Νέοι Δημιουργοί Άκης Παπαντώνης

Η Λαμπρινή Κουζέλη γράφει στο Βήμα της Κυριακής και στη στήλη "Νέοι δημιουργοί" για το μυθιστόρημα του Άκη Παπαντώνη "Ρηχό νερό, σκιές", που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Κίχλη.

Νέοι Δημιουργοί
Άκης Παπαντώνης
Μοναχικοί και αποξενωμένοι ήρωες, η οικογένεια, ο πειραματισμός με τις τεχνικές της αφήγησης αποτελούν τα μείζονα χαρακτηριστικά του νέου πεζογράφου

Πριν από πέντε χρόνια ο Άκης Παπαντώνης (γενν. 1978) έκανε την πρώτη του εμφάνιση με βιβλίο, με τη νουβέλα "Καρυότυπος" (Κίχλη, 2014). Τη θερμή υποδοχή της κριτικής επιστέγασε το Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου Πεζογράφου του ηλεκτρονικού περιοδικού "Αναγνώστης" (oanagnostis.gr), εντάσσοντάς τον σε μια ομήγυρη αξιόλογων νέων φωνών. Ετσι, παράλληλα με μια πανεπιστημιακή καριέρα, ο συγγραφέας – ειδικευμένος στη μοριακή βιολογία, καθηγητής σήμερα στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου του Γκέτινγκεν – άρχισε και μια καριέρα στα γράμματα. Κάποια διηγήματα αργότερα, δύο

μεταφράσεις πεζογραφημάτων του σύγχρονου βούλγαρου συγγραφέα Μιροσλάβ Πένκοφ και κάμποσες βιβλιοκρισίες μετά, επανεμφανίζεται με βιβλίο, το μυθιστόρημα Ρηχό νερό, σκιές (Κίχλη, 2019).
Μυθιστόρημα ή άλλη μία νουβέλα – δεν έχει και πολλή σημασία, οι ταξινομήσεις γίνονται για πρακτικούς λόγους -, το βιβλίο μάς μεταφέρει στο Πρίπιατ, κοντά στο Τσερνόμπιλ, λίγες ώρες προτού εκραγεί ο αντιδραστήρας Νο 4 του πυρηνικού σταθμού παραγωγής ενέργειας "Β.Ι. Λένιν". Οι ζωές των ενοίκων ενός μπλοκ διαμερισμάτων δίνονται αποσπασματικά, με ασυνέχειες, μέσα από την αφήγηση μεμονωμένων επεισοδίων και φλας-μπακ.
Η νεαρή Σβέτα ζει με τη σκύλα της και την ανάμνηση του παππού της, ο μικρός Βιτάλι με τους γονείς και τη δεισιδαίμονα γιαγιά του, ο Μαξ με τους γονείς και τον οπορτουνιστή, αμοραλιστή και εγκληματία πολέμου παππού του, ο Βάνια με την αδελφή του Ρεβέκκα και τη γιαγιά του Ρεγγίνα, χαμένη στους στίχους του εραστή της, του παππού που πέθανε στα χέρια των Ναζί.
Οι ιστορίες τους, ακρωτηριασμένες και αινιγματικές, οργανώνονται συμβατικά σε τρεις ενότητες που αντιστοιχούν σε τρεις ημέρες, με κέντρο την έκρηξη του αντιδραστήρα στις 26 Απριλίου 1986.
Η οικογένεια, που είχε απασχολήσει τον συγγραφέα στον Καρυότυπο, τον απασχολεί και εδώ.
Στις τρεις γενιές που συμβιώνουν σε κάθε διαμέρισμα τον ενδιαφέρει ιδιαίτερα η σχέση της γηραιότερης με τη νεότερη – γεγονός που υπογραμμίζει και η αφιέρωση του βιβλίου στους παππούδες του συγγραφέα. Οι δεσμοί μεταξύ τους, σχεδόν διαισθητικοί, δεν προκύπτουν πάντοτε από τις σχέσεις καθημερινής συναναστροφής και φροντίδας.
Αν ο βιολόγος Ν. στον Καρυότυπο ερευνούσε τη μνήμη της στοργικότητας, εδώ διερευνάται, θα έλεγε κανείς, η κληρονομικότητα της μνήμης και η μνήμη της αστοργίας.
Η εγγονή που πνίγει τα κουτάβια στα βαλτόνερα το κληρονόμησε από τον παππού που έπνιξε μια ντουζίνα αιχμάλωτους στρατιώτες της Βέρμαχτ στα βαλτόνερα του Πινσκ κουρασμένος από το κλαψούρισμά τους; Κληρονομείται η βιαιότητα; Κληρονομείται η ενοχή; Γι’ αυτό μιλάει κάθε βράδυ με τον Θεό η Σβέτα;
Οπως και στον Καρυότυπο, οι χαρακτήρες του βιβλίου, μοναχικοί και αποξενωμένοι από το περιβάλλον τους, διακρίνονται από μια αδυναμία να επικοινωνήσουν, να σχετιστούν.
Σε μια από τις ιστορίες, δυο παράνομοι εραστές επικοινωνούν με επιστολές που διαβάζουν ο ένας στον άλλο, με ρητορικές στιχομυθίες και με ακραίες φαντασιώσεις ερωτικού αφανισμού αντί να ζουν τη σχέση τους στο παρόν που τους δίνεται.
Από το πρώτο του βιβλίο ο Παπαντώνης έδειξε ότι δεν είναι βαρετός και ότι δεν προσεγγίζει τη γραφή επιπόλαια. Πειραματίζεται με τις τεχνικές της αφήγησης και δοκιμάζει εκφραστικούς τρόπους.
Το εύρημα του Τσερνόμπιλ εδώ ιστορικοποιεί την αφήγηση και το σκηνικό του Πρίπιατ την ντύνει με έναν σοσιαλιστικό εξωτισμό, ωστόσο τα δύο στοιχεία είναι αμέτοχα στις υπαρξιακές αγωνίες των ηρώων και στον προβληματισμό περί μνήμης και δραματικής χρονικής τομής.
Υπάρχει στο τέλος η αίσθηση ότι κάτι μένει μετέωρο, ότι κάτι λείπει για να δέσει τα πράγματα.
Στο πρώτο βιβλίο η αίσθηση αυτή ήταν ερεθιστική, ενέτεινε το ενδιαφέρον για το επόμενο. Πλέον, με κατακτημένα τα τεχνικά μέσα, περιμένουμε από τον συγγραφέα το τρίτο βιβλίο μιας "τριλογίας" που αδιόρατα σχηματίζεται, όπου αυτό που παραμένει κατακερματισμένο θα συντεθεί σε κάτι ευρύτερο.