Διάφορα και εξαιρετικά

του Γιάννη Ν. Μπασκόζου

Nina Simone, Μαύρη Ψυχή, μτφρ: Γιάννης Περδικογιάννης, εκδ. σέλας
Έφυγε η  χρονιά και δεν πρόλαβα να γράψω δύο λόγια για την «Μαύρη Ψυχή» (εκδ. Selas)   της Nina Simone, τη σημαντική αυτή αυτοβιογραφία της μαύρης ιέρειας της τζαζ, της φολκ , των μπλουζ, της σόουλ και του καλού τραγουδιού. O τίτλος δεν είναι τυχαίος. Μαύρη ψυχή η Νίνα στρατεύτηκε στο Κίνημα των Πολιτικών Δικαιωμάτων για τους μαύρους στη δεκαετία του ΄60. Υπήρξε πάντα συνειδητή υπερασπίστρια της φυλής και του φύλου της. Αλλά κυρίως υπήρξε αυτή η υπέροχη, ιδιόρρυθμη, χαρακτηριστική φωνή. Με καταγωγή από Ινδιάνα προγιαγιά που παντρεύτηκε αφρικανό σκλάβο στη Νότια Καρολίνα, με μπαμπά χορευτή και τραγουδιστή ύμνων και σπιρίτσουαλς και μαμά μουσικό είχε τις προδιαγραφές να γίνει καλλιτέχνης.
Με κλασική παιδεία από την δασκάλα της κυρία Μέιζι αγάπησε πρώτα τον Μπαχ  και οδηγήθηκε στην απόφαση να γίνει πιανίστα του κλασικού ρεπερτορίου. Οικονομικές δυσκολίες την οδήγησαν να αναζητήσει επαγγελματική διέξοδο στα studio ηχογραφήσεων και σε ιδιαίτερα μαθήματα. Παράλληλα άρχισε να συνειδητοποιείται κοινωνικά και πολιτικά.  Σε κάποιο κλαμπ που εργαζόταν ως πιανίστα τής ζήτησαν να τραγουδήσει.Έφτιαξε στην αρχή ένα κλασικό ρεπερτόριο με εμπορικά τραγούδια μέχρι που μια τυχαία συνάντηση με έναν κιθαρίστα που την πίεσε να τραγουδήσουν jazz και αυτή του πρότεινε το πρώτο της τραγούδι, το  Little Girl Blue.. Έτσι η μαύρη και η παγκόσμια μουσική κέρδισε αυτή την ανεπανάληπτη φωνή. Οι δυσκολίες, οι έρωτες, ο γάμος και οι καβγάδες, τα οικονομικά προβλήματα ατσάλωναν την θέλησή της να υπηρετήσει αυτό που αγαπούσε πιο πολύ.  Ακολούθησαν οι δίσκοι και η παγκόσμια καταξίωση. Το βιβλίο δεν είναι ενδιαφέρον μόνο για την ζωή της – εξάλλου δεν  ήταν τόσο δύσκολη όσο άλλων μουσικών της τζαζ όπως των Μάιλς Ντέιβις, Τσετ Μπέικερ, Μπίλυ Χολιντέι κ.ά. – όσο για το πώς η ίδια σε κάθε στροφή αυτής της πολύπλοκης ζωής διασώθηκε χάρις στην αφοσίωσή της στη μουσική που υπηρετούσε.

 Ελίζαμπεθ Μπίσλαντ, Σετζούκο Κοϊζούμι, Λευκάδιος Χερν, όπως τον έζησαν, μτφρ: Ισμήνη – Λουίζα Ταμβακάκη, εκδ. alpha trust
Η μπλε σειρά βιβλίων – ντοκουμέντων που σχετίζονται με την Ελλάδα και εκδίδεται από την χρηματοπιστωτική εταιρεία alpha trust –  την οποία επιμελείται  ο συγγραφέας Φαίδωνας Ταμβακάκης φέτος χαρίζει στους αναγνώστες ακόμα ένα σπάνιο υλικό: Είναι η βιογραφία του έλληνα που αγάπησαν οι ιάπωνες , του Λευκάδιου Χερν. Η βιογραφία του στηρίζεται σε επιστολές του προς φίλους του που επεξεργάστηκε η φίλη του Ελίζαμπεθ Μπίσλαντ  αλλά και στις αναμνήσεις της συζύγου του Σετζούκο Κοϊζούμι. Αν και μέσες – άκρες γνωρίζαμε ότι ο καταγόμενος από την Λευκάδα Χερν από ελληνίδα μάνα και αγγλοϊρλανδό πατέρα βρέθηκε για μια δημοσιογραφική αποστολή στην Ιαπωνία, παντρεύτηκε στους εννιά μήνες πάνω και έμεινε για πάντα εκεί. Δεν γνωρίζαμε λεπτομέρειες για τα συναισθήματά του, τις ευαισθησίες και ειδικά τις απόψεις του. Τον Χερν θαύμασαν διάσημες προσωπικότητες, όπως ο Αϊνστάιν, ο Ε.Μ.Φόρστερ, ο Τσάπλιν, ο Αντόρνο και άλλοι κυρίως λόγω των γραπτών του. Οπαδός της παραδοσιακής ζωής βρήκε στον ιαπωνικό τρόπο σκέψης την σύνδεση με τον αρχαίο ελληνικό κόσμο που λάτρευε. Αντίθετος στην ομογενοποίηση που επέφερε ο δυτικός τρόπος επέκτασης, οι αποικιοκρατικές κατακτήσεις, η βιομηχανική υποδούλωση των μικρών λαών τον οδήγησαν στην αντίληψη μια άλλης ελεύθερης, ήσυχης, δημιουργικής ζωής στηριγμένης στην αλληλεγγύη και την ομορφιά. Ουτοπιστής; Ναι! Αλλά πόσο προφητικά τα γραπτά του , που ακόμα και σήμερα συγκινούν. Μια καταβύθιση στον προσωπικό του κόσμο από δύο γυναίκες που τον έζησαν από κοντά.

Soloup, O Συλλέκτης, Έξι διηγήματα για έναν κακό λύκο, εκδ. Ίκαρος
Τα graphic novel έχουν μπει για τα καλά στην κατηγορία των λογοτεχνικών βιβλίων και αυτό έχει δημιουργήσει κίνητρο για τους καλλιτέχνες να δημοσιεύουν δημιουργίες στηριγμένες στο εικονιστικό, εικαστικό πεδίο. Ο δημιουργός του επιτυχημένου «Αϊβαλί» επανέρχεται με ένα ακόμα σύνθετο δημιούργημα το «Ο συλλέκτης». Πρόκειται για έξι διηγήματα που έχουν ως κύριο ήρωα έναν «κακό λύκο», έναν άνθρωπο δηλαδή που σέρνει διάφορες «αμαρτίες». Και ο άνθρωπος αυτός είναι ο πατέρας μετά το διαζύγιο και το τραύμα που προξενείται στη σχέση με το παιδί του. Και οι έξι ιστορίες εικονογραφούν με ένα βαθύ αίσθημα ευθύνης και μεγάλης πίκρας ταυτόχρονα, αυτό που βιώνουν πολλές οικογένειες στην ελληνική κοινωνία. Ο χωρισμός που πληγώνει γονείς και παιδιά, ενίοτε και φίλους. Το μαύρο- άσπρο σκίτσο του Soloup εντείνει τα συναισθήματα, φωτίζει τις τρύπες και τις σκιές που υπερίπτανται του κοινωνικού αυτού τραύματος.

Γ.Μπαμπινιώτης, Το ελληνικό αλφάβητο, Κέντρο Λεξικολογίας
Ο καθηγητής γλωσσολογίας Γ.Μπαμπινιώτης  καλύπτει σε αυτό το βιβλίο του μια σειρά πολύ γνωστών ερωτημάτων που τίθενται κατά καιρούς στις δημόσιες συζητήσεις: καταγωγή του ελληνικού αλφαβήτου, χρόνος εισαγωγής , ιστορία των γραμμάτων (προέλευση, μορφή , εξέλιξη), φωνητική αξία των γραμμάτων κ.τ.λ. Επίσης καλύπτονται τα θέματα μετάβασης από τους φθόγγους στα γράμματα, δηλαδή από τον προφορικό λόγο στον γραπτό. Ακόμα εξετάζονται ζητήματα της ιδιωτικής γραφής (επιστολές κλπ), του προσωπικού ύφους, τις σχολές γραφής, την χειρόγραφη γραφή και τις αλλαγές με την είσοδο της τυπογραφίας. Πολύ ενδιαφέρον έχει η εικονική έκφραση της λέξης μέσω της ορθογραφίας της και των παρεπόμενων της. Το πρώτο μέρος αναφέρεται στην ιστορία του αλφαβήτου, στο δεύτερο μέρος του βιβλίου εξετάζεται αναλυτικά η ιστορία κάθε γράμματος και στο τρίτο μερικά θέματα γραφής και ορθογραφίας που κατά καιρούς μας μπερδεύουν. Να πω ότι είναι χρήσιμο; δεν χρειάζεται. Απαραίτητο για όλους όσοι ενδιαφέρονται για τη γλώσσα μας; Σίγουρα.

Νίκος Λάζαρης, Πνεύμα αντιλογίας, Δοκίμια, κριτικές, άρθρα, συνομιλίες, Κουκκίδα

Νίκος Λάζαρης

Ο κριτικός λογοτεχνίας Νίκος Λάζαρης είναι όντως «πνεύμα αντιλογίας» , έχοντας κατά καιρούς προξενήσει έριδες με τα κείμενά του  ανάμεσα στον εγχώριο, μικρό λογοτεχνικό μας κόσμο. Σε αυτό το βιβλίο του (προηγήθηκε το πιο αιχμηρό Αιχμή του δόρατος, 2014, Futura) περιλαμβάνει άρθρα μιας τριακονταετίας (1984-2018) όπου συγκαταλέγονται δοκίμια, ομιλίες, κριτικά κείμενα και δύο συνεντεύξεις. Ποιητής και ο ίδιος γράφει ένα πολύ συγκινητικό κείμενο για την ποιητική γενιά του ΄70, στην οποία ανήκει, για να ξαναδεί με άλλο μάτι πια τις διαφορές που τους χώρισαν κατά καιρούς. Ενδιαφέροντα είναι και τα κείμενα για τους Ν. Εγγονόπουλο, Ν.Γ.Πεντζίκη, Μ.Σαχτούρη, Ν. Φωκά , Β. Λούλη κ.ά. Ξεχωρίζω ακόμα την μικρή αλλά ουσιαστική αναφορά σε έναν άδολο χειρώνακτα της ποίησης, τον κοινό μας φίλο Κώστα Ριτσώνη. Αν ψάξει κανείς να βρει το «δηλητηριώδες» γνωστό στους παροικούντες πνεύμα του θα το βρει σε μια σειρά άρθρων για την ορισμένες φορές αφ΄ υψηλού κριτική του  Γιάννη Πατίλη στο περιοδικό Πλανόδιον , για το δήθεν -κατά την άποψη του – πρωτοποριακό περιοδικό Συντέλεια του Νάνου Βαλαωρίτη, στην κριτική του για τα Κρατικά Λογοτεχνικά Βραβεία 2010, για τον Νίκο Δήμου και τον Ελύτη κ.ά. Ένας τόμος που δεν σε αφήνει παραπονεμένο.

Αρισταίνετος, Ερωτικαί επιστολαί, Εισαγωγή- Μετάφραση- επιμέλεια: Β.Π.Βερτουδάκης, Gutenberg
Μία ακόμα έκπληξη από τις εκδόσεις Gutenberg, ένας άγνωστος (στο μη φιλολογικό κοινό) επιστολογράφος της ύστερης ρωμαϊκής εποχής. Είναι από τα τελευταία ίσως έργα της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας, σε μια περίοδο που ο χριστιανισμός είχε εξοβελίσει τέτοια κείμενα, αν δεν τα είχε καταστρέψει κιόλας. Χωρίς να είναι γνωστό ποιος ήταν ο Αρισταίνετος οι επιστολές  φαίνεται να προέρχονται από το ίδιο πρόσωπο και έχουν όχι μόνον ιστορικό αλλά και λογοτεχνικό ενδιαφέρον. Οι ερωτικές επιστολές είναι λιγότερο επιστολές και περισσότερο μικρές ιστορίες ερωτικού περιεχομένου. Η αισθητική της μικρής αφήγησης σμίγει με την δύναμη που διαθέτει μια επιστολή όταν απευθύνεται σε κάποιον άλλον για έναν συγκεκριμένο λόγο. Ο Αρισταίνετος υπηρετεί ένα είδος πολύ διαδεδομένο στην εποχή του – πολύ γνωστοί επιστολογράφοι είναι ο Κλαύδιος Αιλιανός, ο ρήτωρ Αλκίφρονας, ο Φιλόστραος ο Β΄κ.ά. Ο επιμελητής του τόμου τονίζει ότι η ερωτική επιστολογραφία ήταν λογοτεχνική μόδα της εποχής.  Η θεματολογία των επιστολών θυμίζει λίγο Βοκάκιο (απιστίες, μοιχείες, ερωτικά μπερδέματα, υπηρέτριες και αφεντικά σε ερωτικές καντρίλιες κ.ά) και φυσικά είναι ευχάριστες αναγνωστικά. Εντυπωσιακά πλήρες το σημείωμα, η επιμέλεια – ακόμα και των χειρογράφων του Αρισταινέτου- όπως και οι μεταφράσεις από τον καθηγητή Βασίλειο Π. Βερτουδάκη.

Χρήστος Γερμένογλου, Blue Black Blues, Σαιξπηρικόν
Ο Χρήστος Γερμένογλου είναι μουσικός των κρουστών και των τυμπάνων. Έχει εκδώσει δύο πολύ μικρά υβριδικά βιβλιαράκια που σχετίζονται με την ποίηση και την μουσική. Το προηγούμενό του ήταν ένα μουσικό νουάρ  με τίτλο «27΄» (ιδίοις αναλώμασιν). Το Blue Black Blues αποτελείται από μικρά σπαράγματα, κείμενα πεζής ποίησης σε ροκ ατμόσφαιρα. Θέμα τους οι τέσσερις εποχές :  Ο χρόνος, οι γυναίκες που περνάνε, οι φίλοι που φεύγουν, οι ανέπαφες ώρες, οι τρύπιες ψυχές, κάποια αιωρούμενα αισθήματα που υπογραμμίζονται από σχέδια που σκιτσάρανε σε πρόχειρα χαρτιά φίλοι του σε διάφορες συναντήσεις σε καφέ της πόλης.  Το ολιγοσέλιδο αυτό βιβλίο συνοδεύεται με CD και μουσικές από τους Ηλία Ζαίκο (ηλεκ.κιθάρα), τον Τίτο Καργιωτάκη (φωνητικό μπάσο) και τον ίδιο τον Χρήστο Γερμενόγλου στα τύμπανα. Οι συνθέσεις (με προεξάρχουσα την ηλεκτρική κιθάρα) μεταξύ μπλουζ και ψυχεδέλειας αντανακλούν το μελαγχολικό κλίμα των εποχών που σέρνονται χωρίς να αφήνουν καθαρό στίγμα πίσω τους. Συλλεκτικό!
Κ.Σπ.Στάικος, Η πνευματική πορεία του γένους. Με όχημα το χειρόγραφο και το έντυπο βιβλίο, Β΄Τόμος 160ςαι.-μεσα 17^ου, εκδ. ΑΤΩΝ

Κ.Σπ.Στάικος, ο Α΄τόμος

Ο Κ. Στάικος είναι ερευνητής της χειρόγραφης και έντυπης παράδοσής μας, ειδικός στις βιβλιοθήκες, στην βιβλιολογία κλπ. Έχει ξεκινήσει το μεγαλεπήβολο έργο να καταγράψει την πνευματική πορεία των ελλήνων μέσα από το χειρόγραφο και τον έντυπο λόγο. Στον πρώτο τόμο είχε αναφερθεί στην Ιταλία, τις ουμανιστικές σχολές και το πώς είχε γίνει η Ιταλία πνευματικό κέντρο των ελληνικών γραμμάτων μέσω και του χειρόγραφου όσο και του έντυπου λόγου. Στον δεύτερο τόμο συνεχίζει την περιήγηση στις ιταλικές πόλεις, ασχολείται με την εκπαίδευση και την διδασκαλία των αρχαίων φιλοσόφων ενώ εστιάζει και στην διάκριση λειτουργικών και κοσμικών βιβλίων. Αναλυτικό  είναι το κεφάλαιο για την τυπογραφία και τα εκδοτικά ζητήματα. Επίσης καταγράφει τις εκδόσεις νεοελληνικής γραμματείας όπως και τα λειτουργικά βιβλία , την επιγραμματοποιία, τη  θρησκευτική διαμάχη με την Ουνία και το πώς επηρέασε την μόρφωση εξαιρετικών διανοουμένων, για την Πατριαρχική Σχολή της Κωνσταντινούπολης, τους Σχολάρχες, την πολιτική του Κύριλλου Λούκαρη κ.ά.  Ένα πλούσιο υλικό που θησαυρίζεται για πρώτη φορά σε ένα ενιαίο έργο. Η έκδοση σε μεγάλο σχήμα είναι – όπως πάντα σε αυτή τη σειρά – εξαιρετικά προσεγμένη, με σπάνιο υλικό.

Marylin Yalom, Πώς οι Γάλλοι επινόησαν τον έρωτα, μτφρ: Δάφνη Κιούση, Άγρα.
Η Γαλλία αγαπά τον έρωτα. Αυτή είναι μια κοινότοπη τοποθέτηση, η οποία επιβεβαιώνεται και από τις στατιστικές. Και όταν μιλάνε για τον έρωτα οι Γάλλοι εννοούν απαρέγκλιτα και την  σαρκική απόλαυση. Η Μέρυλιν Γιάλομ ερευνά το πώς από τον 12^ο αιώνα μέχρι τις μέρες μας σε μουσικές, ταινίες, βιβλία και άλλα θεάματα οι Γάλλοι υμνούν τον έρωτα.  Η μελέτη της αρχίζει από τους Αβελάρδο και Ελοίζα, τους προστάτες άγιους των γάλλων εραστών για να περάσει στην μελέτη του έρωτα στις αυτοκρατορικές αυλές, στους μεγάλους λογοτέχνες του 17^ου αι. και από εκεί στους ρομαντικούς, στους καταραμένους, στους υπαρξιστές, στους παράταιρους και παραβατικούς εραστές για να καταλήξει στη μορφή του γαλλικού έρωτα τον 20^ου αι. του Σολλέρς, του Ουελμπέκ αλλά και των μεγάλων Γάλλων κινηματογραφιστών. Η Μ. Γιάλομ εξετάζει τον γαλλικό έρωτα στην πολυμορφία του:  από την βιαιότητα του Στρος Καν μέχρι τον ρομαντισμό των κινηματογραφικών ηρώων του Ερίκ Ρομέρ. Ακαταμάχητο πάθος, πικρή ζήλια, πνευματική αλληλοκατανόηση, δυσαρμονικό σεξ , κρυμμένοι πόθοι, ανολοκλήρωτοι έρωτες, σεξ χωρίς έρωτα και το αντίθετο, διφορούμενα αισθήματα, καταπίεση, αμφίδρομα φύλα, παραβατικοί έρωτες , οτιδήποτε φέρνει μαζί του ο έρωτας και επιβεβαιώνει την ανθρώπινη υπόσταση περιλαμβάνει το γοητευτικό αυτό πόνημα της κ. Γιάλομ.

Ελένη Ανδρέου, Το ξένο βλέμμα, Εκδ. Σήμα
Σπανίζουν στις μέρες μας τα ταξιδιωτικά βιβλία , θύματα και αυτά της ευκολίας των κοινωνικών δικτύων. Η συγγραφέας βρέθηκε στο Βερολίνο δέκα χρόνια μετά την πτώση του Τείχους. Δεν είχε προηγουμένως επισκεφθεί την περίφημη αυτή πόλη.  Έτσι γράφει το βιβλίο της με ένα παρθένο βλέμμα. Ανακαλύπτει την πόλη βήμα – βήμα προσπαθώντας να καταλάβει τις αλλαγές (που δεν ξέρει ποιες είναι σε σχέση με πριν ), τους Βερολινέζους (που αν και την προηγούμενη περίοδο ήταν στο Μόναχο τους ξέρει περισσότερο από την βιβλιογραφία) τους ξένους (όντας ξένη και η ίδια). Έτσι το ταξίδι αυτό γίνεται εν μέρει κι ένα σημείωμα αυτογνωσίας, αναμέτρησης δυνάμεων και σκέψεων. Εργάστηκε στο ελληνικό Λύκειο, γεγονός που της έδωσε την δυνατότητα να συγκρίνει εκπαιδευτικά συστήματα και νοοτροπίες. Χαρακτηριστικό μιας πολιτικής ορθότητας κατεύθυνση είναι ότι από το ελληνικό βιβλίο ιστορίας παραλείπεται το κεφάλαιο για την Επανάσταση του 1821 με το αιτιολογικό «αφού στο σχολείο παρακολουθούν και μουσουλμάνοι καλό είναι να μη γνωρίζουν τα παιδιά ότι παλιά οι λαοί τους ήταν εχθροί»! Απολαυστικές οι σελίδες στο μπαρ «Το σαράκι» και  η προσπάθεια να ανιχνεύσει την νέα γερμανική ταυτότητα. Ένα ενδιαφέρον βιβλίο.
 https://www.oanagnostis.gr/%ce%b4%ce%b9%ce%ac%cf%86%ce%bf%cf%81%ce%b1-%ce%ba%ce%b1%ce%b9-%ce%b5%ce%be%ce%b1%ce%b9%cf%81%ce%b5%cf%84%ce%b9%ce%ba%ce%ac-%cf%84%ce%bf%cf%85-%ce%b3%ce%b9%ce%ac%ce%bd%ce%bd%ce%b7-%ce%bd-%ce%bc%cf%80/?fbclid=IwAR0bNtnTTm3bLNLkzQ70pwcyq9ckmpRd1nnsvvLOlSBTCHv0e0Js5EQd7YQ