Γράφει η Κική Σταματόγιαννη
Η ρώσικη επανάσταση του 1917 δεν υπήρξε μόνο “το πανηγύρι όλων των καταπιεσμένων”. Αποδείχτηκε εξίσου η γιορτή και ο θρίαμβος της ζωγραφικής. Της καλλιτεχνικής δημιουργίας εν γένει. Εκατοντάδες και χιλιάδες καλλιτέχν(ιδ)ες διέσχιζαν τη ρωσική επικράτεια με τα τρένα της ΑΓΚΙΤ ΠΡΟΠ (αγκιτάτσια-προπαγάνδα) γεμάτα βιβλία και φυλλάδια, με τα βαγόνια ζωγραφισμένα εξωτερικά με πρωτότυπες καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις και μοντέρνους στίχους. Παντού στήνονταν κινηματογραφικές προβολές και διαλέξεις σε ανθρώπους που συνήθως δεν είχαν δει στη ζωή τους κινηματογράφο ούτε άλλη παράσταση πέρα από τη θρησκευτική λειτουργία. Ούτε βέβαια είχαν μπει ποτέ σε γκαλερί. «Από σήμερα, μαζί με την κατάλυση του τσαρικού καθεστώτος, καταργείται η ύπαρξη της τέχνης στις αποθήκες και τα ντοκ του ανθρώπινου πνεύματος […] Οι
πίνακες να απλωθούν από σπίτι σε σπίτι, πάνω από τους δρόμους και τις πλατείες, σαν ουράνια τόξα από πολύτιμους λίθους, για να χαροποιούν και να εξευγενίζουν το βλέμμα του διαβάτη. Όλη η τέχνη στο λαό!» (ψήφισμα αρ. 1 «για τον εκδημοκρατισμό των τεχνών», από την πένα του Μαγιακόφσκι). Olga Rozanova, «Μετρονόμος» Παρά την πείνα και τις τεράστιες δυσκολίες -στη Ρωσία μαινόταν ο εμφύλιος πόλεμος και η εισβολή στρατών από 14 χώρες ενάντια στο επαναστατικό καθεστώς- το ενδιαφέρον για γνώσεις και για τέχνη ήταν τεράστιο. Εκατοντάδες χιλιάδες και εκατομμύρια άνθρωποι προσπάθησαν να ανακαλύψουν τις τέχνες σε εργαστήρια και κύκλους έρευνας. Μόνο το κίνημα καλλιτεχνών της ΠΡΟΛΕΤΚΟΥΛΤ (Προλεταριακή Κουλτούρα) είχε μισό εκατομμύριο μέλη και εργαστήρια απ’ άκρη σ’ άκρη στην αχανή χώρα. Οι ζωγράφοι πειραματίζονταν με νέες μορφές για να εκφράσουν το καινούργιο περιεχόμενο: Ο σουπρεματισμός, ο ρώσικος φουτουρισμός, ο κουνστρουκτιβισμός, παρότι δεν ήταν όλα το ίδιο γόνιμα ως ρεύματα, άφησαν το αποτύπωμα της έκρηξης του πνεύματος. Ένα πνεύμα, καθηλωμένο πριν με αλυσίδες. Ποιός προτιμάει να ζει ρημάζοντας μέσα στον χρόνο; –Σαίξπηρ Την έκρηξη της καλλιτεχνικής δημιουργίας μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση ακολούθησε, από τα μέσα της δεκαετίας του ’30, η καταβαράθρωση και η εξαφάνισή της από τον υποτιθέμενο «σοσιαλιστικό ρεαλισμό» που επιβλήθηκε δια ροπάλου. Τα μόνα επιτρεπτά καλλιτεχνικά έργα ήταν όσα εξυμνούσαν, με τον πιο απλοϊκό και στείρο τρόπο, τους ηγέτες του κράτους. Από τις Δίκες της Μόσχας και μετά, εκατομμύρια άνθρωποι έπαιρναν τον δρόμο για τα γκούλαγκ ή το εκτελεστικό απόσπασμα και μαζί τους το σύνολο σχεδόν των μπολσεβίκων που είχαν ηγηθεί της επανάστασης. Η επανάσταση δεν είναι πια στην εξουσία παρά μόνο κατ’ όνομα. Η τέχνη δεν μπορούσε να έχει διαφορετική μοίρα. Όλα τα έργα της ρώσικης πρωτοπορίας, των χρόνων λίγο πριν και αμέσως μετά την επανάσταση, ήταν πια απαγορευμένα. Ο σοσιαλιστικός ρεαλισμός δεν ανέδειξε έκτοτε ούτε έναν σοβαρό καλλιτέχνη ούτε μία αξιόλογη ζωγράφο. Οι καλλιτέχνες και οι καλλιτέχνιδες της πρωτοπορίας έπρεπε απλώς να επιβιώσουν, εργαζόμενοι/ες σε άσχετα επαγγέλματα με την υποχρέωση να μην εμφανίσουν ποτέ και πουθενά τα έργα τους. Οι καλλιτέχνες, και μαζί και η τέχνη τους, μαράζωσαν και χάθηκαν. Αποτέλεσμα εικόνας για avant guard russia chagall Μαρκ Σαγκάλ, Ο Πράσινος Βιολιστής, 1923-1924 Πώς διασώθηκε η κληρονομιά της ρώσικης πρωτοπορίας; Χρειάστηκε ένα ψίχουλο έμπνευσης και τύχης. Ένας 33χρονος οδηγός στην ελληνική πρεσβεία της Μόσχας, χωρίς την παραμικρή καλλιτεχνική παιδεία, στάθηκε τυχαία μπροστά σε έναν πίνακα που του άλλαξε τη ζωή για πάντα. Ήταν το έτος 1946 στο σπίτι του ποιητή Κρουτσόνιχ και ο ταπεινός σωφέρ που μαγεύτηκε από τον πίνακα λεγόταν Γεώργιος Κωστάκης. Ο πίνακας ήταν έργο της Όλγα Ροζάνοβα, κόρης διευθυντή της τσαρικής αστυνομίας. Μετέπειτα πρωτοπόρα ζωγράφος, ποιήτρια και μπολσεβίκα. Η Ροζάνοβα είχε ήδη πεθάνει, το 1918, ωστόσο το δυνατό τούτο πνεύμα με το εμπνευσμένο πινέλο ήταν αδύνατο να γίνει αποδεκτό από τους άξεστους γραφειοκράτες και τους κρατικούς «κριτικούς» της τέχνης. Ο πίνακας ήταν απρόσιτος για το κοινό, όπως και κάθε έργο της ρωσικής πρωτοπορίας που είχε επιζήσει. Δεν υπήρχε περίπτωση να εκτεθούν τέτοια έργα ποτέ σε πινακοθήκη, χωρίς να διακινδυνεύσει σοβαρά απέναντι στις αρχές όποιος θα το τολμούσε. Λιουμπόβ Ποπόβα, Χωροδυναμική Κατασκευή, 1921 Ο Κωστάκης δεν είχε ιδέα από μοντέρνα τέχνη, αλλά ήταν αδύνατο να πάψει να μαγνητίζεται από τον πίνακα. Σιγά-σιγά άρχισε να συγκεντρώνει έργα των ζωγράφων της πρωτοπορίας. Ήξερε πως θα τα βρει για λίγα χρήματα σε σπίτια απογόνων των καλλιτεχνών, κλεισμένα σε αποθήκες και σοφίτες. Η ενασχόλησή του αυτή –για 30 και πλέον χρόνια- οδήγησε στη συγκέντρωση 1.275 έργων και στη διάσωση μιας από τις λαμπρότερες περιόδους στην καλλιτεχνική δημιουργία του 20ου αιώνα. Aleksantr Rotsenko Είναι μεγάλο κουμάσι η ιστορία/πονηρότερη από κάθε νομοτέλεια -Ν. Καρούζος Η τέχνη που ήταν προορισμένη να χαθεί στη λήθη, διασώθηκε ως σήμερα χάρη στη μεμονωμένη μυρμηγκίσια δουλειά ενός ταπεινού σοφέρ, που συγκέντρωσε το απάνθισμά της. Αντίθετα, τα έργα που εξυμνούσαν τους σφετεριστές της επανάστασης είναι πλέον παραδομένα στη χλεύη, χρήσιμα μόνο ως υλικό για σάτιρα. «Είμαστε οι κούφιοι άνθρωποι, οι βαλσαμωμένοι άνθρωποι» έγραφε κάποτε ο Τ.Σ. Έλιοτ. Λεζάντα που θα μπορούσε μια χαρά να μπει κάτω από κάθε πίνακα και γλυπτό του σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Η συλλογή Κωστάκη αντίθετα, φαίνεται σαν τμήμα τοιχογραφίας μιας εκπληκτικής εποποιίας. Αν η προλεταριακή επανάσταση είναι η έφοδος στον ουρανό όπως σημείωνε ο Μαρξ, τότε οι πίνακες της συλλογής Κωστάκη είναι σκηνές και σπαράγματα από τη σημαντικότερη τέτοια έφοδο που γνώρισε ποτέ η ιστορία, τη Ρώσικη Επανάσταση. Και μας μεταφέρουν ένα δείγμα από το μεγαλείο, την αψηφισιά, την απλότητα και την έμπνευσή της. Κοστούμια της Aleksanda Ekster για την παράσταση «Ρωμαίος και Ιουλιέτα» *Το άρθρο είναι δημοσιευμένο στο φύλλο 4 της εφημερίδας «Η Κόκκινη που κυκλοφορεί» (Οκτώβρης 2019)
https://kokkini.org/2019/11/07/%cf%81%cf%8e%cf%83%ce%b9%ce%ba%ce%b7-%cf%80%cf%81%cf%89%cf%84%ce%bf%cf%80%ce%bf%cf%81%ce%af%ce%b1-%cf%83%cf%80%ce%ac%cf%81%ce%b1%ce%b3%ce%bc%ce%b1-%cf%84%ce%b7%cf%82-%cf%84%ce%bf%ce%b9%cf%87%ce%bf/?fbclid=IwAR2DM_gTfb2AbL2yVWPkd6-xzbd-q4pkczZOwFby_-GwMdTGJ2iuz6OYDYM
πίνακες να απλωθούν από σπίτι σε σπίτι, πάνω από τους δρόμους και τις πλατείες, σαν ουράνια τόξα από πολύτιμους λίθους, για να χαροποιούν και να εξευγενίζουν το βλέμμα του διαβάτη. Όλη η τέχνη στο λαό!» (ψήφισμα αρ. 1 «για τον εκδημοκρατισμό των τεχνών», από την πένα του Μαγιακόφσκι). Olga Rozanova, «Μετρονόμος» Παρά την πείνα και τις τεράστιες δυσκολίες -στη Ρωσία μαινόταν ο εμφύλιος πόλεμος και η εισβολή στρατών από 14 χώρες ενάντια στο επαναστατικό καθεστώς- το ενδιαφέρον για γνώσεις και για τέχνη ήταν τεράστιο. Εκατοντάδες χιλιάδες και εκατομμύρια άνθρωποι προσπάθησαν να ανακαλύψουν τις τέχνες σε εργαστήρια και κύκλους έρευνας. Μόνο το κίνημα καλλιτεχνών της ΠΡΟΛΕΤΚΟΥΛΤ (Προλεταριακή Κουλτούρα) είχε μισό εκατομμύριο μέλη και εργαστήρια απ’ άκρη σ’ άκρη στην αχανή χώρα. Οι ζωγράφοι πειραματίζονταν με νέες μορφές για να εκφράσουν το καινούργιο περιεχόμενο: Ο σουπρεματισμός, ο ρώσικος φουτουρισμός, ο κουνστρουκτιβισμός, παρότι δεν ήταν όλα το ίδιο γόνιμα ως ρεύματα, άφησαν το αποτύπωμα της έκρηξης του πνεύματος. Ένα πνεύμα, καθηλωμένο πριν με αλυσίδες. Ποιός προτιμάει να ζει ρημάζοντας μέσα στον χρόνο; –Σαίξπηρ Την έκρηξη της καλλιτεχνικής δημιουργίας μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση ακολούθησε, από τα μέσα της δεκαετίας του ’30, η καταβαράθρωση και η εξαφάνισή της από τον υποτιθέμενο «σοσιαλιστικό ρεαλισμό» που επιβλήθηκε δια ροπάλου. Τα μόνα επιτρεπτά καλλιτεχνικά έργα ήταν όσα εξυμνούσαν, με τον πιο απλοϊκό και στείρο τρόπο, τους ηγέτες του κράτους. Από τις Δίκες της Μόσχας και μετά, εκατομμύρια άνθρωποι έπαιρναν τον δρόμο για τα γκούλαγκ ή το εκτελεστικό απόσπασμα και μαζί τους το σύνολο σχεδόν των μπολσεβίκων που είχαν ηγηθεί της επανάστασης. Η επανάσταση δεν είναι πια στην εξουσία παρά μόνο κατ’ όνομα. Η τέχνη δεν μπορούσε να έχει διαφορετική μοίρα. Όλα τα έργα της ρώσικης πρωτοπορίας, των χρόνων λίγο πριν και αμέσως μετά την επανάσταση, ήταν πια απαγορευμένα. Ο σοσιαλιστικός ρεαλισμός δεν ανέδειξε έκτοτε ούτε έναν σοβαρό καλλιτέχνη ούτε μία αξιόλογη ζωγράφο. Οι καλλιτέχνες και οι καλλιτέχνιδες της πρωτοπορίας έπρεπε απλώς να επιβιώσουν, εργαζόμενοι/ες σε άσχετα επαγγέλματα με την υποχρέωση να μην εμφανίσουν ποτέ και πουθενά τα έργα τους. Οι καλλιτέχνες, και μαζί και η τέχνη τους, μαράζωσαν και χάθηκαν. Αποτέλεσμα εικόνας για avant guard russia chagall Μαρκ Σαγκάλ, Ο Πράσινος Βιολιστής, 1923-1924 Πώς διασώθηκε η κληρονομιά της ρώσικης πρωτοπορίας; Χρειάστηκε ένα ψίχουλο έμπνευσης και τύχης. Ένας 33χρονος οδηγός στην ελληνική πρεσβεία της Μόσχας, χωρίς την παραμικρή καλλιτεχνική παιδεία, στάθηκε τυχαία μπροστά σε έναν πίνακα που του άλλαξε τη ζωή για πάντα. Ήταν το έτος 1946 στο σπίτι του ποιητή Κρουτσόνιχ και ο ταπεινός σωφέρ που μαγεύτηκε από τον πίνακα λεγόταν Γεώργιος Κωστάκης. Ο πίνακας ήταν έργο της Όλγα Ροζάνοβα, κόρης διευθυντή της τσαρικής αστυνομίας. Μετέπειτα πρωτοπόρα ζωγράφος, ποιήτρια και μπολσεβίκα. Η Ροζάνοβα είχε ήδη πεθάνει, το 1918, ωστόσο το δυνατό τούτο πνεύμα με το εμπνευσμένο πινέλο ήταν αδύνατο να γίνει αποδεκτό από τους άξεστους γραφειοκράτες και τους κρατικούς «κριτικούς» της τέχνης. Ο πίνακας ήταν απρόσιτος για το κοινό, όπως και κάθε έργο της ρωσικής πρωτοπορίας που είχε επιζήσει. Δεν υπήρχε περίπτωση να εκτεθούν τέτοια έργα ποτέ σε πινακοθήκη, χωρίς να διακινδυνεύσει σοβαρά απέναντι στις αρχές όποιος θα το τολμούσε. Λιουμπόβ Ποπόβα, Χωροδυναμική Κατασκευή, 1921 Ο Κωστάκης δεν είχε ιδέα από μοντέρνα τέχνη, αλλά ήταν αδύνατο να πάψει να μαγνητίζεται από τον πίνακα. Σιγά-σιγά άρχισε να συγκεντρώνει έργα των ζωγράφων της πρωτοπορίας. Ήξερε πως θα τα βρει για λίγα χρήματα σε σπίτια απογόνων των καλλιτεχνών, κλεισμένα σε αποθήκες και σοφίτες. Η ενασχόλησή του αυτή –για 30 και πλέον χρόνια- οδήγησε στη συγκέντρωση 1.275 έργων και στη διάσωση μιας από τις λαμπρότερες περιόδους στην καλλιτεχνική δημιουργία του 20ου αιώνα. Aleksantr Rotsenko Είναι μεγάλο κουμάσι η ιστορία/πονηρότερη από κάθε νομοτέλεια -Ν. Καρούζος Η τέχνη που ήταν προορισμένη να χαθεί στη λήθη, διασώθηκε ως σήμερα χάρη στη μεμονωμένη μυρμηγκίσια δουλειά ενός ταπεινού σοφέρ, που συγκέντρωσε το απάνθισμά της. Αντίθετα, τα έργα που εξυμνούσαν τους σφετεριστές της επανάστασης είναι πλέον παραδομένα στη χλεύη, χρήσιμα μόνο ως υλικό για σάτιρα. «Είμαστε οι κούφιοι άνθρωποι, οι βαλσαμωμένοι άνθρωποι» έγραφε κάποτε ο Τ.Σ. Έλιοτ. Λεζάντα που θα μπορούσε μια χαρά να μπει κάτω από κάθε πίνακα και γλυπτό του σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Η συλλογή Κωστάκη αντίθετα, φαίνεται σαν τμήμα τοιχογραφίας μιας εκπληκτικής εποποιίας. Αν η προλεταριακή επανάσταση είναι η έφοδος στον ουρανό όπως σημείωνε ο Μαρξ, τότε οι πίνακες της συλλογής Κωστάκη είναι σκηνές και σπαράγματα από τη σημαντικότερη τέτοια έφοδο που γνώρισε ποτέ η ιστορία, τη Ρώσικη Επανάσταση. Και μας μεταφέρουν ένα δείγμα από το μεγαλείο, την αψηφισιά, την απλότητα και την έμπνευσή της. Κοστούμια της Aleksanda Ekster για την παράσταση «Ρωμαίος και Ιουλιέτα» *Το άρθρο είναι δημοσιευμένο στο φύλλο 4 της εφημερίδας «Η Κόκκινη που κυκλοφορεί» (Οκτώβρης 2019)
https://kokkini.org/2019/11/07/%cf%81%cf%8e%cf%83%ce%b9%ce%ba%ce%b7-%cf%80%cf%81%cf%89%cf%84%ce%bf%cf%80%ce%bf%cf%81%ce%af%ce%b1-%cf%83%cf%80%ce%ac%cf%81%ce%b1%ce%b3%ce%bc%ce%b1-%cf%84%ce%b7%cf%82-%cf%84%ce%bf%ce%b9%cf%87%ce%bf/?fbclid=IwAR2DM_gTfb2AbL2yVWPkd6-xzbd-q4pkczZOwFby_-GwMdTGJ2iuz6OYDYM
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου