Αν πρέπει σώνει και καλά να συσχετίσουμε τον καλλιτέχνη με την πολιτική, μπορούμε να πούμε ότι όσο πιο «μοντέρνος» είναι στο πνεύμα, τόσο πιο αδιάφορος και ανεπηρέαστος είναι από την πολιτική. Κοντολογίς, ο καλός καλλιτέχνης πολύ σπάνια ενδιαφέρεται για οτιδήποτε άλλο εκτός από την τέχνη του. Αυτά έγραφε ο Herbert Read, στο βιβλίο του Η τέχνη σήμερα, τον Αύγουστο του 1959.[i] Όμως, πόσο εύκολο είναι να διαχωρίσουμε την τέχνη από την πολιτική; Η πολιτική αναφέρεται στις υποθέσεις της «πόλεως». Αφορά όσα συμβαίνουν στο πλαίσιο ενός συστήματος κοινωνικής οργάνωσης και στοχεύει στη δημιουργία μιας πιο δίκαιης κοινωνίας. Η τέχνη πηγάζει από την κοινωνία και υπηρετεί τα υψηλά της ιδεώδη. Οι αλλαγές που συμβαίνουν στους κόλπους της επηρεάζουν την τέχνη. Μια βυζαντινή αγιογραφία, ένα κλέφτικο τραγούδι, οι κωμωδίες του Αριστοφάνη, δημιουργήθηκαν από το άμεσο κοινωνικό τους περιβάλλον. Μαζί με την ιπποτική κοινωνία του Μεσαίωνα χάνονται και τα ποιήματα που ενσαρκώνουν τα κοινωνικά τους ιδεώδη. Η τέχνη πηγάζει από μια εσωτερική αναγκαιότητα. Είναι όμως αναπόσπαστα δεμένη με το κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο γεννιέται. Οι μαρξιστές θεωρούσαν τους καλλιτέχνες διαρκώς διαμορφούμενα μέσα από τα κοινωνικά τους συμφραζόμενα όντα, που επηρεάζονται από την κυριαρχούσα ιδεολογία και την τάξη τους. Όχι ιδιοφυείς προσωπικότητες που παράγουν πρωτότυπα έργα. Τα στοιχεία αυτά πίστευαν πως διαμορφώνουν όχι μόνον το περιεχόμενο αλλά και τη μορφή της δουλειάς τους. Η βρετανίδα κριτικός Κάθριν Μπέλσευ ισχυρίζεται ότι η μορφή του ρεαλιστικού μυθιστορήματος περιλαμβάνει μια υπονοούμενη επικύρωση της υπαρκτής κοινωνικής δομής, γιατί αφήνει ανέπαφους τους παραδοσιακούς τρόπους θέασης των πραγμάτων (γραμμική εξέλιξη χρόνου, τυπική αρχή-τέλος, σταθερές οπτικές γωνίες, ψυχολογική εμβάθυνση χαρακτήρων). Με τον τρόπο αυτό αποθαρρύνει την κριτική εξέταση της πραγματικότητας. Αντίθετα, οι παράλογες μορφές θεάτρου και μυθοπλασίας, που χρησιμοποιήθηκαν από συγγραφείς του 20ού αιώνα, σαν τον Μπέκετ και τον Κάφκα, θεωρείται ότι ανταποκρίνονται στις αντιφάσεις και τις διαιρέσεις που ενυπάρχουν στην ύστερη καπιταλιστική κοινωνία.[ii] Η σχέση της τέχνης με την πολιτική είναι σχέση ομφάλιου λώρου. Ο καλλιτέχνης αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο του κοινωνικού περιβάλλοντος και επηρεάζεται από αυτό. Συμβαίνει όμως και το αντίστροφο. Ο καλλιτέχνης επηρεάζει την εποχή. Γίνεται αιτία βαθιών κοινωνικών αλλαγών. Γιατί η τέχνη είναι από τα πλατύτερα κανάλια διοχέτευσης σκέψεων και αξιών. Οι μεγάλοι καλλιτέχνες διαθέτουν διορατικότητα. Οσφραίνονται τα προβλήματα πολύ πριν τα συνειδητοποιήσουν οι άλλοι. Με τον τρόπο αυτό συντελούν στη συνειδητοποίηση και την απελευθέρωση των κοινωνιών. Τα έργα [τέχνης] δεν είναι διόλου ξένα προς τους αγώνες και τους πόθους της εποχής τους. «Ο μεγάλος καλλιτέχνης», όπως είπαν, «δεν είναι της εποχής του, είναι αυτός ο ίδιος η εποχή του», έγραφε ο Σεφέρης.
Λίλια Τσούβα
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου