Η αφορμή, ο λόγος, η διαχρονικότητα

Γράφει η Διώνη Δημητριάδου //

«Χωρίς μαγνητόφωνο, συναντήσεις με σύγχρονους Έλληνες λογοτέχνες», Σταυρούλα Παπασπύρου, εκδόσεις Πόλις

Για να αποτυπώσει ο δημοσιογράφος τον λόγο ενός προσώπου μέσα σε μια συνέντευξη απαιτείται όχι μόνο γνώση του αντικειμένου ούτε φυσικά μόνο καλός χειρισμός της γλώσσας. Πέρα από τα αυτονόητα ως προϋποθέσεις απαιτείται και η ευαισθησία να μπορεί να συλλάβει πίσω από τις απαντήσεις των προσώπων το ουσιαστικό που αξίζει να προβληθεί και να διατηρηθεί στη μνήμη του αναγνώστη της συνέντευξης. Για να συμβεί ωστόσο αυτό, προηγείται η σωστή επιλογή της ερώτησης, αυτή που θα καταφέρει να ‘ξεκλειδώσει’ την ψυχή και να φέρει στην επιφάνεια κάτι από τον εσωτερικό κόσμο των ομιλούντων.

Η δημοσιογράφος Σταυρούλα Παπασπύρου, πολύπειρη των συνεντεύξεων, συγκεντρώνει στον καλαίσθητο τόμο των εκδόσεων Πόλις 67 συνομιλίες/συνεντεύξεις της με 31 Έλληνες λογοτέχνες, με την πρώτη δημοσίευση των περισσότερων να έχει γίνει στην εφημερίδα Ελευθεροτυπία. Οι συνομιλίες αυτές καλύπτουν ένα χρονικό διάστημα περίπου τριάντα χρόνων και η θεματική τους πέρα από την αφορμή της καθεμιάς (έκδοση κάποιου βιβλίου) επεκτείνεται  και στα δρώμενα (κοινωνικά και πολιτικά) της εποχής.  Αποκτούν επομένως ξεχωριστό ενδιαφέρον ανοίγοντας πολλαπλά παράθυρα με διαφορετική κάθε φορά θέα στον κόσμο. Έτσι κι αλλιώς η εποχή αποτυπώνεται μέσα στα έργα των δημιουργών, άλλοτε εμφανώς και σε ευθεία αναφορά και άλλοτε πίσω από την πλοκή, τα πρόσωπα και το περιβάλλον που αποτελεί το σκηνικό του κάθε βιβλίου. Στις συνεντεύξεις, όμως, καθίσταται ακόμη εμφανέστερη η επίδραση αυτή, έτσι όπως ξεδιπλώνεται σε ζωντανό λόγο η θέση και η στάση των δημιουργών μέσα σε μια Ελλάδα που τα τελευταία τριάντα χρόνια πέρασε από ποικίλες πολιτικές ανακατατάξεις, ιδεολογικές συμπιέσεις, υποχωρήσεις και ηθικές εκπτώσεις, για να εισχωρήσει το πληγωμένο συχνά πρόσωπό της στις λογοτεχνικές καταθέσεις των συγγραφέων της.
Ο τίτλος «Χωρίς μαγνητόφωνο» αποδίδει και τον τρόπο με τον οποίο η δημοσιογράφος αντιλαμβάνεται το είδος που υπηρετεί, τη δημοσιογραφική συνέντευξη. Δεν έχει τόση σημασία μια ad verbum μεταφορά του λόγου του συγγραφέα, σε μια προσπάθεια (χωρίς ουσία) να μη χαθεί ούτε κόμμα από τα λεγόμενά του. Η Παπασπύρου το εννόησε εγκαίρως αυτό και απομάκρυνε το εργαλείο της μαγνητοφώνησης· στη θέση του έβαλε τις σημειώσεις της, ικανές να αποδώσουν την ουσία των λόγων, μετά από μια επεξεργασία απαραίτητη, αλλά και την οξυδέρκειά της να θέσει την κατάλληλη ερώτηση και να προβάλει την ουσιαστική απάντηση. Η  δημοσιογραφική δουλειά αποβαίνει επομένως αρκούντως δημιουργική. Τα κείμενά της συμπληρώνονται από περιεκτικό εισαγωγικό σχολιασμό των βιβλίων που αποτελούν την αφορμή της συνέντευξης αλλά και από ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις για την προσωπικότητα του συγγραφέα καθώς και για την ατμόσφαιρα της συζήτησης. Έτσι το κείμενο της συνέντευξης φθάνει σ’ εμάς εύστοχα σκηνοθετημένο.

Σταυρούλα Παπασπύρου

Επιλέγω ενδεικτικά πέντε μικρά αποσπάσματα των συνεντεύξεων, που ξεχωρίζουν για την αλήθεια που εκμαιεύτηκε και έτσι μεταφέρθηκε και σ’ εμάς:
Σκοπός μου δεν είναι να γράφω βιβλία. Σκοπός μου είναι να ζω. Γράφω γιατί έτσι  το φέρνει πού και πού η ζωή.
(Χρήστος Βακαλόπουλος)

Νομίζω πως οι αναγνώστες μου είναι μάλλον άνθρωποι της δικής μου γενιάς. Τον τελευταίο καιρό, όμως, βλέπω να έρχεται προς εμένα, σαν απαλό κυματάκι, μια φουρνιά τριαντάρηδων, κι αυτό, όπως και να το κάνουμε, με συγκινεί. Εκείνοι για τους οποίους αμφιβάλλω αν με παρακολουθούν ως συγγραφέα ή αν με ξέρουν καν είναι οι κομματικοί. Το πιθανότερο είναι πως ελάχιστοι αριστεροί κομματικοί έχουν διαβάσει έστω και ένα βιβλίο μου.
(Μάρω Δούκα)

Γράφουμε υπό το καλόβουλο βλέμμα των νεκρών. Το είπε ο Μπωντλαίρ, νομίζω, και προσυπογράφω.
(Ζυράνα Ζατέλη)

[…] τα τελευταία χρόνια, με την κατρακύλα που έχει πάρει το πράγμα, η δυσφορία μου εντείνεται. Είναι τρομερό να βλέπεις χαχανίζοντας από τον καναπέ σου προπηλακισμούς δυστυχισμένων και ανέστιων, από ανθρώπους ταγμένους υποτίθεται να διατηρούν την τάξη. Αν δεν αισθάνεσαι ξένος σ’ αυτή την παρακμή, αν δεν βρεις τρόπο ν’ αντιδράσεις, σημαίνει ότι η παρακμή σ’ έχει καταπιεί.
(Δημήτρης Νόλλας)

Όμως ο συγγραφέας δεν είναι ο εαυτός του. Χρησιμοποιεί τον εαυτό του ως μέσον, ως πρίσμα, ως οπτική, για να δει και αν μιλήσει για καταστάσεις που δεν έχει βιώσει, για εποχές που δεν έχει ζήσει, γι’ ανθρώπους έξω από τον ίδιο. Για να το πετύχει αυτό, δεν υπάρχει πολυτιμότερο όπλο από τη φαντασία. Αυτή είναι η ουσία της τέχνης μας, η φαντασία. Την αλήθεια της ζωής τη διαβάζεις και στις εφημερίδες.
(Αλέξης Πανσέληνος)

Στο βιβλίο διαβάζουμε τις συνομιλίες/συνεντεύξεις με τους: Χρήστο Βακαλόπουλο, Θανάση Βαλτινό, Βασίλη Βασιλικό, Ρέα Γαλανάκη, Γιώργη Γιατρομανωλάκη, Μιχάλη Γκανά, Θεόδωρο Γρηγοριάδη, Σωτήρη Δημητρίου, Μάρω Δούκα, Ζυράννα Ζατέλη, Άλκη Ζέη, Νίκο Θέμελη, Ιάκωβο Καμπανέλλη, Ιωάννα Καρυστιάνη, Μένη Κουμανταρέα, Ηλία Μαγκλίνη, Πέτρο Μάρκαρη, Δημήτρη Νόλλα, Γιάννη Ξανθούλη, Χρήστο Οικονόμου, Νίκο Παναγιωτόπουλο, Αλέξη Πανσέληνο, Τίτο Πατρίκιο, Γιώργο Σκαμπαρδώνη, Έρση Σωτηροπούλου, Φαίδωνα Ταμβακάκη, Πέτρο Τατσόπουλο, Γιάννη Τσίρμπα, Ευγενία Φακίνου, Διονύση Χαριτόπουλο, Νίκο Χουλιαρά.
Μια πλούσια εικόνα του λογοτεχνικού τοπίου στην Ελλάδα τα τελευταία τριάντα χρόνια. Ταυτόχρονα μια έμμεσα προβαλλόμενη πολύπλευρη εικόνα της χώρας μέσα από τα μάτια των λογοτεχνών της.
Η δημοσιογράφος στον πρόλογο του βιβλίου δηλώνει τυχερή. Διαβάζοντάς το δεν μπορούμε παρά να συμφωνήσουμε μαζί της:
Τώρα πάντως που τα ξαναδιαβάζω συγκεντρωμένα, το συνειδητοποιώ καλύτερα: πέρασα τα πιο δημιουργικά μου χρόνια κάνοντας μια δουλειά που αγαπούσα, συναντώντας ανθρώπους που εκτιμούσα για το έργο και τη στάση τους. Κι όλα αυτά σε μια εποχή που ο γραπτός Τύπος είχε κύρος κι η δημοσιογραφία στα μάτια των συμπολιτών μας λογαριαζόταν ακόμα ως λειτούργημα. Ήμουν τυχερή.
 http://fractalart.gr/xwris-magnitofwno/?fbclid=IwAR2eN-0pjqikbTvEiZBAfy6B0S6b0P_I8bIMSJNgueyMLsOsFiavQ99Q4ZE