λειτουργούσε η πρόνοια που καθιερώθηκε από τον Αλέξιο Κομνηνό (σελ. 208) . Σημειώνω επίσης ότι η επίσημη ονομασία της πόλης όπου βρισκόταν ο Ναός του Σολομώντα είναι Ιερουσαλήμ – έτσι άλλωστε αναφέρεται στο κυρίως κείμενο- και όχι Ιεροσόλυμα.
Μια παρατήρηση για τη μετάφραση: στο κεφ. Επανάσταση και αντίδραση, διαβάζουμε για την ‘ιταλική Αναγέννηση που τοποθετείται την περίοδο 1789-1799’ (σελ. 155). Χωρίς να γνωρίζω το πρωτότυπο, και αν δεν κάνω εντελώς λάθος, η μεταφράστρια μετέφρασε ως Αναγέννηση τον ιστορικό όρο Risorgimento, ο οποίος στο συγκεκριμένο εννοιολογικό πλαίσιο αναφέρεται στην πολιτική αφύπνιση, των Ιταλών, κυρίως κατά τη διάρκεια του 19ου αι., δηλαδή στην προσπάθεια ενοποίησης της χώρας και τη δημιουργία εθνικού κράτους. Παρά το γεγονός ότι η λέξη Risorgimento αποδίδεται και ως Αναγέννηση (Rinascimento), οι δυο τόσο διαφορετικές μεταξύ τους Αναγεννήσεις δημιουργούν σύγχυση στους αναγνώστες.
Το βιβλίο του σεβαστού και αγαπημένου μου Τζάννι Ροντάρι είναι σήμερα εκτός εποχής. Αναμφίβολα όμως είναι από μόνο του ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον ιστορικό ντοκουμέντο για το πώς έγραφαν ιστορία αριστεροί διανοούμενοι στα μέσα του 20ου αι.
ΥΓ. Διαβάζοντας τον Ροντάρι, μου ήρθε αυτομάτως στο μυαλό το καταπληκτικό, αλλά δυστυχώς εξαντλημένο, βιβλίο του Γάλλου ιστορικού Ζακ Λε Γκοφ (1924-2014), Ευρώπη, μια αφήγηση για παιδιά (Seuil, 1996 και Ελληνικά Γράμματα, 1997, μτφρ. Βάσιας Τσοκόπουλος) το οποίο εστιάζει αποκλειστικά στην Ευρώπη και τους Ευρωπαίους, στις μεταξύ τους σχέσεις και τις επεμβάσεις τους στις άλλες ηπείρους. Ο Λε Γκοφ, επίσης αριστερός, και συνοδοιπόρος του Φερνάντ Μπρωντέλ στο κίνημα της Νέας Ιστορίας, βασίστηκε σε νεότερες αντιλήψεις για το πώς γράφεται η ιστορία. Ιδεολογικά συντάσσεται με τις αρχές των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη και του Διαφωτισμού και γράφει μ’ αυτό το πνεύμα.
INFO: Τζάννι Ροντάρι, Η θαυμάσια ιστορία του ανθρώπου από την αρχή, Μτφρ. Βασιλική Νίκα, εκδ. Πατάκη, 2017
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου