Βαγγέλης Χρόνης- Κωνσταντίνος Μπούρας, Μελλοντική Ελευθερία.
Με επτά σχέδια του Αλέκου Φασιανού και Επίμετρο του Θανάση Θ. Νιάρχου, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 2020.
Προϊόν του Κορωνοϊού, η συλλογή με τον τίτλο Μελλοντική Ελευθερία, έργο των Βαγγέλη Χρόνη και Κωνσταντίνου Μπούρα. Και το είδος αντικριστή ποίηση ή αλλιώς μια αντισφαίριση, όπου ο ένας χτυπάει το μπαλάκι και ο άλλος το αρπάζει και απαντά. Μία τέτοια αντισφαίριση είχαμε παρακολουθήσει στο έργο –θεατρικό και κινηματογραφικό– του Τομ Στόπαρντ, Ο Ρόζενκρατς κι ο Γκιλντερστεν είναι νεκροί. Μια λεπτομέρεια από τον Άμλετ του Σαίξπηρ που αποκτά έκταση, όπως και τώρα, μια στιγμή στον χρόνο, η εποχή της καραντίνας, αποκτά εξουσία και δύναμη πάνω στον άνθρωπο. Το μπαλάκι που πάει κι έρχεται δυναμικά από τον έναν στον άλλο αφορά τη Μελλοντική Ελευθερία. Την Ελευθερία μετά. Αυτήν που θα έρθει ή έρχεται από το μέλλοντα χρόνο ελεύσομαι του ρήματος έρχομαι. Μελλοντική.
Στα λογοτεχνικά δρώμενα το φαινόμενο είναι πρωτοφανές. Συχνά οι ποιητές επικοινωνούν ο καθένας από τη δική του συλλογή, με ένα ποίημα ή μερικούς στίχους. Αλλά να συστεγάζονται στην ίδια συλλογή δεν έχει ξαναγίνει. Το Μυθιστόρημα των Τεσσάρων με τους συγγραφείς που διαδοχικά δημοσίευαν κάθε εβδομάδα –Μυριβήλης, Καραγάτσης, Βενέζης και Τερζάκης– χωρίς προσυνεννόηση ήταν πρωτόφαντο, αν εξαιρέσει κανείς τα τέσσερα Ευαγγέλια τα οποία, τηρουμένων των αναλογιών, ομοιοτήτων και διαφορών, πάνω στο ίδιο θέμα κινούνται –τη ζωή του Χριστού μέχρι τον Γολγοθά– κάτι που ακροθιγώς αναφέρεται στο Επίμετρο από το Θανάση Θ. Νιάρχο. Τέλος, δύο παράλληλοι μονόλογοι, Μαρία και Αντιφωνητής συνιστούν κάτι ανάλογο αλλά είναι ένας ο ποιητής, ο Ελύτης.
Επομένως, με θέμα τη Μελλοντική Ελευθερία ανταποκρίνονται ο ένας στον στίχο του άλλου. «Ενώ η φύση ασθενεί/ ευχαριστώ τους φόβους / για τις ελπίδες που γεννούν» λέει ο ένας, «Χάρη στον φόβο είμαστε ζωντανοί./ Χάρη στον Φόβο κάθε λεπτό πεθαίνουμε» λέει ο άλλος. Αυτά στις 21 Μαρτίου 2020, ημέρα της ποίησης και ημέρα γενεθλίων του Μπούρα. Και η ποιητική αντισφαίριση συνεχίζεται μέχρι τις 3 Μαΐου, ήτοι σαράντα τέσσερις μέρες μέσα στην καραντίνα-Σαρακοστή. Και οι λέξεις έχουν την σημασία τους. «Ο χρόνος –όταν και αυτός γερνά–/ με τους λοιμούς συγγενεύει» (Χρόνης), «Ο χρόνος στην πανούκλα διαστέλλεται,/Μετρά διπλά και τρίδιπλα./Εις ύπνον γαλήνιον/ Ακυρώνεται» (Μπούρας). Αλλιώς τα γηρατειά είναι αρρώστια, το άθλιο γήρας κατά τον Μίμνερμο και κατά τον Καβάφη, νέον και παλαιόν ψεύδος. Το ψεύδος είναι η αλήθεια που γέρασε… τα γηρατειά είναι η νιότη που γέρασε. Μια πολύ πικρή αλήθεια με την οποία δύσκολα ο άνθρωπος συμβιβάζεται.
Στις 25 Μαρτίου, ο Χρόνης ζητά ένα ύμνο διεθνή απελευθερωτικό από τον ιό, υποθέτω, ενώ ο Μπούρας αλλάζει τον αρχάγγελο του Ευαγγελισμού Γαβριήλ με τον αρχάγγελο του θανάτου Μιχαήλ. Ο «ιός παγκόσμιος πρωταθλητής» (Χρόνης), «ο κορωνοϊός δαφνοστεφανωμένος Νικητής» (Μπούρας). «δικτάτορας… ο ιός./Κυκλώνει την υφήλιο» (Χρόνης), «Δικτάτορας ιός, μωρός» (Μπούρας). «Προκλητική η άνοιξη» (Χρόνης), «Η Περσεφόνη πάντα επιστρέφει / Απηυδισμένη από τον Κάτω Κόσμο» (Μπούρας). «Το χάδι ενός παιδιού ιαματική πηγή είναι» (Χρόνης), «Φαίνεται πως θα νοσταλγήσουμε την επαφή με τους ανθρώπους» (Μπούρας) και η εμμονή του Σεφέρη σε εκκρεμότητα «Ό,τι μου ’λέγαν έπρεπε να το ψηλαφήσω». «Η Αφροδίτη ξεσκέπαστα επιθυμεί τα κάλλη της» (Χρόνης), «Δια του Έρωτος αναγεννάται η Φύσις,/ Αφροδίτη ανθισμένη…» (Μπούρας). «Οι έρωτες σε αναμονή» (Χρόνης), «Ο έρωτας ούτως ή άλλως είναι υπερτιμημένος» (Μπούρας).
Είπαμε ότι τα ποιήματα γράφτηκαν μέσα στην καραντίνα που συνέπεσε με τη Σαρακοστή και επομένως περιλαμβάνει και τα ποιήματα της Μεγάλης Εβδομάδας. Βαθιά συγκινητικά, ανθρώπινα, απελπισμένα αλλά και, αντινομικώς, ελπιδοφόρα. Για τον Χρόνη το ιατρικό προσωπικό φοράει μάσκες και στολές που ο Μπούρας βλέπει σαν πανοπλίες του Μεσαίωνα, που όμως και αυτές είναι «διαπερατές» και οι ήρωες γιατροί και νοσηλευτές, όλοι είναι ήρωες εν κινδύνω. Η Μεγάλη Τετάρτη έρχεται ιδιαιτέρως δραματική. Ο αριθμός των θυμάτων μεγαλώνει, λέει ο Χρόνης, και ο κόσμος όλος ένα νοσοκομείο, νεκροτομείο, νεκροταφείο, μόνο μια νέα Αναγέννηση θα μας αναπτερώσει ζούμε όχι στην εβδομάδα αλλά στον «Αιώνα των Παθών» λέει ο Μπούρας που διαβλέπει ότι μετά το μεγάλο σκότος, «λαμπρός ήλιος ανατέλλει».
16 Απριλίου «Εκκλησίες έγιναν τα σπίτια μας… Σήμερα με δυσκολία τα αυγά βάφτηκαν κόκκινα», σχολιάζει ο Χρόνης. «Κατά βάθος είμαστε δονήσεις φωτός» λέει ο Μπούρας («κατά βάθος είμαι ζήτημα φωτός», είχε πει ο Σεφέρης), «Με το φως συλλειτουργώ. Το Φως λατρεύω./ Στο Φως ελπίζω. Για το Φως μάχομαι./ Το Φως θεραπεύω και θάλλει / Μέσα μας Ήλιος Ιλαρός…» (Μπούρας). Η Μεγάλη Παρασκευή είναι θάνατος που «Πάντοτε ένα και μοναδικό άτομο θα αφορά» (Χρόνης), ενώ «Οι καμπάνες χτυπούν άρρυθμα,/ καθώς κινητό που αποφορτίστηκε» (Μπούρας). Για πειθαρχία μιλάει ο Χρόνης, «Ελευθερία άνευ ορίων/ Δεν υφίσταται» αντιτείνει ο Μπούρας.
Η Μεγάλη Παρασκευή με τα πένθιμα εμβατήρια για την ανθρωπότητα που ακούει ο Χρόνης, δίνει στον Μπούρα την ευκαιρία να μας υπενθυμίσει ότι «χωρίς τον θάνατο θα ήμασταν αλαζόνες» και ακόμα, θα έπρεπε να κρατούμε ενός λεπτού σιγή για κάθε χαρμόσυνη στιγμή. Έτσι και μέσα σε τέτοιες συνθήκες εκτιμάται η ζωή. Και φτάνουμε στο Μεγάλο Σάββατο και στο Χριστός Ανέστη, στο Η ανθρωπότητα ανέστη. Ο Μπούρας επιμένει στη δύναμη της ζωής και στο φως της Ανάστασης. Μπορεί η Πασχαλιά να έρχεται με κλειστές τις Εκκλησίες και φωταγωγημένα τα μπαλκόνια, αλλά η ζωή έχει δύναμη και επιμένει.
Το ενδιαφέρον σ’ αυτόν τον ποιητικό διάλογο είναι ότι κάθε ποιητής διαβάζεται και μόνος και σε συνδυασμό με τον αντικρινό του. Ο ένας, ο Χρόνης, πιο κοντά στον κανόνα, πιο κοντά στον Θεό, στην παράδοση, στον καθημερινό άνθρωπο και στον πόνο του. Ο άλλος, ο Μπούρας, πιο επαναστατικός, δεν κάνει του Χάρου χειροφιλήματα, όπως μας αποτρέπει και ο Ελύτης, πιστεύει στη δύναμη της ζωής που έχει μέσα του ο άνθρωπος, ρίχνει φως εκεί που πάει να επικρατήσει το σκοτάδι, επιμένει να αφυπνίσει την τρομαγμένη ανθρώπινη συνείδηση. Όχι δεν είναι ο θάνατος που θα κερδίσει. Η Φύση με το παράδειγμά της αντιστέκεται και επιμένει. Τάσσεται στο πλευρό της ζωής και του ανθρώπου. Τηρουμένων των αναλογιών με τον θάνατο πατάει πάνω στον θάνατο για να σώσει τη ζωή. Ο Χρόνης πιο προσιτός στο ανθρώπινο συναίσθημα, ο Μπούρας πιο ελεύθερος στις αναζητήσεις του, με κοινωνιολογικά μηνύματα, ανθρωπιστική ματιά, αναδρομή στους μύθους και τα αρχαία δεινά για να στηρίξει τη συνέχεια.
Και φυσικά η Άνοιξη εορτάζει την Ελευθερία της και η Ελευθερία εορτάζει την Άνοιξη. Κάθε Άνοιξη απαιτεί τη θυσία της, την Ιεροτελεστία της, και η φετινή κατάφερε να είναι περισσότερο θυσία και λιγότερο χαρά.
Για μας τους Έλληνες το μήνυμα της Μελλοντικής Ελευθερίας έχει ιδιάζουσα ισχύ. «Η δυσφορία των σπιτιών» του Χρόνη μας προετοιμάζει για μια άγνωστη κανονικότητα, ενώ ο «Εσπερινός στην πρώιμη Πνύκα» του Μπούρα μιλάει για την αμαρτία που έγινε εκ λάθους και την ζήλεψαν και οι θεοί.
Η συλλογή κλείνει. Η ζωή ακόμα και έτσι είναι πολύ ωραία. Η κανονικότητα που θα επιστρέψει γεννά ένα ερωτηματικό που το αφήνει ανοιχτό.
Ο διάλογος έλαβε τέλος. Η ζωή συνεχίζεται, ο κίνδυνος δεν πέρασε, η ελπίδα δεν χάνεται.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου