- Ελένη Χωρεάνθη
Εδώ και κάποια χρόνια, η οδός Σταδίου έχει
χάσει κάτι από την παλιά της αίγλη, την παλιά της γοητεία και
ιδιοτυπία: Μια μεγαλογράμματη επιγραφή αναρτημένη κάθετα προς τη ροή της
οδού, με το όνομα:
ΦΙΛΙΠΠΟΤΗΣ
μπροστά από το ομώνυμο, ιδιότυπο και
ιδιόμορφο, στενόμακρο βιβλιοπωλείο παλιάς εποχής. Ένα κατάστημα που
παρουσίαζε μια χαριτωμένη ιδιομορφία διακοσμημένο πανταχόθεν με
φωτογραφίες και πορτρέτα συγγραφέων και ποιητών, καλλιτεχνών,
προσωπικοτήτων της τέχνης και των γραμμάτων, επιγραφές, ρήσεις,
φωτογραφίες οικογενειακές, χρηστικά αντικείμενα και εργαλεία τέχνης και
τεχνικής της τηνιακής καλλιτεχνικής δημιουργίας, μικρογραφία τηνιακού
εργαστηρίου
μαρμαρογλυπτικής. Ο διάκοσμος έμοιαζε περισσότερο με μουσείο
κυκλαδικής τέχνης, ενώ ο Στρατής Φιλιππότης, καθισμένος στο ταμείο,
δέσποζε στον χώρο εκείνο ίσαμε την ώρα που όλος εκείνος ο ανεκτίμητος
θησαυρός μεταφέρθηκε αλλού και το βιβλιοπωλείο δεν υπάρχει πια.
Τον Στρατή Φιλιππότη τον θυμάμαι πολύ καλά, κι
ας πάνε πολλά χρόνια από τότε που τον αντίκρισα πρώτη φορά πίσω από τον
πάγκο στο βιβλιοπωλείο της Εστίας, στην οδό Σταδίου 38. Δεν ήξερα ούτε
το όνομά του, άλλωστε αυτό δεν είχε σημασία για κανέναν. Ήταν ένας
πρόσχαρος, επιβλητικός υπάλληλος με τον αέρα του ανθρώπου της πιάτσας
που ξέρει να ελέγχει και να κυριαρχεί με την παρουσία του στον χώρο.
Ευθυτενής, ομιλητικός, επικοινωνιακός, σοβαρός, ωστόσο, κύριος,
αξιοπρεπής, με συγκρατημένο, επαγγελματικό μειδίαμα και μάτια που
πετούσαν σπίθες. Πρόσωπο καθάριο, ροδαλό, το βλέμμα αετίσιο που κάρφωνε
από την πρώτη στιγμή και καθήλωνε. Μορφή αρχοντική, που συνδύαζε τη
φινέτσα και τη μαεστρία του έμπειρου υπαλλήλου με το υψηλόφρον και φίνο
πνεύμα του καλλιεργημένου ώριμου άντρα.
Είχα πάει στο βιβλιοπωλείο της Εστίας να
αγοράσω ένα βιβλίο του καθηγητή μου των παιδαγωγικών και διευθυντή της
σχολής από όπου είχα αποφοιτήσει. Θυμάμαι τον τίτλο: Μορφωτικές κοινότητες,
ένα βιβλίο σημαντικό, απαραίτητο εγχειρίδιο για τη δουλειά μου, αλλά κι
από λογοτεχνικής πλευράς πολύ ενδιαφέρον, καλογραμμένο και διαχρονικό,
ένα βιβλίο με κοινωνικές προδιαγραφές. Άλλωστε και ο τίτλος του είναι
χαρακτηριστικός.
Ο εντυπωσιακός υπάλληλος με κοίταξε κάπως
περίεργα, ερευνητικά μάλλον. Ίσως να τον είχε ξαφνιάσει το είδος του
βιβλίου που ήθελα να αγοράσω.
«Είναι πολύ καλό βιβλίο», είπε καθώς μου το έδινε.
Εκείνος γύρισε στη δουλειά του κι εγώ πλήρωσα στο ταμείο, βγήκα και συνέχισα τον δρόμο μου.
Όταν, έπειτα από δυο περίπου δεκαετίες μετά
την πρώτη επίσκεψη, κι αφού είχαμε οριστικά απαλλαγεί από τη Χούντα των
συνταγματαρχών, έτυχε να βρεθώ ξανά στο βιβλιοπωλείο της Εστίας, στη
Σταδίου 38 ακόμα, αλλά σε μια οδό Σταδίου αλλιώτικη, αγνώριστη, πολύ
εξελιγμένη, με λαμπερές βιτρίνες και εντυπωσιακά μαγαζιά.
Δεν πήγα για να αγοράσω, αλλά για να αφήσω στο
βιβλιοπωλείο μερικά αντίτυπα ιδιωτικής έκδοσης, αν φυσικά το είδος των
βιβλίων συνέφερε το κατάστημα και γίνονταν αποδεκτά. Επί αντικαταβολή,
φυσικά, όπως συνέβαινε τότε με αυτού του είδους τις εκδόσεις. Επρόκειτο
για μια σύντομη μελέτη που αφορούσε την ποίηση του μικρασιατικής
καταγωγής Χιώτη λαϊκού ποιητή Φώτη Αγγουλέ.
Απέναντί μου πίσω από τον ίδιο πάγκο ξανά,
ώριμος πια με γκρίζα μαλλιά, ο ίδιος άνθρωπος, ελάχιστα διαφοροποιημένος
στην εμφάνιση και στη συμπεριφορά, αλλά με περισσότερη προσήνεια. Η
παρουσία του δέσποζε, με το αστραφτερό του βλέμμα επόπτευε και ήλεγχε
όλο τον χώρο. Και η επιβλητικότητά του σ’ έκανε να αισθάνεσαι αμηχανία
και δέος μπροστά του. Ωστόσο, δεν δείλιασα, οπλίστηκα με το θράσος που
απαιτούσε η στιγμή, πλησίασα και είπα τι ήθελα. Όταν είδε τα βιβλία,
ξαφνιάστηκε, πήρε ένα στα χέρια του, το ξεφύλλισε, αγόρασε αμέσως δέκα
αντίτυπα και παρέμεινε πίσω από τον πάγκο του λες και κρατούσε μετερίζι.
Πολύ αργότερα, συμπτωματικά; Όχι. Είχα πάει
στο βιβλιοπωλείο Φιλιππότη στη Σόλωνος 69 για να αγοράσω ένα βιβλίο της
Μάρως Βαμβουνάκη για το οποίο είχα διαβάσει μια επαινετική κριτική σε
κάποια εφημερίδα. Πρώτη φορά στάθηκα και περιεργαζόμουν τη
μεγαλογράμματη αναρτημένη επιγραφή.
«Φιλιππότης! Επίθετο που παραπέμπει σε άλλες
εποχές, στους Ιππότες. Δεν μπορεί να μην έχει σχέση με την Καθολική Δύση
και το Τάγμα των Ιπποτών του Μεσαίωνα στο Αιγαίο», έλεγα μέσα μου.
Ψάχνοντας από περιέργεια, διαπίστωσα πως ήταν
εγγονός του Δημητρίου Φιλιππότη, ενός από τους σημαντικότερους γλύπτες
της Νεότερης Ελλάδας, της διάσημης οικογένειας των μαρμαρογλυπτών από
την Τήνο, με γενάρχη τον Μαστρο-Ζαχαριά, τον πατέρα και πρώτο δάσκαλο
του Δημητρίου, που ήταν εμπορικός αρχιτέκτονας και ναοδόμος. Την
ευγενική καταγωγή του Στρατή Φιλιππότη, εξάλλου, μαρτυρεί και η ίδια η
μορφή και η στάση του στην καθημερνή συνάφεια και συμπεριφορά με τον
κόσμο. Έχει έκδηλη τη φόρτιση μιας λεβεντιάς και αρχοντικής αξιοπρέπειας
που σου επιβάλλει σεβασμό και εκτίμηση στο πρόσωπό του.
Με τις αναδρομές εκείνες στο απώτερο παρελθόν
των αιγαιοπελαγίτικων νησιών και στους ιππότες, μπήκα στο κατάστημα και
βρέθηκα μπροστά στον ίδιο άνθρωπο, πάλι πίσω από έναν πάγκο, ωστόσο
διαφορετικό αυτή τη φορά. Δεν ήταν σε πόστο υπαλλήλου, αλλά αφεντικού.
Ήταν στο ταμείο του δικού του πλέον βιβλιοπωλείου. Συνειδητοποίησα πως
ήταν ο ίδιος άνθρωπος και κατάλαβα περί ποίου επρόκειτο από την επιγραφή
του καταστήματος. Αυθόρμητα του μίλησα για όσα είχαν προηγηθεί. Έτσι
γνωριστήκαμε και γίναμε συνεργάτες και, αργότερα, καλοί και έντιμοι
φίλοι.
Αν και έχουν περάσει κάμποσα χρόνια ακόμα, δεν
έχει αλλάξει πολύ παρά τα χρόνια που προστέθηκαν και τις αλλαγές που
ακολούθησαν στην προσωπική του ζωή και στην επαγγελματική του
δραστηριότητα από τότε που τον είδα πρώτη φορά έναν νέο γεμάτο ζωντάνια
και όραμα άντρα, ίσαμε τώρα που η πείρα έχει αποτυπώσει τη σφραγίδα της
στο επιβλητικό παρουσιαστικό του και έχει αλλάξει τους όρους στις
σχέσεις του με τους πελάτες, τους φίλους και τους συνεργάτες του.
Ο άλλοτε και για πολλά χρόνια επιβλητικός
υπάλληλος πίσω από τον πάγκο του βιβλιοπωλείου της Εστίας στην οδό
Σταδίου 38, από το 1978 βρισκόταν πίσω από τον πάγκο βιβλιοπωλείου ξανά,
αλλά στην οδό Σόλωνος 69, και πίσω από τον πάγκο του δικού του
βιβλιοπωλείου. Ήταν ένας βιβλικά επιβλητικός άνθρωπος, ένας άρχοντας,
αριστοκράτης, μορφή σμιλεμένη θαρρείς από το χέρι κάποιου χαρισματικού
γλύπτη, Τηνιακού προγόνου του ή του Γιαννούλη Χαλεπά, ιδιοκτήτης του
μοναδικού, για την ιδιοτυπία του, παραδοσιακού βιβλιοπωλείου στην Αθήνα
με την εντυπωσιακή επιγραφή ΦΙΛΙΠΠΟΤΗΣ πάνω από την είσοδο και την άλλη,
που εξακολουθεί να κρατάει μετερίζι, στηριγμένη στην κολόνα καθέτως
προς το πεζοδρόμιο. Αποτελούσε διακριτικό γνώρισμα της ιδιοτυπίας, της
ιδιοσυστασίας και της ιδιομορφίας του βιβλιοπωλείου και των Εκδόσεων
Φιλιππότη, σημείο αναφοράς και δείγμα τυπικού παραδοσιακού
βιβλιοπωλείου.
Το βιβλιοπωλείο Φιλιππότη διέφερε από τα άλλα.
Συνδύαζε το παραδοσιακό στοιχείο με το σύγχρονο εκδοτικό πνεύμα, το
παλιό συνυπήρχε και συλλειτουργούσε με το καινούργιο. Μουσειακά
αντικείμενα, αντίκες, εργαλεία Τηνιακών μαρμαράδων και γλυπτών,
μικροαντικείμενα, οικογενειακές και φωτογραφίες διάσημων προγόνων του
και άλλων Τηνιακών γλυπτών, σημαντικών προσώπων, όπως του Κολλάρου, και
ποιητών: του Καβάφη, συνεργατών του: της συγγραφέως Μάρως Βαμβουνάκη,
του φίλου του ηθοποιού Γιάννη Μιχαλόπουλου, στον οποίο ανήκαν δυο,
περιπαικτικά εν πολλοίς, ποιήματα αναρτημένα σε πλαίσια, πορτρέτα
προσωπικοτήτων: των Παλαμά και Βάρναλη, του ίδιου του Στρατή Φιλιππότη
με τον Ριζοσπάστη στο χέρι και στη γωνία πάνω αριστερά δύο
γελοιογραφικές πόζες: του Λούρου και του Αλιβιζάτου, σύγχρονα μικρά
ευτράπελα ποιήματα και ταμπελίτσες με σπιρτόζες ατάκες, όπως:
Οι γυναίκες –συγγραφείς–
εκδίδονται
μόνες
εκδίδονται
μόνες
Ένα αβάκιο, μαύρη μαθητική «πλάκα» του παλιού καιρού με μια καλημέρα στον Στρατή Φιλιππότη. Αλλού το Πρόγραμμα
και πολλά άλλα. Κι ανάμεσα σε όλα τα αναρτημένα πολύτιμα εκθέματα, που
δίνουν την ιδιοτυπία του βιβλιοπωλείου και φωτίζουν την αθέατη πλευρά
του χαρακτήρα του άρχοντα Στρατή Φιλιππότη, έχουν δεσπόζουσα θέση οι
Εκδόσεις Φιλιππότης και Ερίννη.
Το αξιοσημείωτο δε είναι ότι το πρώτο βιβλίο που τύπωσαν και κυκλοφόρησαν οι Εκδόσεις Φιλιππότης ήταν Η κρίση του πολιτισμού
του σοφού παιδαγωγού Ευάγγελου Ε. Παπανούτσου που προειδοποιούσε,
γεγονός που σηματοδοτούσε τους στόχους, την εκλεκτικότητα και τις
εκδοτικές προοπτικές του εκδότη.
Όλος ο χώρος του βιβλιοπωλείου αποτελούσε
σπάνιο μουσείο συλλεκτικής ελληνικότητας, μωσαϊκό έργων λαϊκής τηνιακής
τέχνης, ένα θαυμάσιο ψηφιδωτό τεχνουργημένο με καλλιτεχνική ευαισθησία
από μικρά, χρηστικά άλλοτε αντικείμενα και εργαλεία, απλωμένο σε
πολλαπλά τεθλασμένα επίπεδα, παράλληλα ή τεμνόμενα, σχηματίζοντας ορθές
γωνίες. Ήταν ένα περίτεχνο, «πολυπρόσωπο» έργο τέχνης, δομημένο, παρά τη
στενότητα του χώρου, με το μεράκι και την αίσθηση της συμμετρίας του
αειθαλούς δημιουργού και κατόχου.
Ήταν ένα βιβλιοπωλείο μοναδικό κόσμημα, ένα
χαρακτηριστικό μνημείο, ένα πολυσυλλεκτικό μουσείο τηνιακής τέχνης που,
ίσαμε το κλείσιμό του, δεν είχε χάσει τη λειτουργικότητά του και ως
σύγχρονο βιβλιοπωλείο αποκλειστικά των Εκδόσεων Φιλιππότης και Ερίννη,
στέκι καλλιτεχνών κι ανθρώπων των γραμμάτων. Συνδετικός κρίκος του χτες
με το σήμερα και το αύριο. Ο συγκεκριμένος χώρος ευνοούσε αλλά και οι
προθέσεις της οικογένειας ήταν να διατηρηθεί ως είχε και να συνεχίσει
την πορεία του μέσα στον χρόνο. Αλλά…
Αλλά παρά τους υπολογισμούς και τους στόχους,
το ιστορικό παραδοσιακό βιβλιοπωλείο έκλεισε τον κύκλο του, πριν από την
«αναχώρηση» του κατόχου του.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου