του Βαγγέλη Χατζηβασιλείου
Είδος περιφρονημένο κατά σύστημα εν Ελλάδι, η βιογραφία τείνει τα τελευταία χρόνια να αλλάξει ρότα και να διεκδικήσει μιαν αξιοπρεπέστερη θέση στη βιβλιοπαραγωγή αφού όλο και συχνότερα εκπονούνται έργα που διερευνούν εις βάθος τον βίο και την πολιτεία προσώπων τα οποία προέρχονται από τα πιο διαφορετικά σημεία του πολιτικού, του κοινωνικού, του οικονομικού και του πολιτισμικού ή του καλλιτεχνικού ειδικότερα φάσματος. Τα λέω αυτά με αφορμή ένα βιβλίο το οποίο κυκλοφόρησε το 2019, αλλά μπορούμε ακόμη να το συζητήσουμε, πολλώ δε μάλλον που επίκειται, όπως μας υπόσχεται ο συγγραφέας, εμπλουτισμένη και κατά πολύ εκτενέστερη διαπραγμάτευση του αντικειμένου του. Το βιβλίο, που έκανε μέσα στο 2019 δύο εκδόσεις, η τελευταία από τον οίκο Α. Α. Λιβάνη, και κυκλοφορεί ήδη και στα αγγλικά, δεν είναι άλλο από τη δουλειά του αναπληρωτή καθηγητή Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας Θανάση Χρήστου Πέτρος Σωκρ. Κόκκαλης (1896-1962). Ο αστός επαναστάτης ιατρός από τον αντιβενιζελισμό στον λενινισμό.
Ο Πέτρος Κόκκαλης δεν χρειάζεται, βεβαίως, συστάσεις. Η δημόσια Ιστορία έχει κιόλας πολλά να μας πει για την πολιτική του δράση και τη μεγάλη περιπέτειά του τόσο στην Ελλάδα της δεκαετίας του 1940 όσο και στην υπερορία της Ανατολικής Ευρώπης κατά τη μεταπολεμική περίοδο, αλλά ο Χρήστου εστιάζει από την πρώτη στιγμή την προσοχή του σε πτυχές που είναι λίγο ή και ελάχιστα γνωστές. Η πρώτη πτυχή υπό αυτή την έννοια είναι επιστημονική σταδιοδρομία Κόκκαλη, η δεύτερη η πολιτική μεταστροφή του, που είχε ως άμεση συνέπεια την ένταξή του στο ΚΚΕ μέσα στην καρδιά του Εμφυλίου. Γεννημένος στη Λιβαδειά και γόνος οικογένειας με ρίζες στον Αγώνα του 1821, ο Κόκκαλης σπούδασε Ιατρική στην Αθήνα, το Βερολίνο (όπου είχε μέντορα το κατοπινό νομπελίστα της Φυσικής Max Planck), τη Ζυρίχη και τη Βέρνη ενώ επιστρέφοντας οίκοι εξελέγη καθηγητής Χειρουργικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και διευθυντής Χειρουργικής στο Αρεταίειο. Το 1955, κι όταν όλα είχαν τελειώσει στην Ελλάδα, ο Κόκκαλης διορίστηκε στο Ανατολικό Βερολίνο διευθυντής του Ινστιτούτου Πειραματικής Χειρουργικής του Κυκλοφορικού Συστήματος της Γερμανικής Ακαδημίας των Επιστημών ενώ κατόπιν έγινε καθηγητής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Humboldt με ανάθεση διδασκαλίας στον τομέα της Χειρουργικής. Το κορυφαίο γεγονός στην επιστημονική του δράση, λέει ο Χρήστου, ήταν τα πειράματα με τις μεταμοσχεύσεις ζωτικών οργάνων, «όπως καρδιάς, πνευμόνων, καρδιάς και πνευμόνων, καθώς και κεφαλών σε σκύλους–πειραματόζωα». Ταξιδεύοντας στη Σοβιετική Ένωση, ο Κόκκαλης άνοιξε κι έναν άλλο δρόμο, τον δρόμο της μεταμόσχευσης καρδιάς σε άνθρωπο, που θα γίνει πραγματικότητα λίγο αργότερα στη Νότια Αφρική χάρη στον Christian Barnard.
Στο ενδιάμεσο της πορείας προς τον επιστημονικό του θρίαμβο, ο Κόκκαλης θα προλάβει να συγκρουστεί με τους Ναζί και τους έλληνες φίλους τους στην Αθήνα, να πάρει το μέρος του Ιωάννη Κακριδή στη «Δίκη των τόνων», να προσχωρήσει στους σοσιαλιστές του Κωνσταντίνου Τσάτσου, να χάσει όλες τις δημόσιες θέσεις του ως γιατρού και να καταλήξει υπουργός της κυβέρνησης του Βουνού (γραμματέας Κοινωνικής Πρόνοιας και Παιδείας στην Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης – ΠΕΕΑ). Έτσι, από μετριοπαθής βενιζελικός, θα αποκτήσει την κομματική ταυτότητα του ΚΚΕ, πεθαίνοντας, ωστόσο, επί των επάλξεων όχι του Κόμματος, αλλά της επιστήμης, το 1962, στην Ανατολική Γερμανία.
Πέρα από τη βιογραφική εξιστόρηση, ο μελετητής μάς δείχνει, σε ξεχωριστό μέρος του βιβλίου του, τη σημασία και το δραστικό μέγεθος των τεκμηρίων: τεκμήρια όχι μόνο για όσα γράφτηκαν σχετικά με τον Κόκκαλη (ρεπορτάζ για την κοινωνική του παρουσία, συστατικές επιστολές για την επιστημονική του σταδιοδρομία, πρακτικά από τη συνεδρίαση του Πανεπιστημίου Αθηνών για την εκλογή του στους διδακτικούς του κόλπους, και νεκρολογίες – ανάμεσά τους του Στρατή Τσίρκα και της Ρόζας Ιμβριώτη), αλλά και για όσα πέρασαν στον δικό του λόγο. Ο Κόκκαλης μιλάει εδώ για τις επιστημονικές του εργασίες, για την εξέλιξη των χειρουργικών ερευνών, για τις επεμβάσεις αγγειοπλαστικής, για τον Δημήτρη Γληνό, για το πώς έφτασε στην Αριστερά (από την πρώτη συνέλευση της Επιτροπής Ανακαταγραφής του ΚΚΕ – όπου παρά τον θαυμασμό των κομματικών για το πρόσωπό του, ακούμε τον σκαιό τόνο της γλώσσας τους, έτοιμο να συνθλίψει οτιδήποτε μπορεί να αποκλίνει από τη νόρμα), καθώς και για το πολιτικό του όραμα, όπως προκύπτει από τις προσωπικές του σημειώσεις ή από τις κομματικές του εισηγήσεις.
Επέμεινα κάπως παραπάνω, απ’ όσο το συνηθίζω στο «Λόγου χάριν», για να υπογραμμίσω, εκτός από την αφηγηματική δύναμη και την αναλυτική έκταση της βιογραφίας, και το πώς ή το πού μπορεί να μας οδηγήσει ο πλούτος (γιατί όχι και η σπανιότητα) του τεκμηριωτικού υλικού της. Το βιβλίο του Χρήστου αποτελεί αψευδή μάρτυρα και για τα δύο.
info: Θανάση Χρήστου Πέτρος Σωκρ. Κόκκαλης (1896-1962). Ο αστός επαναστάτης ιατρός από τον αντιβενιζελισμό στον λενινισμό, Λιβάνης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου