Το ορμητικό ρεύμα του φασισμού

Το «Στο χείλος της αβύσσου» του Έριχ Κέστνερ, η πλήρης, μη λογοκριμένη έκδοση του «Φάμπιαν», που πρωτοκυκλοφόρησε το 1931, δύο χρόνια πριν την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία και ενώ η δημοκρατία της Βαϊμάρης ψυχορραγούσε, αφηγείται τη ζωή του Φάμπιαν, ενός άνεργου διδάκτορα της Φιλολογίας, «διαφημιστή για την ώρα και καρδιακού» και συγχρόνως είναι μια πικρή αγωνιώδης προφητεία για το μέλλον, γι’ αυτή τη «μεγάλη αίθουσα αναμονής που τη λένε Ευρώπη» και που ήδη μια βαριά σκιά, η σκιά του ολοκληρωτισμού, έχει σταθεί από πάνω της. Αυτή η σκιά γίνεται ο εφιάλτης της ζωής του Φάμπιαν. Ο ίδιος είναι «ένας εξπέρ της ματαιότητας», ένας ορκισμένος παρατηρητής. Αφουγκράζεται, προβλέπει, καταδείχνει, προειδοποιεί, προσπαθεί να αφυπνίσει. «Παρακολουθώ και περιμένω. Περιμένω να νικήσει η αξιοπρέπεια» λέει. Και λίγο πιο κάτω: «Προς το παρόν όμως περιμένω όπως ο άθεος το θαύμα».

Η περιρρέουσα ατμόσφαιρα τον αποκαρδιώνει, τον μελαγχολεί. Τα πάντα γύρω του είναι παρακμή. Το Βερολίνο βουλιάζει στα κανάλια της σήψης, της διαφθοράς, του εγκλήματος. Μπροστά του απλώνεται μια άβυσσος που συμπαρασύρει μαζί της έναν ολόκληρο κόσμο, αφήνοντας στη θέση του μια καρικατούρα αληθινής ζωής. Όλη η χώρα γίνεται μια θεατρική σκηνή πάνω στην οποία παρελαύνουν παράφρονες. «Τι φρίκη. Οι τρελοί στη σκηνή, οι σαδιστές στα τραπέζια» αναφωνεί ο Λαμπούντε -το πρόσωπο του οποίου προφανώς παραπέμπει στον Βάλτερ Μπένγιαμιν-, φίλος και συνοδοιπόρος του Φάμπιαν παρόλες τις ιδεολογικές τους διαφορές. Ο Κέστνερ σμιλεύει στο χαρτί σκηνές απίστευτης κοινωνικής διάβρωσης με μια ευθεία, «ακάλυπτη» ματιά, βέβηλη, τολμηρή, που, μέσω της υπερβολής πολλές φορές, ξέρει να αναδεικνύει το πρόβλημα στις πραγματικές τρομακτικές του διαστάσεις και που τόσο προκάλεσε στην εποχή του βάζοντας το βιβλίο αλλά και τον ίδιο σε μεγάλες περιπέτειες, με αποκορύφωμα την καύση των βιβλίων του από τους ναζί, την οποία παρακολούθησε και ο ίδιος ως αυτόπτης μάρτυρας.
Δύο διαδρομές με αντίθετη φορά μεταξύ τους, με μικρή χρονική απόσταση η μία από την άλλη, απηχούν όλη την ατμόσφαιρα του βιβλίου. Η πρώτη, η διαδρομή με το λεωφορείο, όπου οι δύο φίλοι, ο Φάμπιαν και ο Λαμπούντε, με ανάλαφρη, σαρκαστική διάθεση, διασχίζουν το Βερολίνο, προκαλώντας με το μαύρο πυρετικό χιούμορ τους το κοινό αίσθημα, μην αφήνοντας τίποτε ασχολίαστο, μην αφήνοντας τίποτα όρθιο με άλλα λόγια. Παριστάνουν τους ανήξερους. Το πανεπιστήμιο γίνεται ίδρυμα για βλαμμένα παιδιά, μια και η «βλακεία είναι πολύ διαδεδομένη εδώ». Η εθνική πινακοθήκη γίνεται το δημαρχείο. Η Πύλη του Βραδεμβούργου γίνεται πύργος ελέγχου της κυκλοφορίας. Βλέπουν, αντιδρούν, δρουν. Δρουν μέσω της λοξής ματιάς τους. Ο μεν Λαμπούντε πρεσβεύοντας την καθολική ανατροπή, ο πιο μετριοπαθής Φάμπιαν πιστεύοντας στην προσωπική αλλαγή που θα φέρει και τη συνολική. Με τις ερωτήσεις και την αμφισβήτηση όμως πανταχού παρούσες. Και μετά, η αντίθετη διαδρομή, μέσα σε ένα ασθενοφόρο, όπου τα πάντα έχουν τελειώσει και μάλιστα από ένα λάθος, από ένα ασυλλόγιστο αστείο, σε μια πόλη όπου «ο ατάλαντος καταφέρνει να εκδικηθεί τον χαρισματικό». Σε μια πόλη όπου το παιχνίδι παίζεται από τις μετριότητες, οι οποίες είναι μοιραίο να κυριαρχήσουν εντέλει. Ο Φάμπιαν και όλοι οι ηθικοί άνθρωποι που αυτός οραματίστηκε είναι ανίσχυροι γιατί «δεν ξέρουν να κολυμπούν», γιατί παρασύρονται από το ορμητικό ρεύμα του φασισμού. Που είναι παντού. Και πάντα δύσκολο να ηττηθεί. Τότε και τώρα.
Η απόλαυση του κειμένου δεν θα ήταν η ίδια δίχως την έξοχη μετάφραση της Άντζης Σαλταμπάση. Την εξαιρετική έκδοση συμπληρώνει το κατατοπιστικό επίμετρο του επιμελητή της γερμανόγλωσσης έκδοσης Sven Hanuschek.

INFO
Erich Kästner, Στο χείλος της αβύσσου
Η πλήρης έκδοση του Φάμπιαν
Εκδόσεις Πόλις
Μετάφραση: Άντζη Σαλταμπάση
348 σελ. Τιμή: 16 ευρώ
 http://www.avgi.gr/article/10812/9545807/to-ormetiko-reuma-tou-phasismou