της Κωνσταντίνας Κορρυβάντη
«Έχετε συγγραφικά τικ, κι αν ναι, ποια είναι αυτά;», ρωτά το Times Literary Supplement (TLS) την βρετανίδα Bernardine Evaristo. Την πρώτη μαύρη συγγραφέα νιγηριανής καταγωγής που κατακτά το Βραβείο Booker 2019 για το μυθιστόρημα της «Κορίτσι, Γυναίκα, Άλλο» (μτφρ Ρένα Χατχούτ, εκδ. Gutenberg, 2020). Με εκείνη να παραδέχεται πως χρησιμοποιεί ίσως υπερβολικά στα γραπτά της τη λέξη «αλλά».
Τί μαρτυρά για τη συγγραφέα η συχνή επανάληψη αυτού του αντιθετικού συνδέσμου; Ίσως την ανάγκη της να μην εμφανίζεται μονοδιάστατη. Την πρόθεση και την έγνοια της να είναι συμπεριληπτική. Να καθιστά, δηλαδή, η γραφή της ορατές όσες των δυνατών περισσότερες εκδοχές, περισσότερες ταυτότητες.
Στο πολυεστιακό «Κορίτσι, Γυναίκα, Άλλο» η Evaristo συστήνει δώδεκα γυναίκες που ζουν στη Βρετανία. Μαύρες, μιγάδες, νέες ή και μεγαλύτερες, μορφωμένες ή και όχι, πλούσιες και φτωχές, με διαφορετικό σεξουαλικό προσανατολισμό, φεμινίστριες ή ακόμα και αντι-φεμινίστριες με προσωπικές ιστορίες που θυμίζουν μικρές ψηφίδες σε ένα έμφυλο ψηφιδωτό πανόραμα.
Στο κέντρο του οποίου βρίσκετε μία βασική ερώτηση. Τί σημαίνει να ζεις ως μη λευκός αρρενωπός άνδρας. Την εμπειρία δηλαδή των γυναικών, και συγκεκριμένα των μαύρων γυναικών, των μη – δυαδικών ατόμων και κάθε διαφορετικής γυναικείας υποκειμενικότητας. Με λίγα λόγια, το διακύβευμα του διαθεματικού φεμινισμού που δεν θεωρεί την καταπίεση εξατομικευμένο βίωμα αλλά συλλογική εμπειρία, όπου το φύλο, η τάξη και η φυλή τέμνονται. Δημιουργώντας επικαλυπτόμενες ταυτότητες και νέες κάθε φορά διακρίσεις.
Αυτές οι ποικίλες ταυτότητες και οι αποκλεισμοί που τις ακολουθούν έρχονται στο λογοτεχνικό προσκήνιο στο μυθιστόρημα της Evaristo. Το όγδοο της κατά σειρά βιβλίο είναι γι’ αυτό ως προς την στόχευσή του πολιτικό και ως προς την φόρμα του πειραματικό, με την ίδια να απολαμβάνει την ταμπέλα του πολιτικού βιβλίου και να το χαρακτηρίζει ειδολογικά “fusion fiction”.
H υβριδική της γραφή, στο μεταίχμιο ποίησης και πρόζας, είναι άλλωστε κάτι που η συγγραφέας σταθερά επαναλαμβάνει από την πρώτη εμφάνιση της στα γράμματα. Η ποιητική πρόζα του βιβλίου της είναι λόγος μακροπερίοδος, χωρίς «καθαρές» παραγράφους και απηχεί κατά τους New York Times το έργο της off – Broadway θεατρικής συγγραφέως Ntozake Shange.
Ίσως ακόμα και κάτι από την χειμαρρώδη ποιητική φωνή του Walt Whitman, σημειώνουν. Κρίση όχι αβάσιμη, μιας και πρόκειται για έναν ποιητή μακράς πνοής, υπέρμαχο του αυτοπροσδιορισμού. Ιδίως, μάλιστα, αν ανακαλέσουμε τους στίχους του και θυμηθούμε πως «Camerado, αυτό δεν είναι ένα βιβλίο, / Όποιος αγγίζει αυτό αγγίζει έναν άνθρωπο», στο «Κορίτσι, Γυναίκα, Άλλο», η Evaristo αγγίζει τουλάχιστον δώδεκα.
Οι δώδεκα ηρωίδες της, με πρώτη την Άμα συνδέονται μεταξύ τους με ένα βαθύ και γερό ριζικό σύστημα που διαγενεακά τις ενώνει και τις θρέφει σε ένα χρονικό συνεχές που ξεκινά από το 1895 με την Γκρέις και φτάνει στο σήμερα με την φοιτήτρια Γιάζ.
Οι δεσμοί μεταξύ των γυναικών άλλωστε, η κληρονομιά, η καταγωγή και η αφρικανική διασπορά παραμένουν σταθερά θέματα που απασχολούν την Evaristo. Προχωρώντας ένα- ένα τα κεφάλαια αυτού του εξακοσιασέλιδου βιβλίου βρίσκουμε απαντήσεις σε ερωτήματα που είχαν μείνει μετέωρα κι αναπάντητα στις προηγούμενες σελίδες. Όπως και στις προηγούμενες γενιές.
Ερωτήματα που αφορούν πράξεις, μη-πράξεις και επιλογές, δυναμώνουν σαν αλλιώτικο οικογενειακό δέντρο. Γιατί οι γυναίκες της Evaristo πέφτουν σε σφάλματα, σε αντιφάσεις και είναι συχνά αυθεντικά ανειλικρινείς. Η συγγραφέας τους δεν ωραιοποιεί, ούτε καθαγιάζει πρόσωπα και καταστάσεις. Στις ιστορίες της συνυπάρχουν η υποκρισία, το χιούμορ, η συμπόνια και η συγχώρεση. Αλλά και η πνευματώδης κριτική της. Ακόμη και για το ίδιο το φεμινιστικό κίνημα και την ασυμφωνία δημόσιας παρουσίας και ιδιωτικής πρακτικής.
Καθώς η Evaristo τραβά τις κουρτίνες, σταδιακά αποκαλύπτει έναν άλλο κόσμο με γυναίκες που μοιάζουν οικείες αλλά έχουν ακόμη πολλές σελίδες να καλύψουν για να γίνουν πλήρως αναγνωρίσιμες και ορατές.
Σκέφτομαι πως για την Elizabeth Spelman, την αμερικανίδα φιλόσοφο του Smith College, η λέξη γυναίκα είναι ένας δούρειος ίππος στον δημόσιο διάλογο περί ισότητας. Καθώς η ιδιότητα μοιάζει να αναφέρεται αποκλειστικά σε λευκές, αστές, ετεροφυλόφιλες, ορίζοντας όλες τις υπόλοιπες γυναίκες ως κάτι άλλο. Διαφορετικό και ατελές. Αυτές ακριβώς είναι οι ηρωίδες της Evaristo.
Συνειρμικά γυρίζουμε πίσω στο 1851, όταν η Sojourner Truth (1797-1883) – απελευθερωμένη σκλάβα της Νέας Υόρκης που αγωνίστηκε για την κατάργηση της δουλείας – παίρνει τον λόγο στο Συνέδριο για τα Γυναικεία Δικαιώματα στο Άκρον του Οχάιο και μας χαρίζει μια θρυλική ομιλία με την επαναλαμβανόμενη επωδό «Και δεν είμαι γυναίκα εγώ;». Ain’t I a woman?
«Και δεν είμαι κορίτσι, γυναίκα, άλλο εγώ» ρωτά και η Evaristo. Φράση που αντηχεί στο πολυφωνικό της μυθιστόρημα, διεκδικώντας όχι απλώς το παρωχημένο αίτημα της κοινωνικής αποδοχής αλλά κάτι ουσιαστικότερο. Την ορατότητά του διαφορετικού και την συμπερίληψη του στην κοινωνία και την παραγόμενη λογοτεχνία σήμερα.
Bernardine Evaristo, Κορίτσι, Γυναίκα, Άλλο, μτφρ Ρένα Χατχούτ, εκδ. Gutenberg, 2020
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου