Διατρέχοντας τα περιεχόμενα της ιστορικής μελέτης της Σάρα Νοτ, Μητέρες- με 22 κεφάλαια που παρουσιάζουν όλα τα στάδια του πώς γίνεσαι μητέρα, από το πρώτο άκουσμα του εμβρύου, τις αλλαγές στο σώμα, το γάλα, τα γιατροσόφια, το λίκνισμα, τα λίκνα, καθετί που αφορά τη μητρότητα και το μεγάλωμα των παιδιών- η πρώτη σκέψη ήταν ότι το βιβλίο δεν θα μπορούσε να το γράψει μ’ αυτό τον τρόπο ένας άντρας ιστορικός. Όχι γιατί δεν θα μελετούσε ευσυνείδητα τις πηγές, αλλά επειδή θα ήταν αδύνατο να αισθανθεί τα καμπανάκια που χτυπούσαν στο μυαλό της συναδέλφου του κάθε που ανακάλυπτε στα αρχεία σύντομα σημειώματα και καταγεγραμμένες κουβέντες μακρινών συνομιλητριών που της ανακινούσαν συναισθήματα.
Η Βρεττανή ιστορικός βίωσε όσα η πλειονότητα των γυναικών: την ελπίδα και τη χαρά μιας εγκυμοσύνης, την καλή ή τη δύσκολη έκβασή της και τη μητρότητα. Εργαζόμενη και μητέρα, ένιωθε συχνά ότι το μυαλό της γινόταν πολτός από το στρες να καταλάβει τι της συνέβαινε και να ανταπεξέλθει στα καινούρια καθήκοντα και τις ευθύνες. Ένιωθε όπως όλες!
Προσαρμόστηκε στην καινούρια κατάσταση, στη φροντίδα του νεογέννητου, και χωρίς να εγκαταλείψει την έρευνα συνδύασε τη δημόσια επαγγελματική ιδιότητα με την ιδιωτική της ζωή συνθέτοντας μια μελέτη στην οποία συμπεριλαμβάνεται η Ιστορία της μητρότητας καθώς και η ιδιωτικότητα των ψυχολογικών, συναισθηματικών, κοινωνικών και άλλων κλυδωνισμών που ένιωσε ως νέα μητέρα. Δημοσιοποίησε δηλαδή το «ιδιωτικό», όχι μόνο το δικό της αλλά και πολλά ακόμα «ιδιωτικά», όπως αποκαλύπτονται από ιστορικές πηγές (επιστολές, καταγραφές, έντυπα, εκλαϊκευτικά αναγνώσματα, συνεντεύξεις) περασμένων αιώνων, από τον 17ο αιώνα μέχρι σήμερα.
Ξεδίπλωσε λοιπόν η Σάρα Νοτ στις σελίδες του βιβλίου μια αντισυμβατική ιστορία (ο πρωτότυπος τίτλος: Mother: An Unconventional History), την προσωπική της, φέρνοντας παράλληλα στο προσκήνιο δεκάδες άλλες ξεχασμένες.
Η ιστορικός ανέσυρε από τη λήθη, σχολίασε και συνέδεσε με τα δικά της, βιώματα γυναικών που έζησαν τη μητρότητα σε άλλες εποχές και συνθήκες, είτε ήταν αστές, αριστοκράτισσες, σκλάβες στις φυτείες του Νότου των ΗΠΑ, Ινδιάνες, μετανάστριες στον Νέο Κόσμο, υπηρέτριες, αγρότισσες είτε εργαζόμενες του 21ου αιώνα. Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο όλες τους καθορίστηκαν από τα νεογέννητα παιδιά τους για μια περίοδο της ζωής τους.
Αναμφίβολα η Νοτ ενδοσκοπεί. Θα έλεγα ότι συμπάσχει με όσα αποκαλύπτουν τα υλικά της μελέτης της- αν είναι δυνατόν μετά από τόσα που άλλαξαν στους τέσσερις αιώνες που καλύπτει η έρευνα!- δουλεύοντας πάνω στις πρώτες ύλες της μητρότητας έτσι όπως διευρύνονται και εξαπλώνονται ακόμα και σε πεδία όπως η πολιτική, ο ακτιβισμός (φεμινιστικός και ομοφυλόφιλος), η ιστορική αλλαγή ή η υπεράσπιση της παράδοσης, από το συμβάν της σύλληψης, του τοκετού μέχρι τη φροντίδα του βρέφους και την πρώτη παιδική ηλικία. Βασίστηκε, εξηγεί, στις αποσπασματικές ανεπίσημες ανεκδοτολογικές αφηγήσεις, όπως αποσπασματικές είναι εν πολλοίς οι καθημερινές κουβέντες και των σημερινών μητέρων για όσα τις απασχολούν, από τον ύπνο τους, και τον ύπνο των μωρών, το πρόγραμμα του βρέφους, τον παιδίατρο, τη διατροφή, τη συμμετοχή του συντρόφου μέχρι την αλλαγή της αίσθησης του χρόνου καθώς και την οργάνωσή του στις νέες οικογενειακές συνθήκες.
Στη μελέτη δένονται αριστουργηματικά διαφορετικά κοινωνικά περιβάλλοντα και εποχές με σημερινές απόψεις, σκέψεις και προβληματισμοί γύρω από τη μητρότητα σε δύο παράλληλες ιστορίες: Μία στον πραγματικό χρόνο, όπου παρουσιάζεται η προσωπική πορεία της συγγραφέως και η επιστημονική της ως ιστορικού, και μία δεύτερη, εκείνη της διαχρονικής ιστορίας της γυναικείας κοινότητας στην οποία εντάσσει και τη δική της.
*****
Τη Μαρία Φαφαλιού τη γνωρίζω από τα βιβλία με τις πολύτιμες μαρτυρίες που συγκέντρωσε, άλλοτε χάρη στη δική της έρευνα και άλλοτε σε συνεργασία με τον Ν. Κ. Χατζηπατέρα, για τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο και την Κατοχή. Μού ήταν τρομερά χρήσιμα αυτά τα βιβλία γιατί άντλησα υλικό για σχολικές γιορτές της 28ης, και άλλα εκπαιδευτικά γραπτά, ώστε να παρουσιάσω στα παιδιά τεκμήρια που τους ήταν άγνωστα.
Με μεγάλο ενδιαφέρον διάβασα την πρόσφατη έκδοση Κορίτσια σε περίκλειστους χώρους, Μαρτυρίες 1942-1952, στην οποία ανθολογεί αντισυμβατικές γυναικείες ιστορίες, ιστορίες γυναικών στις οποίες επιβλήθηκε εγκλεισμός για πολιτικούς, φυλετικούς ή και για σωτηριολογικούς λόγους. Εδώ, καλύπτοντας τη δεκαετία ορόσημο 1942-1952 (Πόλεμος: Κατοχή, αντίσταση, φυγή στη Μέση Ανατολή, στρατόπεδα εξόντωσης, Εμφύλιος: Η Ελλάδα μια απέραντη φυλακή, Μετεμφυλιακά χρόνια: Εξορίες, παιδοπόλεις, μετάβαση και πολιτική προσφυγιά στις Λαϊκές Δημοκρατίες -στο Σιδηρούν Παραπέτασμα), δίνει τον λόγο σε μικρά κορίτσια, έφηβες και ενήλικες γυναίκες κάθε κοινωνικής τάξης, ηλικίας και ιδιότητας. Μητέρες, αστές, αγρότισσες, εβραίες, χριστιανές, μαθήτριες, φοιτήτριες, αντάρτισσες, επονίτισσες, δασκάλες, κομματικά στελέχη κ.ά., όλες πέρασαν τα πάνδεινα. Οι μαρτυρίες τους δεν χρειάζονται σχολιασμό.
Οι χώροι εγκλεισμού περιγράφονται με ακρίβεια είτε πρόκειται για φυλακές, στρατόπεδα και σχολές αναμόρφωσης ανά την ελληνική επικράτεια, είτε ναζιστικά στρατόπεδα, χωριά και σχολεία στις χώρες του ανατολικού μπλοκ που δέχτηκαν παιδιά και ενηλίκους προς το τέλος του εμφυλίου πολέμου.
Εξηγεί η Μαρία Φαφαλιού: … δίνω μεγάλο βάρος στην περιγραφή των χώρων αυτών. Το κάνω όχι μόνο χάριν της ιστορικής τεκμηρίωσης, αλλά επειδή πιστεύω ότι γνωρίζοντας τον χώρο, πιο εύκολα κατανοούμε τα βιώματα και τα συναισθήματα εκείνων που έζησαν σ΄ αυτές τις συνθήκες… Και παρακάτω … (χώροι) με κοινή συνισταμένη την απομάκρυνση από τον τόπο κατοικίας, την απομάκρυνση από τον έξω κόσμο, την αυστηρή ομαδοποίηση, την έλλειψη προσωπικού χώρου, την άσκηση εξουσίας, την προσπάθεια δημιουργίας πειθήνιων σωμάτων… την άκρατη βία, την έλλειψη γενικής θαλπωρής και το οδυνηρό αίσθημα ανασφάλειας και φόβου.
Ήταν επιτυχημένη αυτή η στρατηγική; Αντέδρασαν, και πώς, οι έγκλειστες για να διατηρήσουν την ανθρώπινη υπόσταση και την ταυτότητά τους; Το δηλώνουν και πάλι οι μαρτυρίες της αυτό-οργάνωσής τους, η οποία απέρρεε από πολιτικές πεποιθήσεις, ηθική και ιδανικά δημιουργώντας, σε μπλοκ και κελιά, ένα αίσθημα κοινότητας καθώς και ένα δίκτυο ψυχολογικής υποστήριξης και φροντίδας της μιας για την άλλη.
Το βιβλίο της Μαρίας Φαφαλιού, Κορίτσια σε περίκλειστους χώρους, Μαρτυρίες 1942-1952, αναμφίβολα προσθέτει στη σχετική βιβλιογραφία! Και όπως γράφει ο Δημήτρης Ν. Πλουμπίδης*, στον πρόλογο «… μπορεί να διαβαστεί αυτόνομα, ιστορία την ιστορία, μπορεί μέσα από τις λιτά δραματικές αφηγήσεις, να ευνοήσει τη διάθεση κατανόησης των πραγμάτων μέσα στο πλαίσιο της κοινωνίας όπου συνέβησαν, μπορεί επίσης να προκαλέσει τη διάθεση σύγκρισης με σημερινές καταστάσεις!»
*Ομότιμος καθηγητής Ψυχιατρικής και πρόεδρος της Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρείας.
Μαρία Φαφαλιού, Κορίτσια σε περίκλειστους χώρους, Μαρτυρίες 1942-1952,Εκδ. Αλεξάνδρεια, 2020.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου