Nοuri al-Jarrah: “Είμαι ποιητής της Μεσογείου που γράφει στην αραβική γλώσσα”

Συνέντευξη στην Ελληνίδα πεζογράφο και μεταφράστρια αραβικής λογοτεχνίας Πέρσα Κουμούτση 

[Η συνέντευξη δόθηκε στα αραβικά και φρόντισα στη μετάφραση της να διατηρήσω το προσωπικό γλωσσικό ιδίωμα του ποιητή] 

 -Η Μεσόγειος και η ιστορία που αναπτύχτηκε στις όχθες της πρωταγωνιστούν σε όλες σχεδόν τις ποιητικές σας συλλογές. αποτελεί για σας πηγή έμπνευση και σημείο αναφοράς. ενώ, προεξάρχουν οι αναφορές σας στην ποίηση της Σαπφούς, στον Όμηρο και στους ήρωες της Οδύσσειας και της Ιλιάδας τους οποίους συχνά παραλληλίζετε με σύγχρονους ήρωες. Πώς προκύπτουν αυτές οι επιρροές; 

 Πάντα θωρούσα τον εαυτό μου πολίτη της Μεσογείου που γράφει στην αραβική γλώσσα, όχι μόνο ορμώμενος από την επίγνωση ότι ως Σύρος ανήκω στην περιοχή της Μεσογείου, αλλά επειδή μεγαλώνοντας μελέτησα και γοητεύτηκα από την ιστορία, τον πολιτισμό και τη λογοτεχνία που αναπτύχθηκες στις όχθες της Μεσογείου, τους πολιτισμούς που ξεκινούν από τα βάθη των αιώνων, συνδιαλέχτηκαν επί αιώνες και άσκησαν σημαντικότατη επιρροή η μια στην άλλη. Κυρίως η Ελληνιστική εποχή ήταν μια εποχή που με μάγεψε περισσότερο και θέλησα να εμβαθύνω σ αυτή, έτσι άρχισα να τη μελετώ από πολύ νέος, ενώ τη δεκαετία του ‘80 ξεκίνησα ένα ταξίδι αναζήτησης στις χώρες της Μεσογείου, κυρίως στην Ελλάδα και την Κύπρο. Στην Ελλάδα ανακάλυψα τον Κάδμο, τον Όμηρο και τον Οδυσσέα. Μάλιστα ο Όμηρος ήταν ο πρώτος που αναφέρθηκε στους Σύρους που ήλθαν τότε -και πάλι ως πρόσφυγες και μετανάστες στην Ελλάδα. Τους αποκαλεί άξιους τεχνίτες, ενώ πολύ αργότερα για αυτούς τους ‘επιδέξιους των ‘τεχνών΄ θα μιλήσει και ο καθηγητής Ιστορίας του πανεπιστήμιου του Μονάχου Ουώλτερ Μπερκέρτ, υποστηρίζοντας ότι μαζί με την τέχνη τους, έφεραν πρώτοι στη Δύση την κουλτούρα της Ανατολής, δημιουργώντας μια επανάσταση ιδεών που επηρέασε την Ελληνιστική εποχή σε μεγάλο βαθμό. Ο Όμηρος μας αποκαλύπτει ότι οι δημιουργοί και ‘προωθητές’ του πολιτισμού εκείνη την περίοδο ήταν άνθρωποι απλοί, και συνδύαζαν πολλές δεξιότητες, ήταν αφηγητές, θεραπευτές, κουρείς, ξυλουργοί, όπως αναφέρεται και στον ‘θεϊκό τραγουδιστή’. Σύμφωνα με τον Όμηρο, ο «θεϊκός τραγουδιστής» είναι ο «θεατής ποιητής», ο οποίος σύμφωνα με τον Σύρου κριτικό και θεωρητικό της λογοτεχνίας, Khaldoun al-Shamaa που έγραψε και την εισαγωγή για την ανθολογία μου με τίτλο «Γράμματα στον Οδυσσέα» βρίσκεται ο πόλος έλξης αλλα και η απαρχή της σχέσης και της επικοινωνίας, της άμπωτης και της ροής, των πολιτισμών της Ανατολής κατά την Ελληνιστική κυρίως εποχή, όπως και την αρχή μιας ‘κωδικοποίημένης’ παράδοσης που αντικατέστησε την προφορική. Ο Burkert υποστηρίζει ότι «η γέφυρα που συνδέει την Ελλάδα με την Ανατολή είναι ο πολιτισμός της αρχαίας Συρίας. Για αυτό τον λόγο θεωρώ τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, ουσιαστικό μέρος της πολιτιστικής μου κληρονομιάς.

 -Η ποίηση σας λοιπόν έχει να κάνει αποκλειστικά με αυτούς τους δεσμούς και τη διαπολιτισμική σχέση που αναπτύχθηκε κατά τους αρχαίους και ελληνιστικούς χρόνους ανάμεσα στη Συρία και την Ελλάδα. Άραγε συνδέεται και με άλλους θεμέλιους λίθους

 Η σχέση μου με την ελληνική γλώσσα και τον πολιτισμό της Ελλάδας συνδέεται με τα ταξίδια μου στην ελληνική γη αλλά και στην περιοχή της Τουρκίας, όπου βρίσκονται τα ερείπια της Τροίας. Αυτά τα ταξίδια συνοδεύονταν πάντα από ένα απεριόριστο πάθος για γνώση και αναβίωση της αρχαίας αυτής ‘γέφυρας’ που είναι τόσο παλιά όσο η ιστορία και ο μύθος. Ήμουν επισκέπτης και δεν ήμουν μετανάστης, ήθελα απλώς να κάνω ένα προσκύνημα στη γη που ‘εισέβαλε’ με ορμή στην παιδική μου φαντασία με τις εικόνες των αρχαίων θεών και των μυθικών ηρώων που εξεγέρθηκαν εναντίον των θεών, να γνωρίσω τους τραγικούς βασιλείς που προσπάθησαν να αντισταθμίσουν το πεπρωμένο τους και τους θαρραλέους φιλόσοφους με τα υπέροχα παραδείγματα τους. Με γοήτευσαν η επίσης οι ιστορίες του Προμηθέα που κλέβει φωτιά για να τη χαρίσει στον άνθρωπο, του Ίκαρου που φτιάχνει φτερά για να κερδίσει την ελευθερία του. του Οιδίποδα που αντιτιθέμενος στη μοίρα του βιώνει την τραγωδία. Του Σίσυφου που παλεύει ενάντια στον παραλογισμό της ίδιας της ύπαρξης, και του Ορφέα που καταδικάζεται σε παντοτινή δυστυχία, χάνει τα πάντα όταν δεν ξεπερνά τη λαχτάρα του και κοιτάζει το πρόσωπο της αγαπημένης του. Αλλά με γοήτευσαν επίσης οι φιλόσοφοι όπως ο Σωκράτη , που ενώ χάνει τραγικά τη ζωή, η φιλοσοφία του μένει αιώνια. Με ενέπνευσαν οι ιστορίες και οι μύθοι της αρχαίας Ελλάδας, τα νησιά, οι μύθοι και οι παραβολές. κατά τη διάρκεια των τριών τελευταίων δεκαετιών της ζωής μου, επισκέφτηκα τα ερείπια αρχαίων ναών, αναζήτησα το ‘μονοπάτι΄ εκείνο που θα με καθοδηγούσε στον εαυτό μου, έτσι προσπάθησα να ανιχνεύσω το λεπτό νήμα που ενώνει τους συριακούς και ελληνικούς πολιτισμούς σε όλα αυτά τα μέρη που επισκέφτηκα. Επισκέφτηκα τον ναό του Ποσειδώνα (που για τους αρχαίους Σύριους είναι προστάτης της Σιδώνας) και βρήκα στο κύπελλο του Βάκχου τον Σύριο θεό του οίνου. Στην πρώτη επίσκεψή μου στην Κύπρο ως νησί της Ελλάδας, το πιο πολύτιμο πράγμα που έκανε ήταν να επιστρέψω στη Βηρυτό με την αρχαία ελληνική εκδοχή της Οδύσσειας. Ήμουν στη Βηρυτό ως φιλοξενούμενος Παλαιστίνιων προσφύγων, έμεινα σε μια σκηνή σαν εξόριστος, σε μια σκηνή, για να δοκιμάσω τον πόνο ενός εκτοπισμένου από την πατρίδα – και όντως ήμουν ένας εξόριστος, ένας ‘φυγάς’ από την πολιτική τυραννία στη Συρία, έτσι έζησα την εμπειρία της οδύνης των Παλαιστινίων. Ενώ μετέφερα αυτό το υπέροχο βιβλίο μαζί μου, κατά τη διάρκεια της μισής ώρας πτήσης από το αεροδρόμιο της Λάρνακας στο αεροδρόμιο της Βηρυτού, έφερα στη μνήμη την πρώτη αραβική μετάφραση του έπους του Ομήρου που διατηρούσα στο σπίτι μου στη Δαμασκό, όταν προσγειώθηκα διάβασα πάλι την Ιλιάδα που μεταφράστηκε απευθείας από τα ελληνικά με τη βοήθεια γαλλικών, ιταλικών και αγγλικών πηγών στα τέλη του 19ου αιώνα, από τον Σουλεϊμάν Αλ-Μπουστάνι, ποιητή και μεταφραστή, από το Όρος Λίβανος (οροσειρά του Λιβάνου). Το έργο ήταν καταπληκτικό και είχα απομνημονεύσει πολλούς στίχους από αυτό το έπος όταν τα διάβασα την πρώτη φορά και ήμουν τότε μόλις δεκαέξι χρονών. Μέχρι σήμερα τραγουδάω τους στίχους όπου η θεά της ποίησης μιλά για τον Αχιλλέα. Αυτή η υπέροχη μετάφραση, με μια μεγάλη εισαγωγή και πολλές επεξηγήσεις που εκτείνεται σε περισσότερες από 150 σελίδες, ήταν η ‘υψηλή πύλη’ απ όπου εισήρθα στο έπος και την ιστορία των Ελλήνων και στη συνέχεια στο σύνολο της αρχαίας γραμματείας. Στην Κύπρο γεννήθηκε ο γιος μου, οπότε για μένα αυτό το νησί, είναι και θα είναι πάντα αγαπημένο, εκεί έχω γείτονες και φίλους, ένας από τους οποίους φέρει το όνομα Οδυσσέας. Η διαμονή μου στην Κύπρο δεν θα ξεπεράσει τα δύο χρόνια, αλλά θα αφήσει ένα ανεξάντλητο αποτύπωμα στις αισθήσεις και τις σκέψεις μου, έτσι έγραψα πολλά από τα ποιήματά μου στη Λευκωσία, τη Λάρνακα. Τη Λεμεσό και την Πάφο, όπου γεννήθηκε από τον αφρό των κυμάτων του η Αφροδίτη. Εκεί έβρεξα τα πόδια μου, και κάθισα ανάμεσα σε τουρίστες που ήταν παθιασμένοι με την ιδέα του έρωτα και αγάπης που εκπροσωπεί η αρχαία αυτή θεά. 

 -Γνωρίζω ότι κάνατε μεγάλη προσπάθεια να μάθετε ελληνικά για να επιτύχετε άμεση επαφή με τα κείμενα και να ανατρέξετε στις ελληνικές πηγές, αντί σε εκείνες των ενδιάμεσων γλωσσών. Γιατί δεν συνεχίσατε, τι σας απέτρεψε; Μήπως η δυσκολία της γλώσσας; 

 Δυστυχώς για μένα μετά το 1986, το έτος που μετανάστευσα από την Κύπρο στη Βρετανία, σηματοδοτεί το τέλος της σχέσης μου με την ελληνική γλώσσα. Έτσι, η γνώσεις μου περιορίστηκαν σε ένα μικρό αριθμό λέξεων και φράσεων που αποδείχτηκαν απαραίτητες για την καθημερινή επικοινωνία. Το αστείο είναι ότι όταν εγκαταστάθηκα στο Βόρειο Λονδίνο, οι πρώτοι που έζησαν δίπλα μου ήταν μια οικογένεια Ελλήνων μεταναστών, οπότε το μεσογειακό μου πεπρωμένο με κυνηγούσε στη γη του Θεού, και πέρα από τη θάλασσα του ‘σκότους’ όπως την αποκαλώ, και πάντα με έφερνε στους αγαπημένους μου θρύλους. Εκεί στο Βόρειο Λονδίνο θα γράψω το ποίημά μου “Τα γράμματα στον Οδυσσέα” και έχω την αίσθηση ότι είμαι το ίδιο άτομο που ρώτησε ο βασιλιάς της Κέρκυρας: «Ποιος είσαι;» Και η απάντησή του ήταν: “Είμαι ο κανένας.” Ήμουν ο κανένας στο Λονδίνο, έτσι γεννήθηκε το ποίημα μου « ο Οδυσσέας δεν θα φτάσει ποτέ στη Δαμασκό». Θα στείλει μηνύματα στον πρώτο του εαυτό στο μακρινό βασίλειό του, αλλά θα πεθάνει στο πλοίο και δεν θα δει ποτέ ξανά την Ιθάκη, γιατί βρίσκεται στην αιώνια εξορία, γεωγραφικά και οντολογικά, και που δεν θα είναι προορισμένος να επιστρέψει. Αν και αυτό το ποίημα γράφτηκε στα τέλη της δεκαετίας του ογδόντα, μεταφράζει τη μοίρα του Συριακού λαού που περιπλανιέται σήμερα στο πρόσωπό της γης και στις θάλασσες του κόσμου, όπως και στη Μεσόγειο θάλασσα. Θυμίζει το σκληρό πεπρωμένο του Οδυσσέα στο έπος του Ομήρου.

 -Η ποίησή σας λοιπόν, που την χαρακτηρίζετε «Μεσογειακή», θα μπορούσε να αποτελέσει πρόσκληση για άλλους ποιητές της Μεσογείου; Θα μπορούσε, για παράδειγμα, να αποτελέσει το ‘πρόπλασμα’ για μια τέτοια ποίηση, όπως να την αποκαλείτε; 

 Πρώτα απ’ όλα, πρέπει να πω ότι η ποίηση εκφράζει μια προσωπική στάση, αίσθηση, σκέψη, και είναι έκφραση μέσω της ποιητικής γλώσσας.. Ναι, γιατί όχι; Η προσωπική μου εμπειρία θα μπορούσε να αποτελέσει πρόταση για νέες ποιητικές προσεγγίσεις, από ποιητές λαών της Μεσογείου, έναν ανανεωμένο τύπο συνάντησης και αλληλεπίδρασης. Η Μεσόγειος είναι μια μεγάλη γεωγραφική, πολιτιστική κα πολιτισμική πραγματικότητα. Οι ποιητές της Μεσογείου μπορούν να αλληλεπιδρούν ο ένας στον άλλο, να είναι ανοιχτοί στους πολιτισμούς που μπορούν να ανταλλάξουν μαζί τους ιδέες και να δημιουργήσουν μέσω αυτής της αλληλεπίδρασης (και μέσω της μετάφρασης) νέα θέματα, ιδέες και οράματα χωρίς να παραιτηθούν από τις προσωπικές τους αναφορές και τις αρχικές επιλογές τους. Για μένα κάθε τι που με γοητεύει και με συγκινεί ή που μπορεί να με βοηθήσει στην ποιητική μου έκφραση μπορεί να αποτελέσει ‘ποιητικό υποκείμενο’ και μπορεί να είναι ελληνικό, αλλά μπορεί να είναι και κάτι άλλο. Για παράδειγμα οι αρχαίες πηγές της Μεσοποταμίας, οι μυθολογικές και λογοτεχνικές αναφορές σε αυτήν την περιοχή, αλλά και κάθε τι Αραμαϊκό, Βαβυλωνιακό, Ασσυριακό ή και Φαραωνικό αποτελεί πηγή έμπνευσης για μένα. Υπάρχουν επίσης θρησκευτικές πηγές που μπορούν να παρέχουν έμπνευση, όπως η Παλαιά και η Νέα Διαθήκη, τα ευρύτερα χριστιανικά σύμβολα, καθώς και τα ισλαμικά, όπως και τα έργα των Σούφι, ειδικά του Ibn el Arabi ο μεγάλος Ανδαλουσιανός που είναι θαμμένος στη Δαμασκό, και τον θεωρώ έναν από τους μεγαλύτερους στοχαστές του Μεσαίωνα με τεράστια κοσμικά οράματα: Γράφει για παράδειγμα «Είδα την αστραπή στην ανατολή, κι έστρεψα το βλέμμα μου στην Ανατολή» εννοεί πώς αν την έβλεπε στη Δύση, θα στρεφόταν προς τη Δύση.. Για να επιστρέψω στην ερώτηση, στα αλήθεια πώς μπορώ να σας εξηγήσω το πάθος μου για όλα αυτά που είναι μεσογειακά; Ίσως είναι μια άλλη απεικόνιση της αγάπης όπου η αίσθηση ότι βρίσκομαι στην καρδιά του αρχαίου κόσμου, με κάνει να προσέχω την εξαιρετική αξία της αρχαίας ελληνιστικής μου ταυτότητας. Για παράδειγμα εκτιμώ πολύ τα έργα του Συριανού συγγραφέα και φιλόσοφου Λουκιανού από τα Σαμόσατα που ανήκουν στο βόριο μέρος του Ευφράτη, τον οποίο διάβασα νωρίς χάρη στον καθηγητή μου Ηλία Σαντ Γκάλι που ήταν ο πρώτος που τον μετέφρασε στα Αραβικά κατόπιν αιτήματος της UNESCO. Όπως και τα έργα του Σύρου ποιητή και φιλόσοφου Abi Ala Al-Maari, κυρίως το έργο του «Το Μήνυμα της Συγχώρεσης», και μαζί με αυτούς το αριστούργημα του Λατίνου ποιητή Dante Al-Alighri. Τα έργα αυτών των τριών ‘γιγάντων’ όπως τους αποκαλώ, αποτελούν το καλύτερο παράδειγμα ποιητικής ‘συμμετρίας’, και δείχνουν τις αλληλεπιδράσεις των δημιουργών της Μεσογείου. Επιστρέφοντας στη συριακή συνεισφορά στον ελληνικό πολιτισμό, είναι απαραίτητο να αναφέρουμε εδώ τα ονόματα των αρχαίων Σύρων ποιητών που έγραψαν στα ελληνικά, με επικεφαλής τον μεγάλο υμε τα ονόματά τους, χιστον, να αναφέροίναι χρήσιμο εδώ, τουλάε Ναι, .Μελέαγροποιητή ميليا غروس (Γαδαρεύς ὁΜελέαγρος :Greek( Meleager of Gadara)، أنتيباتروس الصيداوي Σιδώνιος ὁντίπατρος Ἀ: Greek( Sidon of ntipater،)Sidonios ho Antipatros )، فيلوديموس (Φιλόδημος :Greek( Gadara of PhilodemusΓαδαρεύς ὁ،mosēPhilod )، فاليريوس بابريوس (Βάβριος :Greek( Babrius،briosáB )، بيون الإزميرلي ( BionοςῖναΣμυρ ὁΒίων :Greek ;/nɪɒbaˈ/( Smyrna of،.: Βίωνος)gen )، آرخياس الأنطاكي (ρχίαςἈ :Greek( Archias Licinius Aulus)، آراتوس (Σολεύς ὁρατος Ἄ :Greek ;/sətɪreˈə/( Aratus)، إيرينا (ριννα)Ἤ :Greek ;/ənɪrˈɪ/( Erinna)، بوسيدونيوس الآفامي (Ποσειδώνιος :Greek( Posidonius)، أوبيان أوبيانوس (ππιανόςὈ :Greek Ancient( Oppian-Pseudo Ως Σύριος απόγονος αυτών των ποιητών επιθυμώ να ξαναζήσω την περιπέτεια του Κάδμου, ο οποίος άφησε τον πατέρα του, τον Βασιλιά στην Τύρο, και πήγε με τη μητέρα του και τους δύο αδελφούς του για να αναζητήσουν την χαμένη αδελφή τους Ευρώπη που ο Δίας είχε απαγάγει με ένα τέχνασμα. Αλλά αυτό το ταξίδι, στην πραγματικότητα κρύβει κι άλλη σημασία. Η οικογενειακή περιπέτεια μετατράπηκε σε μια μεγάλη γνωστική περιπέτεια και ένα εκπληκτικό πολιτιστικό παράδειγμα για τον απλό ή μέσο άνθρωπο. Έτσι, όποτε βρισκόμουν μπροστά σε ένα κομμάτι ιστορικού μαρμάρου κατά τη διάρκεια της περιοδείας μου στη λεκάνη της Μεσογείου, έβλεπα τον εαυτό μου εκεί με παλιά ρούχα να ατενίζω τον ουρανό και τον ήλιο εκείνης της εποχής. Πάντα αναρωτιόμουν όπως και τώρα, τι είναι αυτό που κάνει έναν σύγχρονο ποιητή να μαγεύεται από τους μύθους και τα έπη του παρελθόντος και να καταφεύγει συνεχώς στο παρελθόν στα ποιήματα του; Μήπως είναι μια μορφή άρνησης του οδυνηρού παρόντος με τις βίαιες συμπεριφορές των ανθρώπων, ή μήπως είναι μια περιπέτεια ανακάλυψης της οικουμενικής διάσταση του μύθου, ένα άνοιγμα στην απεραντοσύνη του σύμπαντος και στα στοιχεία εκείνα του ρευστού χρόνου, του ποιητικού χρόνου, αν θέλετε, που ενώνει το παρελθόν με το σήμερα και το αύριο; Αυτές οι τρεις διαστάσεις του χρόνου που δεν μπορούν να διαχωριστούν μεταξύ τους, είναι ο χρόνος της συνολικής μας ύπαρξης και εκφράζεται μέσα από την ποίηση . Επομένως, η ποίηση όχι μόνο δημιουργεί τη γλώσσα που εμπλουτίζει την ύπαρξη, αλλά δημιουργείται για να αποκαταστήσει την ενότητα του χρόνου,… Ένας μεσογειακός ποιητής, με ‘οικουμενική’ συνείδηση, βλέπει, μακριά και πέρα από κάθε γεωγραφικό σοβινισμό, ότι το μέσο είναι απαραίτητα μυστικό του κόσμου, μερικές φορές μάλιστα συστατικό των μεγάλων αφηγήσεων που παράγονται από την ανθρωπότητα. Στην καρδιά του βρίσκονται οι εικαστικές τέχνες, τα έπη και η ποίηση, καθώς και οι φιλοσοφίες, οι θρησκείες και οι επιστήμες. Υπό αυτήν την έννοια, η Μεσόγειος είναι ο ορίζοντας της ύπαρξής μου, και καλώ τους ποιητές της Μεσογείου, σε οποιαδήποτε γλώσσα κι αν γράφουν, να προβληματιστούν σχετικά με την ομορφιά της και να κάνουν πιο εμφανή τα χαρακτηριστικά των μεσογειακών τους ταυτοτήτων, στις ποιητικές αναζητήσεις τους.

 – Στη συλλογή σας «Μια βάρκα για τη Λέσβο”, που είχα την τύχη να μεταφράσω απ’ ευθείας από τη αραβική γλώσσα, ανακαλείτε εικόνες της Ελλάδας που έχουν συνδεθεί πλέον στο συνειδητό του Έλληνα με το προσφυγικό ζήτημα και τη Συρία, δηλαδή είναι ένας τόπος συνυφασμένος πλέον με την ιστορία των προσφύγων. Μιλήστε για αυτό, καθώς και για τις αναφορές σας στην ποίηση της Σαπφούς μέσα στο έργο, τους συμβολισμούς και την σημειολογία τους, τη σύνδεση τους αν θέλετε, με το σήμερα και το ζήτημα.

 Είναι δύσκολο να μιλήσω για αυτή την ποιητική αυτή συλλογή. Θα πω μόνο ότι όλοι οι μύθοι του αρχαίου κόσμου στέκονται πολύ μικροί μπροστά στις εικόνες του θανάτου των Συρίων που φεύγουν από την κόλαση της τυραννίας για να γίνουν μάρτυρες μιας άλλης τραγωδίας . Η Συριακή τραγωδία αφαίρεσε από τη Λέσβο τη σύγχρονη εικόνα της αλλά επέστρεψε σε αυτήν την αρχαία ταυτότητα της. Η Λέσβος είναι πρωτίστως το νησί της εξόριστης ποιήτριας. Η γυναικεία τρυφερότητα της Σαπφώς στο επικό μου ποίημα “Ο Θρήνος των Κορών πάνω από το Φέρετρο” αποτελεί τη φωνή της εξόριστης ποιήτριας , που προσθέτει στον προσωπικό της πόνο τον πόνο των νέων που ενώ προσπαθούν να ξεφύγουν από το θάνατο και βρίσκουν τον θάνατο. Η Σαπφώ τους απευθύνεται από την μακρινή εξορία της, καλωσορίζοντας τους στο νησί της.. Η σύγχρονη συριακή μοίρα μετατρέπεται σε έναν καθρέφτη στον οποίο η Σαπφώ βλέπει την δική της εξορία. Από τη μακρινή εξορία της, η Σαπφώ περιμένει να φτάσουν οι βάρκες της απόγνωσης στο αγαπημένο νησί της. επίσης ο παραλληλισμός ανάμεσα στους Τρώες που έχασαν τις ζωές τους τραγικά και του Σύρους πρόσφυγες που δεν κατάφεραν να γλιτώσουν από τον θάνατο είναι εμφανείς στο ίδιο ποίημα. Οι Σύριοι είναι οι νέοι Τρώες που θάφτηκαν στο βυθό, που κατάπιαν τα κύματα του Ποσειδώνα στον πυθμένα του μυθικού του κόσμου. Παρά την σκληρότητα της ιδέας, ο επικός ύμνος στη συλλογή «Μια βάρκα για τη Λέσβο» επιστρέφει, με τα πεπρωμένα των τραγικών ηρώων του. Στον Έλληνα αποδίδω την πολύτιμη αξία του, ενώ αναφέρομαι και στην ανθρώπινης περιπέτεια γενικότερα και στην αναζήτηση της ελευθερίας του κατατρεγμένου ανθρώπου, την διακαή του επιθυμία να σωθεί από την τυραννία. . Σε άλλα σημεία η συλλογή αναβιώνει παλιέ μνήμες γνώριμες και οικείες για τον Έλληνα, όπως για παράδειγμα τη δραχμή ή και τον τρόπο που αντάλλαξαν μετάξι, αρώματα, μπαχαρικά, κρασιά, κερί, μέλι και ελαιόλαδο σε μικρά και γιγαντιαία πήλινα δοχεία κλπ.

https://www.fractalart.gr/nouri-al-jarrah/