Φιλοσοφία για καλή χρονιά

Συντάκτης: 

Αρης Στυλιανός

ΑΥΤΑ ΠΟΥ ΞΕΧΩΡΙΣΑΝ ΤΟ 2018. Προτάσεις, επισημάνσεις, ταξινομήσεις.

Για τρία συνεχόμενα ένθετα του «Ανοιχτού Βιβλίου», κριτικοί λογοτεχνίας, φιλόλογοι, δοκιμιογράφοι, πανεπιστημιακοί, πεζογράφοι, ποιητές θα διακρίνουν από τη σκοπιά τους τα σημαντικότερα βιβλία της απερχόμενης χρονιάς, καλύπτοντας σχεδόν όλη τη βιβλιογραφική βεντάλια.

Βιβλία που κέντρισαν τον ειδικό ή τον απλό αναγνώστη, βιβλία που διανοίγονται σ’ ένα ευρύ φάσμα ιδεών, έκφρασης, αλλά και συνομιλίας, υπέρβασης ή ρήξης με άλλα βιβλία, βιβλία νεότερων ή παλαιότερων πεζογράφων, ποιητών, δοκιμιογράφων, στοχαστών, φιλοσόφων, ιστορικών,αρχιτεκτόνων, συγγραφέων παιδικής λογοτεχνίας. Επιγραμματικά, βιβλία που αξίζει να διαβάσετε ή να χαρίσετε στα αγαπημένα σας πρόσωπα.

Σήμερα παρουσιάζονται οι ενότητες Φιλοσοφία (από τον Αρη Στυλιανού, αναπληρωτή καθηγητή Φιλοσοφίας στο ΑΠΘ), Ιστορία (από τη Ρίκα Μπενβενίστε, καθηγήτρια Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας), Ιδέες (από τον Κώστα Καρακώτια, κριτικό λογοτεχνίας και αρθογράφο) και Δοκίμιο-Μελέτη (από τον Γιώργο Ν. Περαντωνάκη, φιλόλογο και κριτικό λογοτεχνίας). Μ. ΦΑΪΣ

Αλλη μία χρονιά τελειώνει. Το ζήτημα του χρόνου αποτελούσε ανέκαθεν φιλοσοφικό ερώτημα. «Ο χρόνος ο αληθινός είναι ο γιος μας ο μεγάλος κι ο μικρός», τραγούδησε κάποιος κάποτε. Το σωτήριον έτος 2018 προσέφερε πολλά ενδιαφέροντα φιλοσοφικά βιβλία. Ιδού ορισμένα από αυτά.
Το «Περί βεβαιότητος», το τελευταίο έργο του Λούντβιχ Βιτγκενστάιν, ενός κορυφαίου φιλοσόφου του εικοστού αιώνα, κυκλοφορήθηκε από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης. Μεταφράστηκε από τον μελετητή του Βιτγκενστάιν, Μίλτο Θεοδοσίου, ο οποίος υπογράφει και την κατατοπιστική εισαγωγή, όπου διαβάζουμε: «Μολονότι υπό μία έννοια ο τίτλος είναι παραπλανητικός λόγω της μονομέρειάς του, το “Περί βεβαιότητος” έχει δικαίως χαρακτηριστεί ως έργο πάνω στη γνωσιολογία, εγκαινιάζοντας νέες γραμμές σκέψης ως προς τις έννοιες της γνώσης, της αμφιβολίας και της δικαιολόγησης των πεποιθήσεων». Εδώ εκτίθενται οι εμβριθείς στοχασμοί του Αυστριακού φιλοσόφου για τη γλώσσα, τη λογική και την ανθρώπινη ζωή.
Επίσης από τις ΠΕΚ εκδόθηκε ένα σημαντικό έργο για τον γερμανικό ιδεαλισμό, το «Μεταξύ Καντ και Χέγκελ» του Ντίτερ Χένριχ, σε μετάφραση Θοδωρή Δρίτσα και επιμέλεια Γιώργου Ξηροπαΐδη. Πρόκειται για σειρά διαλέξεων που έδωσε ο Γερμανός καθηγητής στο Χάρβαρντ και οι οποίες αφορούν τα φιλοσοφικά συστήματα που αρχίζουν με τον Καντ και καταλήγουν στον Χέγκελ. Παρουσιάζονται με εξαιρετικό τρόπο τα βασικά προβλήματα του γερμανικού ιδεαλισμού και οι κυριότεροι εκπρόσωποί του.
Παραμένοντας στη νεότερη φιλοσοφία, συναντούμε ένα πολύ αξιόλογο βιβλίο που μελετά την ηθική φιλοσοφία του Καντ, πόνημα του καθηγητή Κώστα Ανδρουλιδάκη, με τίτλο «Καντιανή ηθική. Θεμελιώδη ζητήματα και προοπτικές», εκδόσεις Σμίλη. Ο συγγραφέας αναλύει την πρωτοποριακή καντιανή ηθική θεωρία, η οποία δεν αποβλέπει στην ατομική εγωιστική ευτυχία, αλλά στο να γίνει ο άνθρωπος άξιος της ευδαιμονίας και της ανθρώπινης φύσης.
Αλλη μία πρωτότυπη ηθική φιλοσοφία, εκείνη του Αριστοτέλη, παρουσιάζεται διεξοδικά από έναν σημαντικό μελετητή, τον καθηγητή Παύλο Κόντο, στο έργο του με τίτλο: «Τα δύο ευ της ευτυχίας. Εισαγωγή στα Ηθικά Νικομάχεια του Αριστοτέλη» (ΠΕΚ). Ο αναγνώστης μπορεί να μάθει με εύληπτο τρόπο τι σημαίνουν για την αριστοτελική ηθική οι έννοιες ευδαιμονία, αρετή, δικαιοσύνη, φρόνηση, ηδονή και φιλία.
Αξίζει να υπογραμμιστεί η σημασία μιας έκδοσης που αφορά τον Σπινόζα, αυτόν τον δάσκαλο της ελεύθερης ζωής. Πρόκειται για το βιβλίο του Γάλλου καθηγητή και διακεκριμένου σπινοζικού μελετητή Πιερ-Φρανσουά Μορό, «Σπινόζα. Κράτος και θρησκεία», εκδόσεις Ι. Σιδέρη, σε μετάφραση Φώτη Σιατίτσα και επιμέλεια Δημήτρη Αθανασάκη. Πολύ κρίσιμο το περιεχόμενο του έργου, που εξετάζει τις σχέσεις της πολιτικής και της φιλοσοφίας με τη θρησκεία και τη θεολογία.
Περνάμε σε ένα εξαιρετικά επίκαιρο ζήτημα, με τη μελέτη του καθηγητή Φιλήμονα Παιονίδη, «Η δημοκρατία ως λαϊκή κυριαρχία» (μετάφραση από τα αγγλικά: Αδριανός Φριλίγγος, εκδόσεις Gutenberg). Ο Παιονίδης προτείνει μια εμβάθυνση της δημοκρατίας ως λαϊκής κυριαρχίας, σε αντίθεση με την κυριαρχία των αιρετών κομματικών ελίτ της σημερινής αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Επιπροσθέτως, δείχνει πώς θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της υπάρχουσας «κυριαρχίας του λαού αλλά ερήμην του λαού».
Περί δημοκρατίας και το βιβλίο του Γάλλου στοχαστή Φρεντερίκ Βορμς, «Οι χρόνιες παθήσεις της δημοκρατίας», σε μετάφραση Γιώργου Φαράκλα, από τις εκδόσεις Πόλις. Ο συγγραφέας αναπτύσσει ένα ενδιαφέρον σχέδιο επαναθεμελίωσης της δημοκρατικής πολιτικής σκέψης, αντιμετωπίζοντας τις σύγχρονες δημοκρατίες σαν ασθενείς που δεν μπορούν να απαλλαγούν ριζικά από τις χρόνιες παθήσεις τους, μπορούν ωστόσο να τις περιθάλψουν και εν μέρει να τις θεραπεύσουν.
«Η ιδέα του σοσιαλισμού» του Γερμανού πολιτικού φιλοσόφου Αξελ Χόνετ (μετάφραση Μαρία Τοπάλη, εκδόσεις Πόλις) αποτελεί ένα ωραίο δοκίμιο που επιχειρεί να επικαιροποιήσει τη σοσιαλιστική προοπτική σήμερα. Κινούμενος στον πολιτικό χώρο της σοσιαλδημοκρατίας, ο Χόνετ φιλοδοξεί να συμβάλει στην αποκατάσταση της εμπιστοσύνης προς το σοσιαλιστικό πρόγραμμα, το οποίο μπορεί και πρέπει να ξαναγίνει επίκαιρο.
Θα πρέπει να επισημάνουμε τη «Δυσφορία στην αισθητική» του Ζακ Ρανσιέρ, σε μετάφραση Θωμά Συμεωνίδη και επιμέλεια Κικής Καψαμπέλη, από τις εκδόσεις Εκκρεμές. Είναι μια σημαντική μελέτη που εξετάζει κριτικά τις σχέσεις της πολιτικής με την τέχνη και την αισθητική.
«Το υπόγειο ρεύμα του υλισμού της συνάντησης», σε μετάφραση Τάσου Μπέτζελου, εκδόσεις Εκτός Γραμμής, περιλαμβάνει τέσσερα από τα τελευταία γραπτά του μαρξιστή φιλοσόφου Λουί Αλτουσέρ. Πρόκειται για προγραμματικά κείμενα, τα οποία αναδεικνύουν και σκιαγραφούν ένα διακριτό φιλοσοφικό ρεύμα, εκείνο του «αστάθμητου» υλισμού της «συνάντησης». Ως συνήθως, οι αναλύσεις του Αλτουσέρ συνιστούν καίριες θεωρητικοπολιτικές παρεμβάσεις.
Ο καθηγητής Γιώργος Φαράκλας υπογράφει μια κριτική εισαγωγή στη σκέψη του Μαρξ και του Βέμπερ, υπό τον τίτλο «Η λογική του κεφαλαίου», εκδόσεις Εστία. Ωφέλιμο και πολύτιμο έργο για αναγνώστες που θέλουν να εξοικειωθούν με τους δύο Γερμανούς κλασικούς αναλυτές της κεφαλαιοκρατικής κοινωνίας.
Κλείνουμε με το εξαιρετικό βιβλίο του καθηγητή Αριστείδη Μπαλτά, «Ονόματα του κομμουνισμού», εκδόσεις Πατάκη, το οποίο δίνει πλούσια τροφή για σκέψη. Η προοπτική του κομμουνισμού ανοίγεται στο μέλλον, αλλά εγγράφεται ήδη στο παρόν: είναι η διαρκής τάση προς τον κομμουνισμό, δηλαδή η τάση προς την ελευθερία, την ισότητα, την αλληλεγγύη και την καθολική δικαιοσύνη.
Καλή φιλοσοφική χρονιά!
  https://www.efsyn.gr/arthro/filosofia-gia-kali-hronia?fbclid=IwAR2YJHtFo2L9WYBumJAABg4DqxDPK3BG7nSf9cwJR1hWqTG7eOW7Jxn5Isc