του Γιάννη Ν. Μπασκόζου
Η Άλλη Ελλάδα: 1950-1965 είναι ένα ανάγνωσμα σε φωτογραφίες. Συγκροτήθηκε από τον Άρη Μαραγκόπουλο (εκδ. Τόπος)μέσα από μια δύσκολη επιλογή εκατοντάδων φωτογραφιών βασισμένων στο φωτογραφικό Αρχείο του Κωνσταντίνου Μεγαλοκονόμου. Είναι, στην ουσία, ένα μικρό φιλμ νουάρ, όπως ακριβώς ήταν και η κρίσιμη δεκαπενταετία που αποτυπώνει: μια σκληρή μετεμφυλιακή εποχή, όπου κάποιοι άνθρωποι στην Ελλάδα πίστευαν ακράδαντα ότι μπορούν να αλλάξουν ριζικά τον κόσμο, ενώ κάποιοι άλλοι έτρεμαν στην ιδέα ότι οι κομμουνιστές μπορεί μια μέρα «να τους πάρουν τα σπίτια». Ήταν μια σκληρή εποχή μεγάλων όμως προσδοκιών.
Οι φωτογραφίες του Μεγαλοκονόμου αν και απότοκες της επικαιρότητας διαβάζονται και ως background μιας ταραγμένης εποχής. Βλέποντας της σήμερα ο παρατηρητής μπορεί να παρατηρήσει αυτό που πιθανόν δεν έβλεπε ο τότε αναγνώστης της εφημερίδας. Μη ξεχνάμε ότι ο Μεγαλοκονόμος ήταν ρεπόρτερ σε εφημερίδες της εποχής.
Το 1950 απέχει μόλις ένα χρόνο από τη λήξη του εμφυλίου πολέμου. Ακόμα υπάρχουν κρατούμενοι και δύο χρόνια αργότερα θα εκτελεστεί ο Μπελογιάννης. Από το 1960 και μετά η χώρα μοιάζει να παίρνει μια πορεία ανάπτυξης χωρίς να έχει ξεφύγει από την μετεμφυλιακή συνθήκη. Έργα γίνονται αλλά ο φόβος παραμένει. Η ειρήνη στην χώρα δεν ήρθε με ομαλό τρόπο. Οι νικητές εξουσιάζουν, οι αντίπαλοι φοβούνται. Από την άλλη μεριά ο κόσμος προσδοκά μια καλύτερη ζωή με ηλεκτρικό ψυγείο, ραδιόφωνο, ίσως και ένα αυτοκίνητο για βόλτες στην εξοχή. Τα πολιτικά γεγονότα όμως δεν αφήνουν τις μικρές ευτυχίες να ανθίσουν. Το άφιλο κράτος, ο χαφιές της γειτονιάς συμφύρονται με ένα αδύναμο πολιτικό σύστημα που τους συντηρεί για να μπορεί να συντηρείται το ίδιο. Λίγο πριν την δικτατορία του 67 τίποτα δεν δείχνει ότι ο 20ος αιώνας θα φέρει την χώρα πιο κοντά στην Ευρώπη.
Με τον φακό του Μεγαλοκονόμου παρακολουθεί κανείς την πορεία της χώρας. Φωτογραφίες που καταγράφουν απλές καθημερινότητες από τη ζωή στην αγορά, στη γειτονιά, το σπίτι όσο και φωτογραφίες που καταγράφουν πολιτικά συμβάντα. Άγνωστα πρόσωπα έρχονται στο φως σε απρόσμενες καταστάσεις όπως η αγοραπωλησία ενός μικρού γουρουνιού στο δρόμο, ένας γαβριάς που κουβαλάει νερό σε ένα λασπόδρομο μιας αθηναϊκής συνοικίας αλλά και παρα-σύμβουλοι και κολαούζοι πρωθυπουργών, ευκαιριακοί χειροκροτητές, κομματικοί υποτακτικοί. Ανάμεσα τους λαμπερές προσωπικότητες όπως ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ή ο Αριστοτέλης Ωνάσης πρόσωπα που έμελλε να σφραγίσουν με την παρουσία τους την εποχή και να επηρεάσουν και τις επόμενες δεκαετίες.
Όπως είχε πει σε μια παλιότερη συνέντευξη του ο Άρης Μαραγκόπουλος : «Η φωτογραφία αποτυπώνει, γι’ αυτόν που είναι σε θέση να τη διαβάσει σε όλο το βάθος της, εκτός από την «ατμόσφαιρα», τις κοινωνικές στάσεις απέναντι στα πράγματα, τις πολιτισμικές συνήθειες, τις εντάσεις και τις μεταλλαγές του κοινωνικού ιστού, κι οπωσδήποτε την ιδέα που έχει η εποχή για τον εαυτό της ή πιο συγκεκριμένα, την ιδέα που έχει ένα κομμάτι της εποχής (αυτό που αντιπροσωπεύει ο φακός του εκάστοτε φωτογράφου) για τον εαυτό του. Ως προς την Ελλάδα, η φωτογραφία είναι σοβαρό ντοκουμέντο του εμφύλιου σπαραγμού ακόμα κι όταν δεν τον αποτυπώνει ευθέως (όπως το κάνει π.χ. στις δίκες) αλλά εμμέσως, όταν απλώς καταγράφει εικόνες του καθημερινού βίου όπου (επαναλαμβάνω εδώ: για τον προσεκτικό αναγνώστη και μόνο) μέσα από ανύποπτες διόδους αποκαλύπτεται ο κρυφός καημός, ο κρυφός πόνος, η κρυφή ειρωνεία, η κρυφή έγνοια για τα πράγματα της εποχής. Η σκοτεινή, άγνωστη Ελλάδα της δεκαπενταετίας εκείνης».
Αυτή είναι μια ανάγνωση του επιμελητή, αλλά όπως ο ίδιος σημειώνει «μια φωτογραφία δεν αξίζει χίλιες λέξεις, αντίθετα μια φωτογραφία αξίζει όσο το νόημα που της αποδίδει ο κάθε αναγνώστης». Για τον Άρη Μαραγκόπουλο η επιλογή αυτών των φωτογραφιών είναι το πρόσωπο μιας άλλης Ελλάδας, αυτής του φόβου, της βίαιης καταστολής και της αδύναμης κοινωνικής συνοχής. Κάποιοι άλλοι ίσως δουν την αθωότητα μιας εποχής και τον πόθο των ανθρώπων να διεκδικήσουν μια ειρηνική συνύπαρξη που τους την αρνούνταν, άλλοι θα νοσταλγήσουν και άλλοι πιθανόν θα θυμώσουν. Σε κάθε περίπτωση ο αναγνώστης μπορεί να σταθεί μπροστά στο φωτογραφικό καλλιτεχνικό έργο του Μεγαλοκόνομου ανοικτό σε προσωπικές ερμηνείες, μιας και η αποτύπωση στον φακό αυτών των χρόνων σήμερα λειτουργεί διαφορετικά από την επικαιρότητα του τότε. Σήμερα γνωρίζουμε τι είχε διαδραματιστεί πίσω από τις πολιτικές κουΐντες της εποχής. Ξέρουμε τους πρωταγωνιστές αλλά και τους κομπάρσους μια εποχής δύσκολης. Οι φωτογραφίες του Μεγαλοκονόμου μας βάζουν να ξανασκεφτούμε την ιστορία μας, πώς φτάσαμε εδώ, τι έχουμε και τι δεν έχουμε ξεπεράσει. Ποιο ήταν το συλλογικό μας πρόσωπο και ποιο το αποτύπωμα του σήμερα.
info: ¨Αρης Μαραγκόπουλος, Η Άλλη Ελλάδα: 1950-1965, εκδόσεις Τόπος
https://www.oanagnostis.gr/%cf%86%cf%89%cf%84%ce%bf%ce%b3%cf%81%ce%b1%cf%86%ce%af%ce%b5%cf%82-%ce%bc%ce%b5%ce%b3%ce%b1%ce%bb%ce%bf%ce%ba%ce%bf%ce%bd%cf%8c%ce%bc%ce%bf%cf%85-%cf%83%ce%ba%ce%bb%ce%b7%cf%81%ce%ae-%ce%b5%cf%80/?fbclid=IwAR3jU9hFiv_Fr1k4laapmleyVlkWcP4iCQB0yf1JWfCafaHsNy3_eN3dj1c
Η Άλλη Ελλάδα: 1950-1965 είναι ένα ανάγνωσμα σε φωτογραφίες. Συγκροτήθηκε από τον Άρη Μαραγκόπουλο (εκδ. Τόπος)μέσα από μια δύσκολη επιλογή εκατοντάδων φωτογραφιών βασισμένων στο φωτογραφικό Αρχείο του Κωνσταντίνου Μεγαλοκονόμου. Είναι, στην ουσία, ένα μικρό φιλμ νουάρ, όπως ακριβώς ήταν και η κρίσιμη δεκαπενταετία που αποτυπώνει: μια σκληρή μετεμφυλιακή εποχή, όπου κάποιοι άνθρωποι στην Ελλάδα πίστευαν ακράδαντα ότι μπορούν να αλλάξουν ριζικά τον κόσμο, ενώ κάποιοι άλλοι έτρεμαν στην ιδέα ότι οι κομμουνιστές μπορεί μια μέρα «να τους πάρουν τα σπίτια». Ήταν μια σκληρή εποχή μεγάλων όμως προσδοκιών.
Οι φωτογραφίες του Μεγαλοκονόμου αν και απότοκες της επικαιρότητας διαβάζονται και ως background μιας ταραγμένης εποχής. Βλέποντας της σήμερα ο παρατηρητής μπορεί να παρατηρήσει αυτό που πιθανόν δεν έβλεπε ο τότε αναγνώστης της εφημερίδας. Μη ξεχνάμε ότι ο Μεγαλοκονόμος ήταν ρεπόρτερ σε εφημερίδες της εποχής.
Το 1950 απέχει μόλις ένα χρόνο από τη λήξη του εμφυλίου πολέμου. Ακόμα υπάρχουν κρατούμενοι και δύο χρόνια αργότερα θα εκτελεστεί ο Μπελογιάννης. Από το 1960 και μετά η χώρα μοιάζει να παίρνει μια πορεία ανάπτυξης χωρίς να έχει ξεφύγει από την μετεμφυλιακή συνθήκη. Έργα γίνονται αλλά ο φόβος παραμένει. Η ειρήνη στην χώρα δεν ήρθε με ομαλό τρόπο. Οι νικητές εξουσιάζουν, οι αντίπαλοι φοβούνται. Από την άλλη μεριά ο κόσμος προσδοκά μια καλύτερη ζωή με ηλεκτρικό ψυγείο, ραδιόφωνο, ίσως και ένα αυτοκίνητο για βόλτες στην εξοχή. Τα πολιτικά γεγονότα όμως δεν αφήνουν τις μικρές ευτυχίες να ανθίσουν. Το άφιλο κράτος, ο χαφιές της γειτονιάς συμφύρονται με ένα αδύναμο πολιτικό σύστημα που τους συντηρεί για να μπορεί να συντηρείται το ίδιο. Λίγο πριν την δικτατορία του 67 τίποτα δεν δείχνει ότι ο 20ος αιώνας θα φέρει την χώρα πιο κοντά στην Ευρώπη.
Με τον φακό του Μεγαλοκονόμου παρακολουθεί κανείς την πορεία της χώρας. Φωτογραφίες που καταγράφουν απλές καθημερινότητες από τη ζωή στην αγορά, στη γειτονιά, το σπίτι όσο και φωτογραφίες που καταγράφουν πολιτικά συμβάντα. Άγνωστα πρόσωπα έρχονται στο φως σε απρόσμενες καταστάσεις όπως η αγοραπωλησία ενός μικρού γουρουνιού στο δρόμο, ένας γαβριάς που κουβαλάει νερό σε ένα λασπόδρομο μιας αθηναϊκής συνοικίας αλλά και παρα-σύμβουλοι και κολαούζοι πρωθυπουργών, ευκαιριακοί χειροκροτητές, κομματικοί υποτακτικοί. Ανάμεσα τους λαμπερές προσωπικότητες όπως ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ή ο Αριστοτέλης Ωνάσης πρόσωπα που έμελλε να σφραγίσουν με την παρουσία τους την εποχή και να επηρεάσουν και τις επόμενες δεκαετίες.
Όπως είχε πει σε μια παλιότερη συνέντευξη του ο Άρης Μαραγκόπουλος : «Η φωτογραφία αποτυπώνει, γι’ αυτόν που είναι σε θέση να τη διαβάσει σε όλο το βάθος της, εκτός από την «ατμόσφαιρα», τις κοινωνικές στάσεις απέναντι στα πράγματα, τις πολιτισμικές συνήθειες, τις εντάσεις και τις μεταλλαγές του κοινωνικού ιστού, κι οπωσδήποτε την ιδέα που έχει η εποχή για τον εαυτό της ή πιο συγκεκριμένα, την ιδέα που έχει ένα κομμάτι της εποχής (αυτό που αντιπροσωπεύει ο φακός του εκάστοτε φωτογράφου) για τον εαυτό του. Ως προς την Ελλάδα, η φωτογραφία είναι σοβαρό ντοκουμέντο του εμφύλιου σπαραγμού ακόμα κι όταν δεν τον αποτυπώνει ευθέως (όπως το κάνει π.χ. στις δίκες) αλλά εμμέσως, όταν απλώς καταγράφει εικόνες του καθημερινού βίου όπου (επαναλαμβάνω εδώ: για τον προσεκτικό αναγνώστη και μόνο) μέσα από ανύποπτες διόδους αποκαλύπτεται ο κρυφός καημός, ο κρυφός πόνος, η κρυφή ειρωνεία, η κρυφή έγνοια για τα πράγματα της εποχής. Η σκοτεινή, άγνωστη Ελλάδα της δεκαπενταετίας εκείνης».
Αυτή είναι μια ανάγνωση του επιμελητή, αλλά όπως ο ίδιος σημειώνει «μια φωτογραφία δεν αξίζει χίλιες λέξεις, αντίθετα μια φωτογραφία αξίζει όσο το νόημα που της αποδίδει ο κάθε αναγνώστης». Για τον Άρη Μαραγκόπουλο η επιλογή αυτών των φωτογραφιών είναι το πρόσωπο μιας άλλης Ελλάδας, αυτής του φόβου, της βίαιης καταστολής και της αδύναμης κοινωνικής συνοχής. Κάποιοι άλλοι ίσως δουν την αθωότητα μιας εποχής και τον πόθο των ανθρώπων να διεκδικήσουν μια ειρηνική συνύπαρξη που τους την αρνούνταν, άλλοι θα νοσταλγήσουν και άλλοι πιθανόν θα θυμώσουν. Σε κάθε περίπτωση ο αναγνώστης μπορεί να σταθεί μπροστά στο φωτογραφικό καλλιτεχνικό έργο του Μεγαλοκόνομου ανοικτό σε προσωπικές ερμηνείες, μιας και η αποτύπωση στον φακό αυτών των χρόνων σήμερα λειτουργεί διαφορετικά από την επικαιρότητα του τότε. Σήμερα γνωρίζουμε τι είχε διαδραματιστεί πίσω από τις πολιτικές κουΐντες της εποχής. Ξέρουμε τους πρωταγωνιστές αλλά και τους κομπάρσους μια εποχής δύσκολης. Οι φωτογραφίες του Μεγαλοκονόμου μας βάζουν να ξανασκεφτούμε την ιστορία μας, πώς φτάσαμε εδώ, τι έχουμε και τι δεν έχουμε ξεπεράσει. Ποιο ήταν το συλλογικό μας πρόσωπο και ποιο το αποτύπωμα του σήμερα.
info: ¨Αρης Μαραγκόπουλος, Η Άλλη Ελλάδα: 1950-1965, εκδόσεις Τόποςhttps://www.oanagnostis.gr/%cf%86%cf%89%cf%84%ce%bf%ce%b3%cf%81%ce%b1%cf%86%ce%af%ce%b5%cf%82-%ce%bc%ce%b5%ce%b3%ce%b1%ce%bb%ce%bf%ce%ba%ce%bf%ce%bd%cf%8c%ce%bc%ce%bf%cf%85-%cf%83%ce%ba%ce%bb%ce%b7%cf%81%ce%ae-%ce%b5%cf%80/?fbclid=IwAR3jU9hFiv_Fr1k4laapmleyVlkWcP4iCQB0yf1JWfCafaHsNy3_eN3dj1c
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου