Μολονότι το βιβλίο Σημειώσεις για τον Εμφύλιο έχει τον ίδιο τίτλο και το ίδιο θέμα με το ιστολόγιο του συγγραφέα (ιδιαίτερα πετυχημένο, κατά κοινή ομολογία όσων το έχουν ήδη επισκεφτεί), αποτελεί αυτούσια και διαφορετική οντότητα. Η οικονομία του χώρου όξυνε την πένα του και ανέβασε τη γραφή σε επίπεδο ασυνήθιστο για αντίστοιχα βιβλία της συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου, και όχι μόνο. Οι διαφορές όμως δεν είναι μόνο λογοτεχνικές. Η διαλεκτική προσέγγιση των γεγονότων επιτρέπει τη διατύπωση ερωτημάτων και απαντήσεων που φωτίζουν «μυστήρια», «λάθη», «πρωθύστερα», «αντιφάσεις» της εμφύλιας σύγκρουσης στην Ελλάδα και τη Μέση Ανατολή την περίοδο της Κατοχής. Ο Πάνος Ζέρβας γράφει ότι δεν χρησιμοποιεί τον όρο «Εθνική Αντίσταση» επειδή δεν υφίσταται «αντεθνική Αντίσταση» ώστε να χρειάζεται η λέξη «εθνική» (σ. 295). Η προσέγγιση αυτή, μεγαλειώδης στην απλότητά της, αχρωμάτιστη πολιτικά, χωρίς κούφιους συναισθηματισμούς, φανατισμούς και ιδεολογικές αντιφάσεις, χαρακτηρίζει το έργο. Περιγράφεται και αναλύεται πρισματικά ο Εμφύλιος Πόλεμος από το 1943 μέχρι την απελευθέρωση της χώρας, τον Οκτώβρη του 1944. Καταγράφονται όλες οι οργανώσεις, μεγάλες και μικρές, αντιστασιακές ή κατασκοπευτικές, ανεξάρτητες ή καθοδηγούμενες από πολιτικούς, κόμματα ή παρατάξεις που έδρασαν στη χώρα μας (σ. 45-67) και στη Μέση Ανατολή (σ. 169-195). Αναλύεται η συγκρότηση, η δομή, η μετεξέλιξη, οι διασπάσεις και οι εσωτερικές συγκρούσεις που δημιούργησαν σίφουνα προσανατολισμών. Περιγράφεται ο ηθελημένος ρόλος των Βρετανών αλλά και των Γερμανών. Η στάση και οι αντιδράσεις των ελλήνων πολιτικών και στρατιωτικών της εποχής. Οι συνθήκες που διαμόρφωναν τις επιλογές τους, που δεν ήταν μόνο ιδεολογικές αλλά, πολλές φορές, αφορούσαν την επιβίωσή τους, προσωπική και οικογενειακή. Πρόκειται για ζητήματα που, χάρη στον τρόπο με τον οποίο διατυπώνονται και αναπτύσσονται από το συγγραφέα, αναδεικνύουν την τραγικότητα των στιγμών και των διλημμάτων των συμπατριωτών μας (σ. 233-263). Εμπεριέχεται πλήθος από επιμέρους θέματα και ερωτήματα που έχουν απασχολήσει όσους ενδιαφέρονται για την ιστορία και την Αντίσταση: Ο ρόλος του ΕΑΜ, η πολιτική σύγκρουση με τον ΕΔΕΣ και την ΕΚΚΑ, η στρατιωτική σύγκρουση ΕΛΑΣ – ΕΔΕΣ που σηματοδοτεί χρονικά την έναρξη του Εμφυλίου Πολέμου, η σύγκρουση ΕΛΑΣ – 5/42, διάφορες άλλες αψιμαχίες και προσωπικές ή ομαδικές συγκρούσεις. Η σημασία της ανατίναξης της γέφυρας του Γοργοπόταμου, η συμμετοχή και άνδρωση της Αντίστασης στην υπηρεσία του βρετανικού σχεδίου Animals (για τον αποπροσανατολισμό των Γερμανών το 1943 και την απόβαση των Συμμάχων στη Σικελία), η ίδρυση των Ταγμάτων Ασφαλείας, οι ενδοαντιστασιακές αιματηρές συγκρούσεις εξαιτίας της πειστικότητας του Animals που προεξοφλούσε απόβαση στην Ελλάδα, απελευθέρωση και, κατά συνέπεια, ανάγκη άμεσης επίλυσης των εκκρεμοτήτων επικράτησης που δημιουργούνταν, αλλά και παράλληλα οι βρετανικές και σοβιετικές «νουθεσίες» για ειρήνευση, με αποτέλεσμα την προσωρινή κατάπαυση του εμφυλίου πυρός και τη Συμφωνία της Πλάκας. Πρόκειται για ένα πολυποίκιλο και δαιδαλώδη ιστό από συμφέροντα, ιδεολογικές και πολιτικές συγχύσεις, σκοπιμότητες, φιλοδοξίες, πάθη τα οποία αναπτύσσονται με κατανοητό τρόπο, χωρίς να παραλείπονται οι «παρενέργειες» που συνήθως σπρώχνονται κάτω από το χαλί («Στρατόπεδα ΕΑΜ και δολοφονίες», αλλά και «ΥΒΕ-ΠΑΟ» σ. 136-146). Ιδιαίτερα αναλυτική είναι η ερμηνεία του κινήματος της Μέσης Ανατολής. Περιγράφονται οι συνθήκες που προϋπήρχαν της άφιξης της βασιλικής κυβέρνησης, οι ιδιαιτερότητες της κυβέρνησης αυτής, οι σχέσεις της με την Αντίσταση και τις πολιτικές και στρατιωτικές δυνάμεις που αναπτύχθηκαν στην Ελλάδα, οι αντιπαλότητες μέσα στο στράτευμα που δημιουργήθηκε στη Μέση Ανατολή, οι στάσεις της άνοιξης και του καλοκαιριού του 1943, το κίνημα του 1944, μετά τη δημιουργία της κυβέρνησης του βουνού στην Ελλάδα. Μολονότι ακόμα και σήμερα δεν έχει αναλυθεί η σημασία του κινήματος αυτού στην ιστορική εξέλιξη της χώρας μας, και οι περισσότερες λεπτομέρειες προέρχονται κυρίως από αυτοβιογραφικά κείμενα, αλλά και από τη συγκλονιστική τριλογία του Στρατή Τσίρκα «Ακυβέρνητες πολιτείες», η αφήγηση του Πάνου Ζέρβα αναλύει και συνθέτει πρισματικά την όλη υπόθεση. Το ίδιο διαφωτιστικά αναλύονται οι συνθήκες ίδρυσης των Ταγμάτων Ασφαλείας, η πραγματικότητα και οι εξελίξεις τους (σ. 248-282). Ήδη, ο αναγνώστης έχει εντυπωσιαστεί από την παράθεση των ιδιαιτεροτήτων των δωσιλογικών κυβερνήσεων (Τσολάκογλου, Λογοθετόπουλου, Ράλλη, σ. 233-243), οι οποίες συνήθως εξομοιώνονται συλλήβδην απορριπτικά χωρίς αποχρώσεις. Έτσι, όταν έρχεται η ώρα των Ταγμάτων και της προθυμίας ή του άμεσου (ή έμμεσου) εξαναγκασμού κάποιων στην επάνδρωσή τους, των ιδιαιτεροτήτων στις διάφορες περιοχές της χώρας, της διαχείρισής τους από τους Γερμανούς αλλά και από τους (εν αναμονή τελούντες) Βρετανούς, ο συγγραφέας εντυπωσιάζει και πάλι καταγράφοντας τις διαφορετικές αποχρώσεις τους. Η ουσιαστική γνώση της ιστορίας είναι καταλυτικά απαραίτητη. Δυστυχώς η ημιμάθεια, έστω σε διαφορετικό κατά περίπτωση ποσοστό, χαρακτηρίζει την κοινωνία μας. Η σημείωση 201 στη σ. 274, όπου παλαιός αγωνιστής της Αντίστασης, αριστερός με εξορίες, μένει εμβρόντητος διαπιστώνοντας ότι οι νέοι φωνάζουν στην πορεία του 2000 έξω από την αμερικανική πρεσβεία «ΕΑΜ-ΕΛΑΣ-Μελιγαλάς» αγνοώντας την ιστορία της περιώνυμης πηγάδας, αλλά θεωρώντας ότι ο Μελιγαλάς είναι κάποιος από τους βασανιστές της χούντας, αποκαλύπτει δραματικά το μέγεθος της ημιμάθειας και το χρέος αντιμετώπισής της. Οι Σημειώσεις για τον Εμφύλιο –επιστημονικά επαρκείς, κατανοητές, ντοκουμενταρισμένες, μετριοπαθείς και διαβαστερές– δείχνουν το σωστό δρόμο.
(*) Ο Ευάγγελος Μαυρουδής είναι συγγραφέας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου