Διεθνώς στο χώρο της λογοτεχνίας για παιδιά δύο όροι αντιστοιχούν στο είδος που στα ελληνικά είθισται να ονομάζεται εικονογραφημένο βιβλίο: illustrated book, που αποδίδεται ως εικονογραφημένο βιβλίο, και picturebook, που συνήθως μεταφράζεται ως εικονοβιβλίο/ εικονοκείμενο. Ως εικονογραφημένο βιβλίο (illustrated book) δηλώνεται εκείνο στο οποίο οι λέξεις προηγούνται χρονικά των εικόνων αλλά και αναλαμβάνουν το κύριο βάρος της αφηγηματικής διαδικασίας, ενώ οι εικόνες, που συνήθως μεταφράζουν στον οπτικό κώδικα όσα διηγούνται οι λέξεις, κρατούν δευτερεύοντα ρόλο στην κατασκευή του νοήματος. Αντίθετα, στο εικονοβιβλίο (picturebook) λέξεις και εικόνες αποτελούν δύο διαύλους που συνεργάζονται ισότιμα προκειμένου να συγκροτήσουν μια ιστορία, η οποία δεν ταυτίζεται αποκλειστικά ούτε με αυτήν που λένε οι λέξεις, ούτε με εκείνη που δείχνουν οι εικόνες, αλλά προκύπτει από τη «συνέργεια» και των δύο. Γι’ αυτό και αν κάποιος διαβάσει το βιβλίο χωρίς να βλέπει τις εικόνες ή παρατηρήσει τις εικόνες χωρίς να έχει πρόσβαση στο λεκτικό κείμενο, δεν θα μπορέσει να συλλάβει το νόημά του. Το βιβλίο της Aurore Petit Η μαμά είναι σαν σπίτι, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κόκκινο σε μετάφραση Θανάση Πέτρου, έχει ως θέμα τη μαμά και φαίνεται να αποτελεί το ιδανικό δώρο όχι μόνο για τη γιορτή της μητέρας αλλά και τη γέννηση ενός μωρού. Τότε, που, σύμφωνα με ανάρτηση της δημιουργού του η οποία συνέλαβε το βιβλίο κατά τη διάρκεια της πρώτης της εγκυμοσύνης, γεννιούνται όχι ένας, αλλά δύο: ένα παιδί που πρωτοαντικρίζει το φως του ήλιου, και μια μητέρα, ένας ρόλος, καινούργιος, κεντρικός και ισόβιος, που επαναπροσδιορίζει τη γυναικεία ταυτότητά της. Το πρόσωπο της μαμάς –δεν είναι τυχαίο ότι η λέξη επιλέγεται έναντι των συνωνύμων της, μητέρα, μάνα– σκιαγραφείται σε ένα βιβλίο που το κατακίτρινο κάλυμμα του εξωφύλλου του μπορεί να ξεδιπλωθεί σε μια όμορφη αφίσα που επαναλαμβάνει την εικόνα του πρωταγωνιστικού διδύμου, μαμά-μωρό. Μάλιστα το εξώφυλλο, τίτλος και εικόνα, σε συνδυασμό με τα αρχικά εσώφυλλα/ φόδρα, που κοσμούνται από ένα συνονθύλευμα μωρουδιακών αντικειμένων, όπως πιπίλες, πάνες, κουδουνίστρες, επικοινωνούν οπτικά την πληροφορία ότι το βιβλίο θα ασχοληθεί αποκλειστικά με τη συγκρότηση του προφίλ της μητέρας παιδιών βρεφικής ηλικίας. Γιατί τόσο ο ρόλος της μητέρας όσο και ο τρόπος που το μητρικό πρόσωπο συλλαμβάνεται από τα παιδιά είναι απόλυτα δυναμικός και μεταβάλλεται κυρίως ανάλογα με την ηλικία του παιδιού. Στο εικονοβιβλίο Η μαμά είναι σαν σπίτι λέξεις και εικόνες κατασκευάζουν την εικόνα της μητέρας και τη σχέση με το μωρό της τους πρώτους μήνες της ζωής του, προβαίνοντας όμως σε διαφορετικές επιλογές σχεδόν σε όλες τις βασικές αφηγηματικές παραμέτρους. Στο βιβλίο ο γενικός τόνος του λεκτικού κειμένου –λείπει ακόμη και η κτητική αντωνυμία, μαμά μου– αντιπαραβάλλεται με την απεικόνιση της ίδιας πάντοτε οικογένειας, προφανώς εκείνη της συγγραφέως-εικονογράφου, που λειτουργεί ως παράδειγμα προς γενίκευση, ενώ στις εικονογραφικές κυριολεξίες απαντούν οι μεταφορές του λεκτικού κειμένου. Και ενώ οι λέξεις περιγράφουν μόνο τη μαμά («Η μαμά είναι σαν»), στο οπτικό κείμενο ο πατέρας, μακριά από τα παλιά στερεότυπα, είναι σχεδόν πάντοτε παρών ως γονιός και σύντροφος αναλαμβάνοντας ενεργό ρόλο στην ανατροφή του παιδιού και το νοικοκυριό (κάπου διακρίνεται να καθαρίζει τζάμια). Όμως το πιο ενδιαφέρον στοιχείο του βιβλίου είναι η διαφορά στη δομική συγκρότηση του οπτικού και λεκτικού κειμένου. Όταν οι λέξεις σαφώς επιλέγουν μια σειρά από μάλλον ασύνδετες παρομοιώσεις υιοθετώντας πανομοιότυπα λεκτικά μοτίβα του στυλ «Η μαμά είναι σαν» (σπίτι/ αυτοκίνητο/ φωλιά/ βουνοκορφή/ καγκουρό κ.ο.κ.), οι εικόνες τις οπτικοποιούν με διαδοχικά στιγμιότυπα της ζωής του μωρού (σαν σπίτι-εγκυμονούσα μητέρα, σαν φωλιά-μητρική αγκαλιά, σαν πηγή-θηλάζουσα μητέρα), που όμως δεν είναι ανεξάρτητα μεταξύ τους, αλλά διηγούνται τις βασικές στιγμές του πρώτου χρόνου ζωής του παιδιού, από την πρώτη εικόνα που κυοφορείται στη μητρική μήτρα μέχρι την τελευταία που κάνει τα πρώτα του βήματα. Το λεκτικό κείμενο έχει δομηθεί σωρευτικά, με μια στοίβα από συγκρίσεις («Η μαμά είναι σα»), που αρχίζουν και τελειώνουν με τον ίδιο τρόπο «Η μαμά είναι σαν σπίτι», σχηματίζοντας έναν κύκλο που εμφατικά υπογραμμίζει την ασφάλεια και την αγάπη που προσφέρει το μητρικό πρόσωπο, το οποίο κωδικοποιείται συμβολικά σε σπίτι-καταφύγιο. Αντίθετα, το οπτικό κείμενο δομούμενο γραμμικά και σε απόλυτη χρονολογική σειρά, παρακολουθεί τις φάσεις του νέου ανθρώπου, αρχίζοντας με την προ αυτού περίοδο σε δύο εικόνες κύησης («Η μαμά είναι σαν σπίτι», «Η μαμά είναι σαν αυτοκίνητο»), συνεχίζοντας με τις επόμενες δύο στο μαιευτήριο («Η μαμά είναι σαν φωλιά», «Η μαμά είναι σαν βουνοκορφή»), και αποτυπώνοντας την ανάπτυξή του κατά το πρώτο έτος της ζωής του, αποφεύγοντας όμως επιμελώς το κυκλικό δομικό σχήμα του λεκτικού. Στο τελευταίο δισέλιδο/ σαλόνι η λεκτική εκφορά «Η μαμά είναι σαν σπίτι» απεικονίζεται ως μια μαμά που προτρέπει το μωρό της να κάνει τα πρώτα του βήματα μακριά της. Η μαμά της εικόνας, ενταγμένη στη μακρά παράδοση των μαμάδων/ μητριών των κλασικών παραμυθιών (δες τη μαμά στα Τρία Γουρουνάκια), δεν είναι σαν το σπίτι που υπερπροστατευτικά εγκλωβίζει, αλλά το ασφαλές σημείο εκκίνησης που παρέχει στα παιδιά τη δύναμη να θέλουν και να επιχειρούν να απομακρυνθούν από αυτό για να πορευτούν αυτόνομα στη ζωή τους.
Aurore Petit
Η μαμά είναι σαν σπίτι
Μτφρ. Θανάσης Πέτρου
Εκδ. Κόκκινο, 2020
(*)Η Αγγελική Γιαννικοπούλου είναι Καθηγήτρια Παιδικής Λογοτεχνίας, ΤΕΑΠΗ, ΕΚΠΑ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου