Δυο σκέψεις και μισή ανάμνηση για τη λογοτεχνία και το σινεμά

της Σοφίας Νικολαΐδου

Ερώτημα 1ο

Έβλεπε ο Όμηρος σινεμά;

Έβλε­πε. Και πο­λύ μά­λι­στα.
Αν δια­βά­σου­με μια σκη­νή μά­χης, για πα­ρά­δειγ­μα από την ιλια­δι­κή ρα­ψω­δία Ε, θα βγά­λου­με το συ­μπέ­ρα­σμα ότι οι τε­χνι­κές του κι­νη­μα­το­γρά­φου εί­ναι κυ­ριο­λε­κτι­κά αρ­χαί­ες. Δεν πε­ρι­μέ­να­με να εφευ­ρε­θεί ο κι­νη­μα­το­γρά­φος για να δού­με σι­νε­μά. Οι σπλά­τερ σκη­νές μά­χης, η κί­νη­ση του αφη­γη­μα­τι­κού φα­κού, το αφη­γη­μα­τι­κό μο­ντάζ, το ζου­μά­ρι­σμα στη λε­πτο­μέ­ρεια και άλ­λα πολ­λά ανι­χνεύ­ο­νται στο πρώ­το ευ­ρω­παϊ­κό λο­γο­τε­χνι­κό κεί­με­νο, την Ιλιά­δα.
Ο κι­νη­μα­το­γρά­φος μάς έμα­θε να ανα­γνω­ρί­ζου­με τις κι­νη­μα­το­γρα­φι­κές τε­χνι­κές στη λο­γο­τε­χνία με τον ίδιο τρό­πο που ο Turner μάς έμα­θε να βλέ­που­με τη λον­δρέ­ζι­κη ομί­χλη: μια ομί­χλη που υπήρ­χε, φυ­σι­κά, πριν να τη ζω­γρα­φί­σουν σε πί­να­κα. Μό­λις όμως ο Turner την απο­τύ­πω­σε με τα λά­δια του, τό­τε την εί­δα­με για πρώ­τη φο­ρά.

Ερώτημα 2ο

Υπήρχε λογοτεχνία πριν από το σινεμά;

Ακού­γε­ται πα­ρά­λο­γο, ε;
Από τον 20ό αιώ­να και με­τά άλ­λα­ξε η πε­ζο­γρα­φία. Άλ­λα­ξε για­τί γνώ­ρι­σε το σι­νε­μά. Σκε­φτεί­τε τα μυ­θι­στο­ρή­μα­τα του 19ου αιώ­να: μα­κρές πε­ρι­γρα­φές, αρ­γό­συρ­τα το­πία. Και με­τά γεν­νή­θη­κε το αφη­γη­μα­τι­κό μο­ντάζ. Ζα­πά­ρι­σμα στις σκη­νές, κα­ται­γι­στι­κή πλο­κή, νευ­ρι­κές ατά­κες. Πο­τέ ξα­νά δεν θα αφιε­ρω­θεί ένα ολό­κλη­ρο κε­φά­λαιο για την πε­ρι­γρα­φή όλων των αγαλ­μά­των μιας εκ­κλη­σί­ας, όπως έκα­νε ο Βί­κτωρ Ου­γκώ στην Πα­να­γία των Πα­ρι­σί­ων.
Ανα­γνώ­στης και συγ­γρα­φέ­ας έχουν πλέ­ον εκ­παι­δευ­τεί στο να προ­σλαμ­βά­νουν την πραγ­μα­τι­κή πραγ­μα­τι­κό­τη­τα υιο­θε­τώ­ντας την κι­νη­μα­το­γρα­φι­κή οπτι­κή. Ο ανα­γνώ­στης δια­βά­ζει και ο συγ­γρα­φέ­ας γρά­φει έχο­ντας στο πί­σω μέ­ρος του μυα­λού τους τον κι­νη­μα­το­γρά­φο. Έτσι λοι­πόν, ο ανα­γνώ­στης συ­χνά ανα­ζη­τεί στη λο­γο­τε­χνία την ανα­πα­ρα­στα­τι­κή αφή­γη­ση του σι­νε­μά. Ή χει­ρό­τε­ρα: τη γραμ­μι­κή ανα­πα­ρα­στα­τι­κή αφή­γη­ση της τη­λε­ό­ρα­σης.
Και κά­τι τε­λευ­ταίο, προ­σω­πι­κό. Πη­γαί­νω σι­νε­μά, φα­να­τι­κά και ιδιο­τε­λώς. Κλέ­βω κόλ­πα. Υπάρ­χουν σκη­νές στα βι­βλία μου που δεν θα μπο­ρού­σα να τις γρά­ψω αν δεν εί­χα ξο­δέ­ψει ατε­λεί­ω­τες (ερ­γα­το)ώρες στη με­γά­λη οθό­νη. Ρά­διο Σί­τυ των παι­δι­κών μου χρό­νων, Θυ­μέ­λη, Αί­ας, Ανα­τό­λια, Έσπε­ρος, Μα­κε­δο­νι­κόν, Βα­κού­ρα, Assos-Odeon, Ολύ­μπιον, Φαρ­γκά­νη. Ξέ­ρω πο­λύ κα­λά πώς μυ­ρί­ζει η κά­θε αί­θου­σα, πό­τε την έβα­ψαν, πό­τε άλ­λα­ξαν κα­ρέ­κλες, πό­τε έκλει­σε. Θυ­μά­μαι ατά­κες από ται­νί­ες που εί­δα εκεί, ανε­ξί­τη­λες σκη­νές.
Κι αν με ρω­τή­σε­τε τι κοι­νό έχει ένας συγ­γρα­φέ­ας με έναν σκη­νο­θέ­τη, το πρώ­το που θα σκε­φτώ εί­ναι πως και οι δύο εί­μα­στε χει­ρώ­να­κτες. Κοι­νώς, μα­στό­ρια.