Τίτος Πατρίκιος, Ο δρόμος και πάλι, Κίχλη, Αθήνα 2020.
Στους αντιηρωικούς καιρούς μας, με μόνον σχεδόν εχθρό τον κορωνοϊό, ο ποιητής κοιτάζει τον δρόμο: Ο δρόμος και πάλι, και δεν είναι πια ο γνωστός μας Χωματόδρομος με τα ποιήματά του 1952-1954, με τον έντονο κοινωνικό τους χαρακτήρα, τότε που έβραζε το αίμα, η κοινωνία και τα πολιτικά, αλλά ο δρόμος σήμερα. Ασφαλτοστρωμένος πλέον. Ο δρόμος άλλαξε, τα αιτήματα των καιρών άλλαξαν –αν και δεν άλλαξαν– πολύ νερό έτρεξε, το ποτάμι κατέβασε λάσπη και βούρλα και κομμένα κλαδιά, σκεπάστηκε και έγινε δρόμος.
Ωστόσο, ο ποιητής πάντα στις επάλξεις, ψηλά, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Από τον έκτο όροφο, με όλη την Αθήνα στα πόδια του, μόνο με τον Λυκαβηττό μπορεί να συδιαλέγεται. Κοιτάζοντας κάτω, στο ωραίο ύψιλον που σχηματίζουν δύο μεγάλοι δρόμοι μπροστά του, τα αυτοκίνητα του ενός σκέλους κατεβαίνουν τρέχοντας προς το Φάληρο, την ώρα που τα άλλα ανεβαίνουν τρέχοντας προς τα Μεσόγεια. Η εικόνα είναι πανθεωτική, ταμπλώ βιβάν που δείχνει εναρμονισμένες τις πολύχρωμες αντιθέσεις. Είναι η εμψυχωμένη οδός του Ηράκλειτου, άνω και κάτω μία, ολοζώντανη, χρωματιστή, λαμπερή, γεμάτη κίνηση.
Ο Ποιητής που σαν Οδυσσέας ταξίδεψε πολύ, είδε και έπαθε πολλά, έχασε συντρόφους, αγωνίστηκε αλλά τελικά επέστρεψε στην Ιθάκη, κάθεται τώρα σαν τον σεφερικό γέροντα στην ακροποταμιά –να που η κυριολεξία και η ποιητική μεταφορά ταυτίζονται, αφού ο δρόμος του είναι ο Ιλισσός– και συλλογίζεται. Κι όλα τα αντίθετα του φαίνονται ίδια.
Στα έντεκα μικρά ποιήματα της έκδοσης της Κίχλης, στοχάζεται πάνω στη διπλή αντιθετική φύση που έχουν τα πάντα στη ζωή. Φέρνει τη μία στο φως αλλά δεν αφήνει και την άλλη στο σκοτάδι.
Μότο της συλλογής ένας στίχος από τον παλιό του Χωματόδρομο:
Προχωρώντας στον ατελείωτο χωματόδρομο του χρόνου
απαντούμε τις χιλιάδες ροδεσιές απ’ τ’ άλλα κάρα
Στα ίδια βήματα των άλλων, στις ίδιες χαρακιές της ρόδας του χρόνου, στην πεπατημένη, αλλιώς. Γιατί δεν είναι μόνο τα λόγια μας παιδιά πολλών ανθρώπων, όπως έχει πει ο Σεφέρης, αλλά και τα βήματά μας ίδια μ’ εκείνων και οι δρόμοι ίδιοι. Οι «Αντίπαλες δυνάμεις» βρίσκονται σε διαρκή κίνηση σαν τα αυτοκίνητα στον δρόμοˑ η μία εναντίον της άλληςˑ και της μεν αλήθειας η δύναμη νικάει το ψέμα, το ψέμα όμως τα καταφέρνει να κερδίζει ως νέα αλήθεια.
Τόση δύναμη έχει η αλήθεια
που μπορεί τελείως να νικάει
ακόμα και το πιο καλοστημένο ψέμα.
Και από την ανάποδη
Τόση δύναμη έχει το ψέμα
που μπορεί να επανέρχεται και να πείθει
παριστάνοντας μια νέα αλήθεια
Εκείνο το «παριστάνοντας» είναι το κλειδί της απάτης…
Ανατρέχοντας στα κείμενα, βρίσκουμε τον Κ. Π. Καβάφη να αναρωτιέται μήπως «το Ψεύδος είναι απλώς η αλήθεια που γέρασε» (Σημειώματα Ηθικής και Ποιητικής Γ΄ 6.9.1902). Πηγαίνοντας ακόμα πιο πίσω βρίσκουμε τον Ιησού να εξηγεί στον Πιλάτο ότι ήρθε για να πει την αλήθεια. Και ποια είναι η αλήθεια, ρώτησε ο Πιλάτος. Κι εκείνος δεν απήντησε (Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο 18, 38). Τι θα μπορούσε να απαντήσει ένας ΠΟΙΗΤΗΣ σε ένα στρατιώτη, άλλωστε.
Μια άλλη μη αναμενόμενη οπτική είναι εκείνη που προτιμάει «ν’ ανοιχτεί στην περιπέτεια μιας νέας αρχής» αναζητώντας την τελειότητα, παρά να εγκλωβιστεί σε ένα μοντέλο «άρτιο και σωστό». Σαν Οδυσσέας ο ποιητής, δεν θέλει να αράξει, αλλά θέλει να κάνει μια νέα αρχήˑ Je repars a zero τραγουδούσε η Εντίθ Πιαφ.
Και τα αντιθετικά ζεύγη θα συνεχίσουν τη διαπάλη τους, τροφοδοτώντας το ένα το άλλο, όπως η ακινησία του ύπνου τη νύχτα δίνει «την κίνηση όλης της άλλης μέρας», «παρά την κρυφή της πλανερή γειτνίαση/ με την παντοτινή ακινησία του θανάτου» («Οι δύο Γείτονες»).
Φυσικά, «το φως και το σκοτάδι», «Η Απουσία» δεν γεμίζει απλώς μεγαλώνει, «Η Ελπίδα» σαν δημοτικό δίστιχο, οι «Συναντήσεις», τα πρόσωπα και τα προσωπεία τους, που άλλα ο καιρός τ’ αλλάζει από έξω κι άλλα από μέσα, ενώ το πρόσωπο μένει «τεχνητά αμετάλλαχτο», σαν το γνωστό πορτρέτο του Όσκαρ Ουάιλντ.
Μία αίσθηση καβαφική, πάντα υφέρπει, μία θέση κι αμέσως η άρση ανατρέπει, το σκοτεινό και το φωτεινό μέρος των πραγμάτων, των ανθρώπων και των συμπεριφορών. Είναι ματαιοπονία να ονειρεύεσαι τη φυγή. Τα όνειρά σου θα καταλήγουν πάντα στην «κεντρική πλατεία της δικής μας πόλης», στους ίδους δρόμους, στις ίδιες γειτονιές. Είναι επειδή «η πόλις» μας ακολουθεί, όπως έχει επισημάνει ο Κ.Π. Καβάφης. Ένα μικρό κοτσύφι στο μπαλκόνι, που καλεί ταίρι για το ζευγάρωμα, μας χαρίζει τη δροσιά της φωνής του, μα αμέσως μας μελαγχολεί ο στίχος «όσο κρατάει βέβαια το κάθε λογής ζευγάρωμα». Εκείνο το «όσο», τόσο πικρό, σαν κατακάθι μακράς πείρας χτυπάει καμπανάκι πως όλα έχουν λήξη.
Η ιδέα μου φέρνει στο νου δύο στίχους του Οδυσσέα Ελύτη από το Φωτόδεντρο:
μία ή δύο φορές το
Τέλειο φάνηκε στα μάτια μου κι ύστερα πάλι τίποτε
Ίδια πουλί πριν του προλάβεις τη λαλιά που πάει
το πήρε ο ήλιος μεσ’ στα κόκκινα και βασιλεύει
Φυσικά, ο Πατρίκος, ο άνθρωπος που βρέθηκε μέσα σε όλα τα δύσκολα, που είδε με τα μάτια ορθάνοιχτα το θάνατο, έχει τον τρόπο του να επιβιώνειˑ έχει φτιάξει τον προσωπικό του «Ορισμό της Ευτυχίας», μόνο που δεν τον λέει και στους άλλους μην τους πάρει στο λαιμό του. Τι μας λες εδώ, ποιητή; Ορισμός ευτυχίας δεν υπάρχει; Ό,τι και να κάνουμε κινδυνεύουμε να πέσουμε στο κενό; Ότι δεν υπάρχει τίποτα, δεν υπάρχει παρά το κενό που κινδυνεύουμε να γκρεμιστούμε μέσα του, όχι μόνο πολιτικά αλλά και κοινωνικά και ερωτικά και και και …
Και αφού με δρόμο άρχισε, με δρόμο θα τελειώσει. Θα μας καταθέσει το καταστάλαγμα της εμπειρίας του. Κάθε γενιά με τη σειρά της τα ίδια θα ζήσει, όπως και οι παλαιότεροι, ελάχιστα διαφέρουν τα πράγματα. Τα ίδια γίνονται και ξαναγίνονται, μία επανάληψη είναι η ζωή:
Ζωή με χίλια πρόσωπα, ζωή μοναδική
ζωή δική μας και των άλλων
Ο ποιητής άρχισε να γράφει στις 5 Μαρτίου και τελείωσε στις 21 Μαΐου του 2020. Σε χαμηλό τόνο, χωρίς πάθος, sotto voce, μας μιλάει με τη σοφία του ειδήμονος. Η εμπειρία όμως δεν δανείζεται, αλλά βιώνεται. Και κανένας μας δεν έχει εμπειρία σαν τη δική του. Εκείνος στα μεγάλα και στα μικρά, εμείς μόνο στα μικρά, στήνουμε το αυτί να ακούσουμε τη δική του μουσική που διαπερνά τους στίχους, ήρεμο και αφανές πλέον ποτάμι κάτω από τον ασφαλτοστρωμένο δρόμο.
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Δείτε τα περιεχόμενα του πρώτου μας ηλεκτρονικού τεύχους εδώ.]
https://frear.gr/?p=29411&fbclid=IwAR2m1u7JHegTxmuabJmKHix4WBVDUvDqYy4ZEld6oMrDB1BOtxP7cvcRDBQ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου