Ήταν στο τέλος της δεκαετίας του ’80 που πρωτοδιάβασα ποιήματα του Θανάση Κωσταβάρα από τη συλλογή του: Ο μουγκός τραγουδιστής και συνοπτικός οδηγός ’63-’71, (1982), εκδόσεις Θεμέλιο. Πρόκειται για ένα τόμο που περιέχει τα ποιήματα της περιόδου 1971-1982 και την επιλογή ποιημάτων που κάνει ο ίδιος ο ποιητής από τέσσερις προηγούμενες συλλογές του: από το «Γυρισμό» (1963), την «Κατάθεση» (1965), τα «Συμπληρώματα» (1969) και τα «Δώδεκα Ερωτικά» (1971). Ποιήματα λιτά και απέριττα, χωρίς καθόλου εκφραστικά στολίδια, με μια έντονη εξομολογητική τάση. Αμέσως ο αναγνώστης αισθάνεται το βιωμένο δράμα τους, την απελπισία τους και το αδιέξοδο στο οποίο καταλήγουν. Σταθερή φωνή που επίμονα στρέφεται γύρω από την ίδια θεματολογία: τον θάνατο, τον εγκλεισμό, την απομόνωση, τον φόβο, τον πόνο, τη σιωπή, την ήττα, τους ήρωες, τους νεκρούς κ.ά., τη θεματολογία δηλαδή πολλών ποιητών της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς, στην οποία άλλωστε ανήκει ο Κωσταβάρας και στην οποία κατέχει εξέχουσα θέση. Όλο το έργο του δονείται από τη λαχτάρα ενός οράματος, όχι μόνο της Αριστεράς, αλλά του ανθρώπου γενικότερα. Ενός ανθρωπιστικού οράματος που ευθύς αμέσως μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τον Εμφύλιο σπαραγμό διαψεύστηκε, όπως φαίνεται και στο έργο ποιητών όχι μόνο της Αριστεράς. Ο Θανάσης Κωσταβάρας γεννήθηκε το 1927 στην Ανακασιά του Βόλου. Πολέμησε στις τάξεις του ΕΛΑΣ εναντίον των Γερμανών και τραυματίστηκε το 1944. Άρχισε σπουδές στην Οδοντοϊατρική του Πανεπιστημίου Αθηνών το 1946, αλλά αναγκάστηκε να τις διακόψει, γιατί εξορίστηκε στην Μακρόνησο. Συνέχισε τις σπουδές του το 1952-1954. Εργάστηκε ως οδοντίατρος. Στη λογοτεχνία εμφανίστηκε το 1953 με την ποιητική συλλογή «Πρελούντια». Ακολούθησαν μέχρι τις 19 Οκτωβρίου 2007, που ο ποιητής έφυγε από τη ζωή, άλλες 17 ποιητικές συλλογές. Έγραψε ακόμη έργα πεζά και θεατρικά. Η ποίησή του, ενθουσιαστική στις πρώτες συλλογές του, με τη συλλογή όμως «Γυρισμός» (1963) μεταστράφηκε, μέσα στο γενικότερο κλίμα του επανελέγχου της ιστορίας, σε ελεγειακή και θεωρήθηκε ότι ανήκει στην «ποίηση της ήττας», όπως και η ποίηση του Μανόλη Αναγνωστάκη, του Τάσου Λειβαδίτη, του Τίτου Πατρίκιου κ.ά. Εισηγητής του όρου «ποίηση της ήττας» είναι ο Βύρων Λεοντάρης με το άρθρο του στην «Επιθεώρηση Τέχνης» (1963): «Η ποίηση της ήττας» που δεν ήθελε όμως μ’ αυτό τον όρο να δηλώσει την αποτυχία του πολιτικού και κοινωνικού οράματος της Αριστεράς, αλλά παίρνοντας μόνο την αφορμή από αυτό, να τονίσει την αίσθηση ότι ο μεταπολεμικός άνθρωπος «βγαίνει καθημαγμένος από μια ήττα, που δεν σημαδεύει ανεξίτηλα μονάχα τον ελληνικό χώρο, αλλά είναι, γενικότερα, ήττα της ανθρωπότητας, του πολιτισμού» (Βύρων Λεοντάρης, Η ποίηση της ήττας, Εκδ. Έρασμος, 1983, σ. 67). Με παρόμοιο τρόπο αντιλαμβάνεται και ο Κωσταβάρας τα πράγματα, όχι ως κοινωνικοπολιτική ήττα, ούτε ως ήττα της ηγεσίας του κινήματος, όπως συμβαίνει με τον Μανόλη Αναγνωστάκη, ούτε ότι λόγω της ήττας δεν επικράτησε ο κοινωνικός πολιτισμός, όπως συμβαίνει για παράδειγμα με τον Τίτο Πατρίκιο. Ο Κωσταβάρας αντιλαμβάνεται την «ήττα», μέσα στο πλαίσιο της δικής του «ποιητικής και πολιτικής ηθικής» – που περιλαμβάνει ως συστατικά της στοιχεία την αλληλεγγύη, την αγάπη και τη θυσία – ως ήττα της ίδιας της ζωής. Χωρίς αυτά τα στοιχεία ο πολιτισμός του ανθρώπου, πιστεύει, χρεοκοπεί και η ζωή μετατρέπεται σε κόλαση. Αυτά τα ελάχιστα ως στοιχεία γενικού πλαισίου για τον Κωσταβάρα και την ποίησή του. Στα παρακάτω θα ήθελα να επικεντρώσω αυτό το σημείωμα στην οπτική γωνία του κωσταβαρικού ποιητικού υποκειμένου που βιώνει το δράμα του από τη σκοπιά του ανώνυμου αριστερού αγωνιστή. Παίρνω αφορμή από δυο τρία ποιήματα της εν λόγω συλλογής του, τα οποία αναφέρονται ακριβώς σ’ αυτό το θέμα. Αυτοί λοιπόν οι αγωνιστές, οι ήρωες της ποίησής του, δεν είναι επώνυμοι, όπως κι άλλοι έχουν επισημάνει, δεν πήραν μια θέση στην ιστορία του ξεσηκωμού εκείνης της εποχής. Δεν είναι π.χ., όπως θα ήταν άλλωστε δικαιολογημένο, ο Νίκος Μπελογιάννης ή ο Ναπολέων Σουκατζίδης, ήρωες που τους τιμά η Αριστερά και όχι μόνο.
Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΕΔΩ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου